A. M. Qafarov, P. H. SÜLeymanov, F.İ. MƏMMƏdov
Yüklə 1,49 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
𝑲 𝟏 , 𝑲 𝟐, 𝑲 𝟑 əmsallarının qiymətləri C ədvəl 2.5 Birl əşmənin yığılma üsulu K K 1 K 2 Detalın materialı Normal tempera- turda mexaniki yığma Yağsız 0,25 – 0,50 Polad 45,yaxud çuqun Tunc,yaxud polad 45 Yağlamaqla 0,25 – 0,35 0,1 – 0,2 0,6 – 0,8 Deşiyi olan detalı qızdırmaqla 0,4 – 0,5 0,3 – 0,4 0,8 – 0,9 Valı soyutmaqla 0,6 - 0,7 C ədvəl 2.6-dan 𝑅 𝑧1 𝑣ə 𝑅 𝑧2 -ni t əyin etmək üçün oymağın və valın hazırlandığı dəqiqlik kvalitetlərini bilmək lazımdır. Yəni oturtmanı təxmini təyin etmək lazımdır. Oturtmanın orta nisbi gərilməsini təyin edirik. 137 M əsələn: 𝑁 𝑚 = 𝑁 𝑚𝑎𝑥 +𝑁 𝑚𝑖𝑛 2 = 34,5+15,8 2 = 50,3 2 = 25,15 𝑁 𝑚𝑛𝑖𝑠 = 𝑁 𝑚 𝐷 𝑚 = 25,5 110 = 0,23 𝐷 𝑚 =110. 2.7. Oymağın və valın səthlərinin kələ-kötürlüklərinin 𝑹 𝒛 -l ə qiyməti, mkm C ədvəl 2.6 Nominal ölçül ər, mm Oymaq Val H6 H7 H8 H9 s5, v5 h6, p6, v6, t7, v7 h7, s7 u8, x8, z8 3-d ən 6-dək 1.6 3.2 3.2 6-dan 10-d ək 1.6 6.3 1.6 3.2 6.3 1.6 10-dan 18-d ək 6.3 18-d ən 30-dək 3.2 6.3 10 3.2 10 30-dan 50-d ək 10 3.2 6.3 50-d ən 80-dək 80-dan 120-d ək 6.3 120-d ən 180-dək 20 180-dan 260-d ək 6.3 10 10 20 260-dan 360-dan 20 6.3 10 360-dan 500-d ək 𝑁 𝑚 𝐷 𝑚 𝑁 𝑚𝑖𝑛 𝑁 𝑚𝑎𝑥 𝑁 𝑚𝑜𝑜𝑚 𝑁 𝑚𝑛𝑖𝑠 25,5 110 15,8 34,5 0,23 0,35 Hesablamanın nəticəsi 𝐻8 𝑥8 ⁄ oturtmasına uyğundur. Deməli, yuva v ə val 8-ci kvalitetdə hazırlanmışdır. 138 C ədvəl 2.6-dan 8-ci kvalitet üçün 100 qiymətinə uyğun 𝑅 𝑧1 = 𝑅 𝑧2 = 10 qəbul edirik. Düz əlişi hesablayaq Δ=2𝐾(𝑅 𝑧1 + 𝑅 𝑧2 )=2∙0,35(10+10)=14 mkm. Δ 𝑅 𝑧1 𝑅 𝑧2 𝐾 14 10 10 0,35 Oturtmanı seçərkən düzəlişi nəzərə almaqla gərilmənin qiyməti aşağıdakı kimi tapılır: 𝑁 min 𝑠𝑡 ≥ 𝑁 min ℎ𝑒𝑠 = 𝑁 𝑚𝑖𝑛 + 𝛥; 𝑁 max 𝑠𝑡 ≤ 𝑁 max ℎ𝑒𝑠 = 𝑁 𝑚𝑎𝑥 + 𝛥. M əsələn: 𝑁 max ℎ𝑒𝑠 = 34,5 + 14 = 48,5mkm 𝑁 min ℎ𝑒𝑠 = 15,8 + 14 = 29,8 𝑁 𝑚𝑛𝑖𝑠 = 𝑁 max ℎ𝑒𝑠 + 𝑁 min ℎ𝑒𝑠 2 ∙ 𝐷 = 48,5 + 29,8 2 ∙ 110 = 0,35 2. 8. ГОСТ 25347-82 standartından oturtmanı seçmək üçün orta nisbi g ərilmənin qiymətini dəqiqləşdirilməsi. Hesabatdan görünür ki, əvvəlcədən seçilmiş H8/x8 oturtması orta nisbi g ərilmənin tələblərini ödəyir. Ø34110H8/x8 oturtmasında gərilmənin həqiqi qiymətlərini t əyin edək. Bunun üçün ГОСТ 25347-82 standartına görə deşik və val üçün sapmaların qiymətlərini təyin edirik. 139 Ø110H8 deşiyi üçün aşağı meyllənmə EI=0, yuxarı meyllənmə ES =0,054 mm-dir. Ø110X8 valı üçün yuxarı meylənmə es=264mkm aşağı meyl ənmə ei=210mkm-dir. es=ei+İT8=210+54=264mm Ø110H8/x8 standart oturtmada g ərilmənin hədd qiymətləri: 𝑁 𝑚𝑖𝑛 𝑠𝑡 =ei-ES=210-54=156mkm> 𝑁 𝑚𝑖𝑛 ℎ𝑒𝑠 ; 𝑁 𝑚𝑎𝑥 𝑠𝑡 =es-EI=264-0=264mkm> 𝑁 𝑚𝑎𝑥 ℎ𝑒𝑠 . Bel əliklə, seçilmiş oturtma birləşmənin möhkəmliyini təmin edir. Ø110 𝐻( 0 +0,054 ) 𝑥8(+0,264 +210 ) 𝑁 min 𝑠𝑡 ES EJ İT8 es ei 𝑁 max 𝑠𝑡 156 0,054 0 54 264 210 264 N min =d min -D max =ei-ES N max =D max -D min =es- Eİ ES=D max -D nom ; es=d max -d nom E İ=D min -D nom ; ei=d min -d nom Hesabatdan sonra yığma prosesində ehtiyat gərilməni N y.e aşağıdakı ifadə ilə hesablayırıq: N y.e =N min st -N min hes =156-29,8=126,2mkm İstismar zamanı ehtiyat gərilmə N is aşağıdakı ifadədən alınır: 140 N is =N max st +N max hes =264+48,5=312,5mkm. Oturtmanın müşahidə sahələrinin yerləşmə sxemini qururuq (şəkil 2.1). N y.e. N is N max hes N min hes 126,2 312,5 48,5 29,8 3 2 2 8 , , 2,4 2,0 1,6 1,2 0,8 0,4 0 П σ 0,58 0,2 0,4 0,6 0,8д 1 Д д 2 Д 2,8763 1,8869 13,966 10,629 0,804 0,925 0,4138 0,1223 0,11 0,1888 0,2938 0,3712 0,435 0,3742 0,5668 0,5278 ЫЫЫ ЫЫ Ы b Şəkil 2.1. Buraxıla bilən xüsusi təzyiqi təyin etmək üçün qrafik 141 Bel əliklə, seçilmiş oturtma, birləşmənin etibarlığını və uzunömürlüyünü t əmin edir. Şəkil 2.2. Musaidə sahələrinin qurulma sxemi Ф 1 1 0 + 0 ,6 54 + 0, 21 0 Ф 1 1 0 + 0, 65 4 Р 10 Р 10 д = 90 д = 13 0 Н = 12 6, 2 Н = 31 2, 5 Н = 31 2, 5 Н = 26 4 Н = 15 6 Н = 1 5 2 9 ,8 д = 11 0 з з 1 2 йо л иш иш м ах .с т м ин .с т м ин .с т Л=90 о о +МКM -МКM +54 +84 +264 +210 х8 Щ8 142 3. KEÇİD OTURTMALARININ HESABLANMASI VƏ SEÇİLMƏSİ Tapşiriq (nümunə): Valla dişli çarxın birləşməsi üçün standart oturtma seçmək t ələb olunur. Modulu m=5, dizlərinin sayı z=20, dəqiqliyi 7 olan dişli çarx isgil vasit əsilə valla hərəkətsiz sökülə bilən birləşmə əmələ g ətirir. Bunun üçün keçid oturtmasından istifadə edilir. Bu oturtma yüks ək dəqiqliklə mərkəzləməni və asanlıqla sökülməni təmin edir. 3.1. ГОСТ 1643-81 standartına əsasən verilmiş dişli çarx üçün F r =40mkm. Araboşluğun ən böyük qiymətini tapırıq: 𝑆 max ℎ𝑒𝑠 = 𝐹 𝑟 𝐾 𝑡 = 40 2 20𝑚𝑘𝑚. 𝐹 𝑟 𝐾 𝑡 𝑆 max ℎ𝑒𝑠 40 2 20 Burada 𝐾 𝑡 d əqiqliyin ehtiyat əmsalıdır, 𝐾 𝑡 =2...5. 3.2. ГОСТ 25347-82 standartından, yaxud cədvəl 3.1-dən oturtmanı elə seçirik ki, 𝑺 𝐦𝐚𝐱 𝒉𝒆𝒔 qiym ətinə bərabər, yaxud ondan 20% az olsun. Bu şərti ödəyən oturtmalar aşağıdakılardır: Oturtma 1. ∅50 𝐻7( +0.025 ) 𝑚6(+0.025 +0.009) . 143 ГОСТ 25347-82 üzrə keçid oturtmaları üçün S max st (sür ətdə) və N max st (m əxrəcdə) qiymətləri C ədvəl 3.1 D m ,mm H6/h5 H7/h6 H6/k5 H7/m6 H6/j s 5 H8/n7 H7/k6 H8/m7 H7/j s 6 H8/k7 H7/j s 7 18- d ən 30- d ək 24 5/17 6/27 11/11 13/21 17.5/4.5 18/36 19/15 25/29 27.5/6.5 31/28 43.5/10.5 30- dan 50- d ək 40 7/20 9/33 14/13 16/25 21.5/5.5 22/42 23/18 30/34 33/8 37/27 51.5/12.5 50- d ən 80- d ək 65 8/24 10/39 17/15 19/28 25.5/6.5 26/50 28/21 35/9.5 39.5/9.5 44/32 61/15 80- d ən 120- d ək 100 9/28 10/45 10/18 22/35 29.5/7.5 31/58 32/25 41/11 45/11 71.5/38 71.5/17.5 144 Ən böyük araboşluğu: S max st =ES-ei=0,025-0,009=0,016=16mkm; Deşiyin müşaidəsi: TD=ES-EI=0,025-0=0,025=25mkm Ən böyük gərilmə: N max st =es-EI=0,025-0=0,025=25mkm Valın müsaidəsi: Td=es-ei=0,025-0,009=0,016=16mkm S max st TD Td N max st 16 25 16 25 Oturtma 2. ∅50 𝐻7( +0.025 ) 𝑘6(+0.018 +0.002) Ən böyük araboşluğu: S max st =ES-ei=0,025-0,002=0,023=23mkm; Deşiyin müsaidəsi: TD=ES-EI=0,025-0=0,025=25mkm; Ən böyük gərilmə: N max st =es-EI=0,018-0,002=0,016=16mkm; Valın müşaidəsi: Td=es-ei=0,018-0,002=0,016=16mkm. S max st TD Td N max st 23 25 16 18 C ədvəl 3.1-dən görünür ki, ∅50𝐻6/𝑗 𝑠 5 oturtmasında S max st , S max hes qiym ətinə daha yaxındır. Lakin bu oturmanın alınması valın v ə deşiyin yüksək dəqiqliklə emalı ilə bağlıdır. ∅50𝐻8/𝑛7 oturtması aşağı dəqiqliklə hazırlansa da, gərilmə çoxdur N max st =42mkm. Bu is ə yığımı çətinləşdirir. Yuxarıda seçilmiş iki oturtmadan şərti daha çox ödəyən ∅50𝐻7/𝑘6 oturtmasıdır. Çünki burada N max st =18mkm nisb ətən azdır. Oturtmada S max st >S max hes olduğuna görə ən böyük 145 araboşluğunun ehtimal qiymətini 𝑆 𝑚𝑎𝑥 𝐵 el ə etmək lazımdır ki, bu qiym ət S max hes qiym ətindən az, yaxud ona yaxın olsun. 3.3. Q əbul edirik ki, valın araboşluqlarının və g ərilmələrinin səpələnməsi normal səpələnmə qanuna tabedir və detalların müşaidələri T səpələnmə qiymətinə bərabərdir, yəni T=ώ=6σ. Qəbul olunmuş şərtlər daxilində alırıq: 𝜎 𝐷 = 𝑇𝐷 6 = 25 6 = 4,16𝑚𝑘𝑚; 𝜎 𝑑 = 𝑇𝑑 6 = 16 6 = 2,66𝑚𝑘𝑚. 𝜎 𝑠𝑛 𝜎 𝑑 𝜎 𝐷 TD Td 4,93 2,66 4,16 25 16 𝜎 𝑆𝑁 = �𝜎 𝐷 2 + 𝜎 𝐷 2 = �4.16 2 + 2.66 2 = 4.93𝑚𝑘𝑚 3.4. Yuvanın və valın müsaidələrinin orta qiymətlərində S m , N m -i t əyin edirik. Bunun üçün əvvəlcə aşağıdakı ifadədən istifadə edirik. 𝐸𝐷 𝑚 = 𝐸𝑆 + 𝐸𝐽 2 = 25 + 0 2 = 12,5𝑚𝑘𝑚 𝑒𝑑 𝑚 = 𝑒𝑠 + 𝑒𝑖 2 = 18 + 2 2 = 10𝑚𝑘𝑚 Əgər 𝐸𝐷 𝑚 > 𝑒𝑑 𝑚 olarsa, onda araboşluğunu aşağıdakı düsturla hesablayırlar. 𝑆 𝑚 = 𝐸𝐷 𝑚 − 𝑒𝑑 𝑚 = 12,5 − 10 = 2,5𝑚𝑘𝑚. 146 Əgər 𝐸𝐷 𝑚 < 𝑒𝑑 𝑚 olarsa, onda birləşmə gərilməlidir və gərilmə aşağıdakı düsturla hesablanır 𝑁 𝑚 = 𝑒𝑑 𝑚 − 𝐸𝐽. es ES EJ ED m ei ed m S m 18 25 0 12,5 2 10 2,5 3.5. Oturtma araboşluqlu olduğu üçün sıfırdan S m =2,5- ə qədər inteqrallaşdırma sərhəddini təyin edirik. 𝑍 = 𝑆 𝑚 𝜎 𝑆𝑁 = 2,5 4,93 = 0,507. 𝑆 𝑚 𝜎 𝑆𝑁 Z 2,5 4,93 0,507 Ф(𝑧) = 1 √2𝜋 � 𝑒 −𝑧 2 2 𝑑𝑧 𝑧 0 funksiyasının qiymətləri cədvəl 3.2-də verilmişdir. Cədvəl 3.2-dən Ф(z) funksiyasını seçirik: Ф(0,506)=0,1915. Araboşluqların və gərilmələrin səpələnmə diapozonunu aşağıdakı ifadə ilə hesablayırıq 𝜔 = 6𝜎 𝑆𝑁 = 6 ∙ 4.93 = 29.58𝑚𝑘𝑚. 147 Cədvəl 3.2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 0 0,004 0,006 0,012 0,016 0,0199 0,0239 0,0279 0,0319 0,0359 0,1 0,396 438 478 517 557 596 636 675 714 753 0,2 0,793 832 871 909 943 987 1026 1064 1103 1141 0,3 1179 1217 1255 1293 1331 1386 1406 1443 1480 1517 0,4 1555 1591 1628 1664 1700 1736 1772 1808 1844 1879 0,5 1915 1960 1085 2019 2045 2068 2123 2157 2190 2224 0,6 2257 2291 2324 2357 2389 2422 2454 2486 2517 2549 0,7 2580 2611 2642 2673 2703 2734 2764 2794 2823 2852 0,8 2881 2910 2939 2967 2995 3023 3051 3078 3106 3133 0,9 3159 3186 3212 3228 3264 3289 3315 3340 3365 3389 1 0,3413 0,3438 0,3461 0,3485 0,3508 0,3531 0,3554 0,3577 0,3599 0,3621 1,1 3643 3665 3686 3708 3729 3749 3773 3790 3810 3810 1,2 3849 3869 3888 3907 3925 3944 3932 3960 3997 4015 1,3 4032 4049 4082 4099 4115 4115 4131 4147 4162 4177 1,4 4192 4207 4222 4236 4251 4265 4279 4292 4306 4319 1,5 4332 4345 4357 4370 4382 4394 4406 4418 4429 4441 1,6 4452 4463 4474 4484 4496 4505 4515 4525 4535 4545 1,7 4554 4564 4573 4582 4591 4599 4608 4616 4625 4633 1,8 4642 4649 4656 4664 4371 4678 4686 4693 4699 4706 148 Cədvəl 3.2-nin davamı 1,9 4713 4719 47276 4732 4736 4744 4750 4756 4761 4767 2 0,4772 0,4778 0,4783 0,4788 0,4793 0,4798 0,4803 0,4808 0,4812 0,4817 2,1 4821 4826 4830 4834 4838 4842 4846 4850 4854 4890 2,2 4861 4866 4868 4871 4875 4878 4881 4884 4887 4890 2,3 4893 4896 4898 4901 4904 4906 4909 4911 4913 4916 2,4 4818 4920 4922 4925 4927 4929 4931 4932 4934 4936 2,5 4938 4940 4941 4943 4945 4946 4948 4949 4951 4952 2,6 4953 4955 4956 4957 4959 4960 4961 4962 4963 4964 2,7 4965 4966 4967 4968 4969 4970 4971 4972 4972 4974 2,8 4974 4975 4976 4977 4977 4978 4979 4979 4980 4981 2,9 4981 4982 4982 4983 4984 4985 4985 4985 4986 4986 3 0,49865 0,49869 0,49874 0,49878 0,49882 0,49886 0,49899 0,499 0,49898 0,499 3,1 49903 49906 49908 49912 49916 49918 49921 49924 49926 49929 3,2 49931 49934 49936 49938 49940 49942 49944 49946 49948 49950 3,3 49952 49954 49955 49957 49958 49960 49961 49962 49964 49965 3,4 0,49966 0,49968 0,49969 0,4997 0,49971 0,49972 0,49973 0,4997 0,49975 0,4998 ώ 𝜎 𝑆𝑁 29,58 4,93 Araboşluqların və gərilmələrin ehtimal edilən həddlərinin qiymətlərini təyin edirik. Məsələn: 𝑆 𝑚𝑎𝑥 𝐵 = 3𝜎 𝑆𝑁 + 𝑆 𝑚 = 3 ∙ 4,93 + 2,5 = 17,29𝑚𝑘𝑚; 𝑁 𝑚𝑎𝑥 𝐵 = 3𝜎 𝑆𝑁 − 𝑆 𝑚 = 3 ∙ 4,93 − 2,5 = 12,29𝑚𝑘𝑚. 𝑁 𝑚𝑎𝑥 𝐵 𝑆 𝑚𝑎𝑥 𝐵 𝜎 𝑆𝑁 𝑁 𝑚𝑎𝑥 𝐵 𝑆 𝑚 12,29 17,29 4,93 12,29 2,5 Hesabatdan görünür ki, 𝑆 𝑚𝑎𝑥 𝐵 < 𝑆 max ℎ𝑒𝑠 (yəni 17,29<20). Deməli, Ø50H7/k6 oturtması düzgün seçilmişdir. 3.6. Oturt mada ehtimal olunan araboşluqlar və gərilmələr aşağıdakı kimi təyin olunur: P s ′ =0,5+Ф(z), yaxud faizlə P s = P s ′ ∙100% P s ′ =0,5+0,1915=0,6915 P s ′ =0,6915∙100%=69,15%≈69% P 𝑁 ′ =0,5+ Ф(z), yaxud faizlə P N = P 𝑁 ′ ∙100% P 𝑁 ′ =0,5-0,1915=0,3085 P N =0,3085∙100%=30,85%≈ 31% Deməli, yığma zamanı bütün birləşmələrin 69%-i araboşluğu ilə, 31% isə gərilmə ilə alınacaqdır. 152 𝑃́ 𝑁 𝑃́ 𝑠 𝑃́ 𝑠 ́ 𝑃́ 𝑁 𝑃́ 𝑁 𝑃́ 𝑠 0,3085 0,6915 69,15 0,3085 30,85 69,15 О Н =12,29 С =17,29 мах мах Т =41 СН Н =18 мах С =23 мах С =2,5 м 31% -3σ +3σ Б Б 69% ω=29,58 Şəkil 3.1. Hesabatların nəticələrinə görə qurulmuş Qaus əyrisi Н = 18 С = 2 3 м ах м а х +10 +12,5 +18 +25 Д = 50 м м Щ7 К6 С = 2, 6 м Şəkil 3.2. Hesabatların nəticələrinə görə qurulmuş keçid oturtması 153 4. DİYİRCƏKLİ YASTIQLAR ÜÇÜN OTURTMALARIN HESAB LANMASI VƏ SEÇİLMƏSİ Tapşırıq (nümunə): Diyircəkli yastıqla verilmiş qovşaqda yastığın daxili d və xarici D diametrləri üçün oturtmaları hesablamalı və seçməli. Götürülmüş yastıq, radial kürəcikli yastıqdır, birsıralı, orta seriyalıdır, sıra sayı 307, dəqiqlik sinfi 0-dır. Ölçüləri d=35mm, D=80mm, r=2,5mm, yastığın həlqəsinin eni b=16, yükləmə qüvvəsi P r =5350N, yükləmə 300%- ə çatmaqla zərbə halındadır. 4.1. Yüklənmənin növünü təyin edirik. Qovşağın işləmə şəraitinə görə yastığın daxili həlqəsi dövrü yüklənməyə (fırlandığı üçün), xarici həlqəsi yerli (tərpənməz olduğu üçün) yüklənməyə məruz qalır. 4.2. Valın səthinə düşən intensiv yükü aşağıdakı düsturla təyin edirik: 𝑃 𝑅 = 𝑅 𝑏 = 𝐾 1 ∙ 𝐾 2 ∙ 𝐾 3 . Burada, R - dayağın radial reaksiyası; b - yastığın həlqəsinin eni, mm; b=B-2r=21-2·2.5=16 B - həlqənin radiusu, mm; r - haşiyənin radiusu, mm; K 1 - oturtmanın dinamik əmsalı (150%-ə qədər yükləmədə K 1 =1,3- ə qədər, 300% yüklənmədə isə K 1 =1,8-dir). 154 K 2 - oturtma gərilməsinin içi boş valda və nazik divarlı gövdədə zəifləməsini nəzərə alan əmsaldır (içi boş olmayan val üçün K 2 =1, cədvəl 4.1). K 2 əmsalının qiymətləri Cədvəl 4.1 𝑑 𝑑𝑒ş𝑖𝑘 𝑑 , 𝑦𝑎𝑥𝑢𝑑 𝐷 𝐷 𝑔ö𝑣𝑑ə 𝐷 𝑑 qiymətində K 2 Val üçün Gövdə üçün 1,5- ə qədər 1,5- dən 2- dək 2- dən 3- dək Bütün yastıqlar üçün 0,4- ə qədər 1 1 1 0,4- dən 0,7-dək 1,2 1,4 1,6 0,7- dən 0,8-dək 1,5 1,7 2 0,8- dən yuxarı 2 2,3 3 1,8 Qeyd: deşik-içi boş valın diametri; gövdə-nazik divarlı gövdənin xarici səthinin diametri. K 3 - radial qüvvənin R qeyri-bərabər paylanma əmsalıdır. Bu göstərici oxboyu qüvvəni qəbul edən ikicərgəli, diyircəkli, konik və cütləşdirilmiş kürəcikli yastıqlara aiddir. Radial və dayaq yastıqlarında həlqələrdən biri yüklənmiş olarsa, K 3 =1 götürülür. K 3 əmsalının qiyməti A/R ctgβ ifadəsindən asılı olaraq seçilir (β- yastığın konstruksiyasından asılı olaraq diyircəklə xarici həlqənin fırlanma yolunun kontakt bucağıdır). A/Rctgβ 0,2 0,2-0,4 0,4-0,6 0,6-1,0 10-dan yuxarı K 3 1 1,2 1,4 1,6 2 155 P R - in oturtma gərilmələrinin orta qiymətlərinə görə hesablanmış buraxıla bilən qiymətləri cədvəl 4.2 və 4.3-də verilmişdir. Valın oturtma səthinə düşən yüklərin buraxıla bilən intensivliyi Cədvəl 4.2 Yastığın daxili həlqəsinin deşiyinin diametri d, mm Valın müsaidə sahəsində P r - in qiymətləri, N/mm j s 5, j s 6 k5, k6 m5, m6 n5, n6 18- dən 80-dək 300 300-1000 1000-1500 1600-3000 80- dən 180-dək 600 600-2000 2000-2500 2500-4000 180- dən 360-dək 700 700-3000 3000-3500 3500-6000 360-dan 630- dək 900 900-3500 3500-4500 4500-8000 Deşiyin oturtma səthinə düşən yüklərin buraxıla bilən intensivliyi Cədvəl 4.3 Yastığın xarici həlqəsinin deşiyinin diametri d, mm Deşiyin müsaidə sahəsində P r - in qiymətləri, N/mm K6, k7 M6, m7 N6, N7 P7 50- dən 180-dək 800- dək 800-1000 1000-1300 1300-2500 180- dən 360-dək 1000 1000-1500 1500-2000 2000-3300 360-dan 630- dək 1000-1500 1000-1500 1500-2000 2000-3300 360-dan 630- dək 1200 1200-2000 2000-2600 2600-4000 630-dan 1600- dək 1600 1600-2500 2500-3500 3500-5500 𝑃 𝑅 = 𝑅 𝑏 ∙ 𝐾 1 ∙ 𝐾 2 ∙ 𝐾 3 = 535 16 ∙ 1,8 ∙ 1 ∙ 1 = 6025𝑁/𝑚 𝑃 𝑅 R b K 1 K 2 K 3 602 5350 16 1,8 1 1 4.3. Cədvəl 4.2-dən məsləhət görülən oturtmanı seçirik. 𝑷 𝑹 - in qiymətinə k müsaidə sahəsi uyğun gəlir. Yastığın dəqiqliyi 0 – 156 sinfi olduğundan müsaidə sahəsi 6-cı kvalitetə uyğun, yəni k6 götürülür. 4.4. Yastığın xarici həlqəsinin yerli yüklənməsində məsləhət görülən oturtmanı seçirik. Sökülə bilməyən gövdə üçün j s 7 oturtmasını qəbul edirik. 4.5. Seçilmiş oturtmalar üçün müsaidə sahələrinin yerdəyişmə sxemini qururuq: xarici həlqə üçün Ø80 j s 7 daxili həlqə üçün Ø 35 k6 Ø80I s 7 deşiyi və Ø 35 k6 valı üçün əsas meyllənmələri ГОСТ 25347- 82 standartından təyin edirik: Ø80I s 7(±15mkm); Ø 35k6(+18𝑚𝑘𝑚 +2𝑚𝑘𝑚 ). Yastığın xarici və daxili həlqələrinin sapmalarını ГОСТ 520-71 standartından seçirik: xarici həlqə üçün ei=-13mkm, es=0 daxili həlqə üçün EI=-12mkm, ES=0 4.6. Yastığın yığımında yaranan araboşluğu (şərti), daha doğrusu gərilməni N təyin edirik. N max =es- Eİ=18+12=30mkm, 157 N min =ei-ES=2-0=2mkm. N max N min es ei EJ ES 30 2 18 2 12 0 Quraşdırma araboşluğunu (gərilməni) aşağıdakı ifadədən təyin edirik: G r =G rem - Δd 1 . Burada G rem =0.5(G re min +G re max ) başlanğıc orta araboşluğudur. G re min və G re max qiymətlərini ГОСТ 24810-81-dən götürürük. Δd 1 , ΔD 1 – uyğun olaraq daxili və xarici həlqələrin val və gövdədə yerləşdirilməsindən sonra dövrü yükləmə nəticəsində diyirlənmə yollarında əmələ gələn diametral deformasiyalardır, mkm. Δd 1 =N a ·d/d 0 . Burada N a =0,85N max =0,85·30=25mkm N a N max d 0 d D Δd 1 G r G re max G re min 25 30 46.2 35 80 19 -6 33 15 Həlqənin gətirilmiş diametri: d 0 =d+(D-d)/4=35+(80-35)/4=35+11,2=46,2mm Δd 1 =N a ·d/d 0 =25·35/46,2=18, 9≈19mkm G r =13-19=-6mkm. 158 Hesablamalar göstərir ki, quraşdırma araboşluğu yoxdur və 6 mkm gərilmə yaranır. Bunu aradan qaldırmaq üçün 7-ci araboşluqları qrupundan yastıq seçirik. G re max =33mkm; G re min =15mkm G rem =0,5(33+15)=0,5·48=24mkm G r =24-19=5mkm. Bu halda quraşdırma araboşluğu mövcuddur və 5mkm-ə bərabərdir. Ъ 7 k6 С = 15 Н = 15 Н = 26 +15 +18 -15 -15 о о -11 -10 h 6 (ТD) h 6 (Тд) с M А Х M А Х M А Х Ф 8 0 Ф 3 5 Şəkil 4. 1. Diyircəkli yastıqların xarici (a) və daxili (b) həlqələrinin musaidələrinin verilməsi sxemi 159 5. ÖLÇÜ ZƏNCİRLƏRİNİN HESABLANMASI 5. 1. Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının maksimum-minimum metodu Tapşırıq (nümunə): Əsas ölçüləri şəkil 1-də verilmiş 6 tərkib və 1 qapayıcı həlqədən ibarət olan reduktor duyumunda araboşluğunun qiyməti S=1,0...1,4 mm hədləri daxilində olmalıdır. Duyumun ölçü zəncirinin sxemi şəkil 2-də verilmişdir. Qapayıcı həlqə A Δ - dır. A 1 ,A 2 , A 3 , A 4 , A 5, A 6 tərkib həlqələrinin ölçüləri və əsas göstəriciləri cədvəl 5.1-də verilmişdir. A 1 .....A 5 - ci bəndlər azaldan, A 6 - cı bənd artıran bənddir. Ölçü zənciri yığım ölçü zənciridir. Ölçü zəncirinin əsas parametrlərini hesablayın. Şəkil 5.1. Reduktor duyumunun sxemi. 200 +1,115 +1,000 35 60 20 50 35 10...1 0,062 -0,047 0,052 0,062 -0,062 160 Şəkil 5.2. Reduktor duyumunun yığım ölçü zəncirinin sxemi Ümumi halda qapayıcı həlqə A Δ , artıran A ar və azaldan A az tərkib həlqələrinin fərqinə bərabərdir. Yəni A Δ =A ar - A az . Cədvəl 5.1 A 1 bəndi Müsa idə vahidi Bəndlərin ölçülərinin müsaidələri TA,mkm Bəndlərin qəbul edilmiş həqiqi ölçüləri Bəndlərin işarələri Bəndlərin nominal ölçüləri, mm A 1 35 1,56 62 35 -0,062 A 2 60 1,86 47 60 -0,047 A 3 20 1,31 52 20 -0,052 A 4 50 1,56 62 50 -0,062 A 5 35 1,56 62 35 -0,062 A 6 200 2,9 115 200 +1,000 +1,115 Cəmi 10,75 427 Əgər artıran tərkib həlqələrinin sayını n, azaldan tərkib həlqələrini p qəbul etsək, yaza bilərik 𝐴 ∆ = � 𝐴 𝑗𝑎𝑟 − � 𝑛+𝑝 𝑗=𝑛+1 𝑛 𝑗=1 . 𝐴 ∆ = 𝐴 6 − (𝐴 1 + 𝐴 2 + 𝐴 3 + 𝐴 4 + 𝐴 5 ) А А 4 А 3 А 2 А 6 А 1 А 5 161 𝐴 ∆ = 200 − (35 + 60 + 20 + 50 + 35) = 200 − 200 = 0 Deməli, musaidələr nəzərə alınmadıqda, yəni detalların həqiqi ölçüləri verilmədikdə və yalnız onların nominal ölçüləri nəzərə alındıqda qapayıcı həlqənin qiyməti sıfıra bərabərdir (belə hallar istisnadır, adətən hesabatlarda detalların musaidələri mütləq nəzərə alınır). Ölçü zəncirinə daxil olan tərkib həlqələrinin həqiqi qiymətlərini nəzərə almaqla qapayıcı həlqənin qiymətini hesablayaq (həqiqi qiymətlər cədvəl 5.1-də verilmişdir). 𝐴 ∆ 𝑚𝑎𝑥 = 𝐴 6 − (𝐴 1 + 𝐴 2 + 𝐴 3 + 𝐴 4 + 𝐴 5 ) = = 201,115 − (34,938 + 59,953 + 19,948 + 49,938 + 34,938) = = 201,115 − 199,715 = 1,400𝑚𝑚 𝐴 ∆ 𝑚𝑖𝑛 = 201,0 − 199,715 = 1,285𝑚𝑚 Verilən tapşırıqda artıran tərkib həlqəsinin sayı 1-ə bərabər olduğundan (𝐴 6 ) yalnız onun ən böyük və kiçik qiymətlərindən istifadə etməklə kifayətlənirik. Ümumiyyətlə isə qapayıcı həlqənin qi ymətini hesablamaq üçün aşağıdakı ifadələrdən istifadə olunur. 𝐴 ∆ 𝑚𝑎𝑥 = � 𝐴 𝑗 𝑎𝑟 𝑚𝑎𝑥 𝑛 𝑗=1 − � 𝐴 𝑗 𝑎𝑧 𝑚𝑖𝑛 𝑛+𝑝 𝑗=𝑛+1 162 𝐴 ∆ 𝑚𝑖𝑛 = � 𝐴 𝑗 𝑎𝑟 𝑚𝑖𝑛 𝑛 𝑗=1 − � 𝐴 𝑗 𝑎𝑧 𝑚𝑎𝑥 𝑗 Ən böyük hədd ölçüsü ilə ən kiçik hədd ölçüsünün fərqinin musaidə sahəsi TA olduğunu bilərək yaza bilərik 𝑇𝐴 ∆ = � 𝑇 𝑗𝑎𝑟 1 𝑗=1 − � 𝐴 𝑗 𝑎𝑧 5 𝑗=1 = = 0,115 − (0,062 − 0,047 − 0,052 − 0,062 − 0,062) = = 0,115— 0,285 = 0,400𝑚𝑚 Ölçü zəncirində olan həlqələrin ümumi sayını m, tərkib həlqələrinin ümumi sayını isə m-1 götürsək alarıq 𝑇𝐴 ∆ = ∑ 𝑇𝐴 𝑗 𝑚−1 𝑗=1 = ∑ 0,115 + 0,062 + 0,047 + 0,052 + 6 𝑗=1 0,062 + 0,062 = 0,400𝑚𝑚 İstənilən tərkib həlqəsinin musaidəsini aşağıdakı ifadədən təyin edə bilərik (məsələn A 3 tərkib həlqəsini) 𝑇𝐴 𝑞 = 𝑇𝐴 ∆ − ∑ 𝑇𝐴 𝑗 𝑚−2 𝑗=1 , yəni 𝑇𝐴 3 = 0,400 − 0,353 = 0,047 Hesabat üçün musaidə sahəsinin ortasının koordinatından E c (A j ) istifadə etmək məqsədəuyğundur. 𝑇𝐴 𝑗 2 musaidənin yarısıdır. 163 Tərkib həlqələrinin biri üçün, məsələn, A 4 tərkib həlqəsi üçün musaidə sahəsinin ortasının koordinatından istifadə edərək musaidə sxemini quraq və onun yuxarı və aşağı sapmalarını hesablayaq: 𝐸 𝑠 �𝐴 𝑗 � = 𝐸 𝑐 �𝐴 𝑗 � + 𝑇𝐴 𝑗 2 ; 𝐸 𝑖 �𝐴 𝑗 � = 𝐸 𝑐 �𝐴 𝑗 � − 𝑇𝐴 𝑗 2 , yəni 𝐸 𝑠 (𝐴 4 ) = 𝐸 𝑐 (𝐴 4 ) − 𝑇𝐴 4 2 = 0,031 + �− 0.062 2 � = = 0,031 + (−0,031) = 0 𝐸 𝑖 (𝐴 4 ) = 𝐸 𝑐 (𝐴 4 ) + 𝑇𝐴 4 2 = 0,031— 0,031 = 0,062𝑚𝑚 Şəkil 5.3. A 4 həlqəsi üçün musaidə sahəsinin ortasının koordinatına görə parametrlərin hesablanma sxemi Т А = Т А = Щ 6 (Тд) 4 4 2 Н ом ин ал ю лч ц 0, 0 62 0 ,0 6 2 А = 50 Е (А ) =50 Е ( А ) = 0, 03 1 Е ( А ) = 0, 06 2 4 4 4 4 с ж 164 5. 2. Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının bərabər musaidələr metodu Bu metoddan tərkib ölçüləri eyni tərtibli olduqda, məsələn, ölçülər eyni diametrlər intervalına düşdükdə istifadə olunur. Tapşırıq: Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının bərabər musaidələr metodundan istifadə edərək nominal ölçüləri Ø50mm-lə Ø65mm arasında dəyişən, 8-ci kvalitetdə hazırlanmış 5 valının musaidələrinin orta qiymətlərini və qapayıcı həlqənin musaidəsini hesablayın. 𝑇𝐴 1 = 𝑇𝐴 2 = 𝑇𝐴 3 = 𝑇𝐴 4 = 𝑇𝐴 5 = 𝑇 𝑜𝑟 𝐴 𝑗 Nəzərə alırıq ki, 𝑇𝐴 ∆ = � 𝑇𝐴 𝑗 𝑚−1 𝑗=1 Burada 𝑇𝐴 1 , 𝑇𝐴 2 , … , 𝑇𝐴 5 ölçü zəncirinin tərkib həlqələrinin musaidələridir və hər biri üçün ayrılıqda 0,060mm musaidə nəzərdə tutulmuşdur. m – qapayıcı həlqə də daxil olmaqla ölçü zəncirinin həlqələrinin ümumi sayı m, tərkib həlqələrinin sayı m-1-dir. Onda 𝑇 𝑜𝑟 𝐴 𝑗 = 𝑇𝐴 ∆ (𝑚−1) = 0,060+0,060+0,060+0,060+0,060 6−1 = 0,300 5 = 0,060𝑚𝑚. Bəzi tərkib ölçüləri üçün orta musaidəyə 𝑇 𝑜𝑟 𝐴 onların qiym ətindən, konstruktiv təlabatlarından, hazırlama texnologiyasının 165 imkanlarından asılı olaraq düzəlişlər etmək olar. Bu halda 𝑇𝐴 ∆ ≥ ∑ 𝑇 𝑜𝑟 𝐴 𝑗 𝑚−1 𝑗=1 şərti gözlənilməlidir. Göründüyü kimi hesabatda bu şərt ödənilir, yəni 0,300>0,060. 5. 3. Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının eyni kvalitetin musaidələri metodu Eyni kvalitetin musaidələri metodu, zəncirin tərkib ölçüləri eyni kvalitetin musaidələri ilə düzəldikdə və tərkib həlqələrinin musaidələri nominal ölçüdən asılı olduqda tətbiq edilir. Bu metoddan istifadə edərkən ölçü zəncirinin bütün həlqələrinin nominal ölçüləri və qapayıcı həlqənin hədd sapmaları məlum olmalıdır. T ərkib həlqələrinin musahidələri 𝑇𝐴 𝑗 = 𝑎 𝑗 𝑖 ilə təyin olunur. 𝑖 – musaidə vahididir və 1mm-dən 500mm-ə qədər olan ölçülər üçün 𝑖 = 0,45√𝐷 3 + 0,001𝐷 ifadəsi ilə təyin edilir. D – verilmiş diametrlər intervalı üçün orta həndəsi ölçüdür. 𝑇𝐴 𝑗 = 𝑎 𝑗 (0,45√𝐷 3 + 0,001𝐷). 𝑎 𝑗 - verilmiş j ölçüsünün musaidəsi daxilində olan musaidə vahidi ədədidir (ГОСТ 25346-82). Qapayıcı həlqənin qiyməti 𝑇𝐴 ∆ aşağıdakı ifadə ilə hesablanır 𝑇𝐴 ∆ = 𝑎 1 𝑖 1 + 𝑎 2 𝑖 2 + ⋯ + 𝑎 𝑚−1 𝑖 𝑚−1 Məsələnin qoyuluşu şərtinə görə 𝑎 1 = 𝑎 2 =. . . = 𝑎 𝑚−1 = 𝑎 𝑜𝑟 . 166 Tapşırıq: Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının eyni kvalitetlərin musaidələri metodundan istifadə edərək, ölçülər intervalı D=30...50mm olan ölçü zəncirinin qapayıcı həlqəsinin musaidə vahidinin orta qiymətini 𝑎 𝑜𝑟 təyin edin. Həlqələrin nominal ölçüləri aşağıdakılardır. A 1 =30mm; A 2 =35mm; A 3 =40mm; A 4 =45mm; A 5 =50mm. Hesabat 8-ci kv alitetdə verilmiş ölçüləri nəzərdə tutur. Verilmiş ölçülər intervalında (30...50mm) 8-ci kvalitet üçün musaidənin qiyməti ГОСТ25347-82-yə görə 0.039 mm-dir. Hesabatın yerinə yetirilmə ardıcıllığı 1. Hər bir tərkib həlqəsi üçün musaidə vahidinin i qiymətini aşağıdakı düsturla hesablayırıq. Bu düstur 1mm-dən 500mm-ə qədər olan ölçüləri nəzərdə tutur. 𝑖 𝑗 = 0,45√𝐷 3 + 0,001𝐷 𝐴 1 = 𝐷 = 30𝑚𝑚; 𝑖 1 = 0,45√30 3 + 0,001 ∙ 30 = 0,45 ∙ 3,11 + 0,030 = 1,43𝑚𝑚; 𝐴 2 = 𝐷 = 35𝑚𝑚; 𝑖 2 = 0,45√35 3 + 0,001 ∙ 35 = = 0,45 ∙ 3,3 + 0,035 = 1,52𝑚𝑚; 𝐴 3 = 𝐷 = 40𝑚𝑚; 𝑖 3 = 0,45√40 3 + 0,001 ∙ 40 = = 0,45 ∙ 3,4 + 0,040 = 1,57𝑚𝑚; 𝐴 4 = 𝐷 = 45𝑚𝑚; 𝑖 4 = 0,45√45 3 + 0,001 ∙ 45 = = 0,45 ∙ 3,6 + 0,045 = 1,67𝑚𝑚; 167 𝐴 5 = 𝐷 = 50𝑚𝑚; 𝑖 5 = 0,45√50 3 + 0,001 ∙ 50 = = 0,45 ∙ 3,7 + 0,050 = 1,72𝑚𝑚. Ümumi halda musaidənin qiyməti aşağıdakı ifadədə təyin olunur. 𝑇𝐴 𝑗 = 𝑎 𝑗 𝑖 Buradan a j = 𝑇𝐴 𝑗 𝑖 𝑎 1 = 𝑇𝐴 1 𝑖 1 = 39 1,43 = 27,27; 𝑎 2 = 𝑇𝐴 2 𝑖 2 = 39 1,52 = 25,68; 𝑎 3 = 𝑇𝐴 3 𝑖 3 = 39 1,57 = 24,84; 𝑎 4 = 𝑇𝐴 4 𝑖 4 = 39 1,67 = 23,35; 𝑎 5 = 𝑇𝐴 5 𝑖 5 = 39 1,72 = 22,67. Qapayıcı həlqənin 𝑇𝐴 ∆ qiymətini hesablayaq 𝑇𝐴 ∆ = 𝑎 1 𝑖 1 + 𝑎 1 𝑖 1 + ⋯ + 𝑎 1 𝑖 1 = = 27,27 ∙ 1,43 + 25,68 ∙ 1,52 + 24,84 ∙ 1,57 + 23,35 ∙ 1,67 + 168 +22,67 ∙ 1,72 = 39,00 + 39,00 + 39,00 + 39,00 + 39,00 = = 195,00 Musaidə vahidinin orta qiymətini təyin edək 𝑎 𝑜𝑟 = 𝑇𝐴 ∆ ∑ �0,45�𝐷 𝑜𝑟 3 + 0,01𝐷 𝑜𝑟 � 𝑚−1 𝑗=1 = 195 0,45 ∙ 3,42 + 0,040 = = 195 1,58 = 123,4 𝐷 𝑜𝑟 - verilmiş diametrlər intervalı üçün orta həndəsi ölçüdür. 𝐷 𝑜𝑟 = 𝐷 𝑚𝑖𝑛 +𝐷 𝑚𝑎𝑥 2 = 30+50 2 = 40𝑚𝑚. Göründüyü kimi 𝑇𝐴 ∆ ≥ ∑ 𝑇𝐴 𝑗 𝑚−1 𝑗=1 şərti ödənir, yəni 195=195. 5.4 . Ölçü zəncirlərinin hesablanmasının nəzəri ehtimal metodu Adətən texnoloji proseslərdə ən böyük artıran ən kiçik azaldan ölçülərin və yaxud onların əksinin alınması mümkündür. Ölçülərin yuxarıdakı qaydada alınması istənilən halda qapayıcı həlqənin minimum dəqiqliyini təmin edir. Əgər qapayıcı həlqənin ölçüsünün hədlərinin gözlənilməməsinin çox kiçik ehtimalını (məsələn, 0,27%) qəbul etsək, tərkib həlqələrinin musaidələrini xeyli genişləndirə bilərik və məhsulun maya dəyərini xeyli aşağı sala bilərik. Ölçü zəncirinin hesablanmasının nəzəri ehtimal metodu bu prinsipə əsaslanmışdır. 169 Tutaq ki, tərkib və qapayıcı ölçülərin xətaları normal paylanma qanununa tabe olur, onların səpələnmə ehtimalının s ərhəddi (6𝜎) musaidə sahələrinin sərhədləri ilə üst-üstə düşür. 𝑇𝐴 𝑗 = 6𝜎 𝐴𝑗 və ya 𝜎 𝐴 𝑗 = 𝑇𝐴 𝑗 6 . Uyğun olaraq 𝑇𝐴 ∆ = 6𝜎 ∆ , yaxud 𝜎 𝐴 ∆ = 𝑇𝐴 ∆ 6 qəbul etmək olar və 0,27% məhsulun qapayıcı həlqələrinin ölçüləri musaidə sahəsindən kənara çıxa bilər. Aşağıdakı ifadədən istifadə edərək qapayıcı həlqələrinin musaidəsini təyin edə bilərik 𝑇𝐴 ∆ = ��(𝑇𝐴 𝑗 ) 2 𝑚−1 𝑗=1 . İstehsal şəraitində detalların ölçülərinin təsadüfi xətaları Qaus qanununa görə paylanmaya bilər. Buna görə də yuxarıda verilmiş düstura nisbi paylanma əmsalı R j daxil edirlər. 𝑇𝐴 ∆ = 1 𝑅 ∆ �� (𝑇𝐴 𝑗 ) 2 𝑚−1 𝑗=1 𝑅 𝑗 2 . Qapayıcı ölçülər üçün 𝑅 ∆ əmsalını (m-1)<6 olduqda daxil edirlər. 𝑅 𝑗 = 6𝜎 𝑇 𝑗 ; T j , A j - nin səpələnmə sahəsidir. 𝑇 𝑗 = 6𝜎 qəbul etsək alarıq. 170 Qaus qanunu üçün 𝑅 𝑗 = 6𝜎 6𝜎 = 1; bərabər ehtimal qanunu üçün 𝑅 𝑗 = 6𝜎 2√3𝜎 = 1,73; Simpson qanunu üçün 𝑅 𝑗 = 6𝜎 2√6𝜎 = 1,22. Tapşırıq (nümunə): Ölçü zənciri musaidələri TA 1 =39mkm; TA 2 =39mkm, TA 3 =39mkm; TA 4 =39mkm- dən ibarət tərkib həlqələrindən ibarətdir. Müxtəlif paylanma qanunlarından istifadə etməklə qapayıcı həlqələrin qiymətlərini təyin edin. Hesabat aşağıdakı ardıcıllıqla yerinə yetirilir. TA 1 = TA 2 =TA 3 = TA 4 =39mkm. Qaus qanunu üçün qapayıcı həlqənin musaidəsini təyin edək. 𝑇𝐴 ∆ = �4(𝑇𝐴 𝑗 ) 2 𝑅 𝑗 2 = 2𝑇𝐴 𝑗 𝑇𝐴 ∆ = 𝑇𝐴 1 + 𝑇𝐴 2 + 𝑇𝐴 3 + 𝑇𝐴 4 = 4𝑇𝐴 𝑗 = 4 ∙ 39 = 156𝑚𝑘𝑚; 𝑇𝐴 ∆ = 2𝑇𝐴 𝑗 . Burada 𝑇𝐴 𝑗 = 𝑇𝐴 ∆ 2 = 156 2 = 78𝑚𝑘𝑚. 171 Bərabər ehtimal qanunu üçün 𝑇𝐴 ∆ = �4(𝑇𝐴) 2 𝑅 𝑗 2 = �4(39) 2 ∙ 1,73 = 102,59𝑚𝑘𝑚. Üçbucaq qanunu üçün (Simpson qanunu) 𝑇𝐴 ∆ = �4(𝑇𝐴) 2 𝑅 𝑗 2 = �4(39) 2 ∙ 1,22 = 86,15𝑚𝑘𝑚. Göstərilən misal, ehtimal nəzəriyyəsinin tətbiqinin qapayıcı həlqənin eyni musaidəsində tərkib həlqələrinin musaidələrini 2 dəfə artırmağa imkan verir. 172 ƏDƏBİYYAT 1. Qafarov A.M., Metrologiyanın əsasları. Bakı, Çaşıoğlu, 2008, 312 s. 2. Фрумкин В.Д., Теория вероятностей и статистика в метрологии и измерительной технике. М. Наука, 1997, 287 с. 3. Сергеев А.Г., Латышев М.В., Терегеря В.В. Метрология, стандартизация, сертификация. Учебное пособие. М., Логос, 2005, 560 с. 4. Qafarov A.M., Metrologiya, standartlaşdırma və sertifikatlaş- dırma. Bakı, Çaşıoğlu, 2008, 528 s. 5. Qafarov A.M., Qarşılıqlı əvəzolunma, standartlaşdırma və texniki ölçm ə. Bakı, Çaşıoğlu, 2007, 248 s. 6. Qafarov A.M., Ölçm ə prosesl əri və onların avtomatlaşdırılması. Bakı, Çaşıoğlu, 2006, 208 s. 7. Qafarov A.M., Standartlaşdırılmanın əsasları. Bakı, Çaşıoğlu, 2007, 160 s. 8. Сергеев А.Г. Метрология. М., Логос, 2004, 314 с. 9. Журавлев Л.Г. Методы электрических измерений. Л. Энергоавтомиздат, 1990, 210 с. 10. Qafarov A.M., Şıxseidov A.Ş., Əliyev E.A. Məhsulun sınağı. Bakı, Çaşıoğlu, 2007, 172 s. 173 M Ü N D Ə R İ C A T GİRİŞ............................................................................................. 3 I HİSSƏ HESABLAMA METOD İKASI I FƏSIL. MAŞIN HİSSƏLƏRİ BİRLƏŞMƏLƏRİNİN MUSAİDƏ VƏ OTURTMALAR SİSTEMİNİN QURULMASI PRİNSİPLƏRİ 1.1. Nominal, həqiqi və hədd ölçüləri, hədd sapmaları, müsaidə və oturtmalar ........................................................................... 6 1.2. Maşın hissələri birləşmələrinin və başqa məmulatların müsaidə və oturtmalar sisteminin qurulmasının vahid prinsipləri ............................................................................... 18 1.3. Kvalitetlər ............................................................................... 23 II FƏSİL. BİRLƏŞMƏLƏRDƏ MUSAİDƏLƏRİN YERLƏŞMƏSİNİN BEYNƏLXALQ SİSTEMİ 2.1. Hamar silindrik birləşmələrin müsaidə və oturtmaları sistemi...................................................................................... 26 2.2. Hədd sapmalarının və oturtmaların cizgilərdə östərilməsi ..... 33 2.3. Oturtmaların hesablanması və seçilməsi ................................ 35 III FƏSİL. DİYİRCƏKLİ YASTIQLARIN MÜSAİDƏ VƏ OTURTMALARI 3.1. Diyircəkli yastıqların dəqiqlik sinifləri .................................. 50 3.2. Diyircəkli yastıqların müsaidə və oturtmaları ........................ 51 3.3. Diyircəkli yastıqların oturtmalarının seçilməsi ...................... 55 IV FƏSİL. ÖLÇÜ ZƏNCİRLƏRİ VƏ ONLARIN HESABLANMASI 4.1. Ölçü zəncirlərinin növləri ....................................................... 57 4.2. Öl çü zəncirlərinin hesablanması metodları ............................ 64 V FƏSİL. MAŞINLARIN KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN TƏYİN EDİLMƏSİNİN RİYAZİ-STATİSTİK METODLARI 5.1. Məhsulun keyfiyyəti və keyfiyyət göstəriciləri 81 5.2. Məhsulun keyfiyyətinin statistik göstəriciləri ......................... 85 174 5.3. Xətaların təyin edilməsinin çoxfaktorlu plan laşdırma metodu ……………………………….…….… 101 II HİSSƏ. TƏCRÜBİ TAPŞIRIQLAR 1. Araboşluqlu oturtmaların hesablanması və seçilməsi......................................................... 109 2. G ərilməli oturtmaların hesablanması v ə seçilməsi ............................................................................... 123 3. Keçid oturtmalarının hesablanması v ə seçilməsi ............................................................................... 136 4. Diyircəkli yastıqlar üçün oturtmaların hesablanması və seçilməsi ........................................................ 153 5. Ölçü zəncirlərinin hesablanması ............................................... 159 ƏDƏBİYYAT .............................................................................. 172 175 Aydın Məmiş oğlu Qafarov Pənah Hüseyn oğlu Süleymanov Famil İmran oğlu Məmmədov METROLOGİYA STANDARTLAŞDIRMA SERTİFİKATLAŞDIRMA (K urs işlərini yerinə yetirmək üçün metodiki vəsait) 176 N əşriyyatın direktoru Mətbəənin direktoru Redaktor M.Ş. Zeynalova Texniki redaktor R.Y. Bağırova Korrektor D.R. Əhmədova Kompüter yığımı T. B. Zeynalova Kompüter dizaynı Z.M. Nağıyeva Document Outline
Yüklə 1,49 Mb. Dostları ilə paylaş:
|