A. M. Vəliyev Elmi redaktorlar: R. A. Səlimov, S. A. Sadıqova, T.Ə. Paşayev



Yüklə 17,41 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə119/182
tarix21.04.2017
ölçüsü17,41 Mb.
#14975
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   182

MNEMOKOD

 

assembler 

dilinin 

sadələşdirilmiş növüdür. Burada əməliyyat kodları 

mnemonik  abreviatura  şəklində  yazılır  (sözlərin 

baş  hərfləri  ilə  müxtəsər  yazılışı;  məsələn:  1. 

BDU - Bakı Dövlət Universiteti, RĐH - rayon icra 

hakimiyyəti;  2.  Đki  və  daha  çox  sözdən  ixtisarla 

düzəldilmiş bir söz; məsələn: kolxoz, sovxoz).  

 

MODA 

–  1)  təsadüfi  kəmiyyətlərin  elə  mümkün 

qiymətidir  ki,  onun  vasitəsilə  fasiləsiz  hallarda 

p(x) paylananının sıxlığı və yaxud diskret hallarda 

P(X=x) ehtimalı maksimum qiymət alır. Bir moda 

mövcud  olduqda,  paylanma  bir  modalı,  iki  moda 

mövcud olduqda, biomodalı, üç və daha çox moda 

mövcud  olduqda  isə  multimodalı  paylanma 

(bölgü)  adlandırılır.  Multimodalı  paylanmadan 

büdcə 


tədqiqatlarında 

seçilmiş 

vahidlərin 

təbəqələrə 

ayrılmasında 

(qruplaşdırma, 

təsnifləşdirmə  və  sistemləşdirmədə)  daha  çox 

istifadə  edilir;  2)  Sosial-iqtisadi  hadisələrin 

quruluşunu öyrənmək məqsədi ilə variasiya bölgü 

sıralarının 

quruluşunu 

xarakterizə 

edən 

göstəricilərdən  biridir  və  öyrənilən  hadisədə  ən 



çox  təsadüf  olunan  variant  və  ya  yüksək  tezliyə 

malik  olan  variantdır.  Diskret  variasiya  bölgü 

sıralarında modanı hesablamaq üçün heç bir riyazi 

hesablama  aparılmır  və  ən  çox  rast  gəlinən 

göstərici  moda  hesab  olunur.  Bərabər  fasiləli 

variasiya  bölgü  sıralarında  moda  aşağıdakı 

düsturla hesablanır: 

)

(



)

(

3



2

1

2



1

2

0



0

f

f

f

f

f

f

d

X

M

+



+



=

 

Burada  X



0

    -    modal  fasiləsinin  aşağı  sərhəddini,  

fasilə kəmiyyətini, 

1

f

 - modal variantdan əvvəlki 

çəkini, 


2

f

 -  modal variantın çəkisini, 

3

f

– modal 


variantdan sonrakı çəkini göstərir.  

 

MODELĐN  EYNĐLƏŞDĐRĐLMƏ  ŞƏRTĐ



  – 

ekonometrika  modelinin  qurulmuş  forması  üzrə 

onun  struktur  forması  parametrlərinin  birmənalı 

müəyyənləşdirilməsi  şərtidir.  Modelin  qurulmuş 

formasından  struktur  model  formasına  keçid, 

struktur 

forma 


parametrlərinə 

aprior 


məhdudiyyətlərin 

verilməsini 

və 

modelin 


eyniləşdirmə  şərtinin  yerinə  yetirilməsini  tələb 

edir.


 

Ekonometrik  modellərin  eyniləşdirilməsinin 

aşağıdakı meyarları mövcuddur. 

Dərəcə 

qaydası

modelin 


struktur 

forma 


tənliklərinin eyniləşdirilə bilinməsi üçün, modelin 

struktur  formasının  parametrlərinin  matrisləri  ilə 

struktur  parametrlərə  olan  məhdudiyyətlərin 

matrislərinin  hasil  dərəcəsi  1  çıxılmaqla  modelin 



endogen  dəyişənlərinin  sayına  bərabər  olması 

vacib və kifayətdir. 



 

458 


Sıra 

qaydası

struktur 

forma 

tənliklərinin 



eyniləşdirilməsi  üçün,  vacibdir  ki,  struktur 

parametrlərinə  olan  məhdudiyyətlərin  aprior  sayı 

1  çıxılmaqla    model  tənliklərinin  sayından  az 

olmasın. 

 

MODELĐN  STRUKTUR  FORMASI

  – 


ekonometrik modelin tətbiq olunan hadisəni və ya 

obyekti  təsvir  edən  dəyişənlərin  səbəb-nəticə, 

korrelyasiya  və  digər  əlaqələrini  əks  etdirən  ilkin 

formasıdır. 

Ekonometrik 

modelin 


statistik 

qiymətləndirilməsi 

və 

asılı 


dəyişənlərin  

qiymətlərinin  alınması  üçün  struktur  formanı 

modelin alınmış formasına dəyişdirirlər. 

 

MODELLƏR  BANKI



  –  optimal  qərarların 

seçilməsinin  təmin  edilməsinə  imkan  verən 

statistik  və  xüsusi  marketinq  modelləri  dəsti 

formasında  marketinq  tədqiqatlarının  nəticəsidir 

(qruplaşmasıdır)  və  marketinq  tədqiqatlarında 

mövcud olan üç anlayışdan biridir. 

 

MODELLƏRĐN QĐYMƏTLƏNDĐRĐLMƏ-

SĐ 

–  modelin  parametrlərinin  qiymətləndirilməsi 

metodudur. 

(“Parametrlərin 

qiymətləndirilməsi”nə bax.) 

 

MODELLƏRĐN  SALINMIŞ  FORMASI

  - 

ilkin  ekonometrik  modelin  dəyişənlərin  səbəb-



nəticə,  korrelyasiya  və  oxşar  münasibətlərini  əks 

etdirən struktur formada olan formasıdır. Struktur 



model  formasında  bir  endogen  dəyişən  digər 

endogen dəyişənin funksiyası ola bilər.  

Modellərin  forması,  endogen  dəyişənlərin  cari 

qiymətlərinə  nisbətdə  ilkin  tənliklər  sisteminin 

həlli  nəticəsində  alınır.  Ekonometrik  modelin 

forması  modelin  statistik  qiymətləndirilməsi  və 

asılı  dəyişənlərin  qiymətlərinin  alınması  üçün 

istifadə olunur. 

 

MODELLƏRĐN 

SPESĐFĐKASĐYASI

 

– 

modellərin riyazi formada yazılmasıdır. Bir qayda 

olaraq, 

modellərin 

spesifikasiyası 

özündə 


ekonometrik  tədqiqatın  birinci  mərhələsini  əks 

etdirir,  bundan  sonra  isə  modeldə  əks  olunan 

iqtisadi  sahə  haqqında  məlumatların  toplanması, 

onun  parametrlərinin  qiymətləndirilməsi,  onun 

xüsusiyyətinin  öyrənilməsi  və  onunla  əldə  edilən 

nəticələrin reallığının yoxlanması həyata keçirilir. 

Modellərin  tam  spesifikasiyası  endogen  və 

ekzogen dəyişənlərinin müəyyən edilməsini, onlar 

arasındakı 

əlaqələrin 

tənliyinin 

yazılmasını, 

modelin 

parametrlərinə 

məhdudiyyətin 

qoyulmasını,  bölünməyə  nisbətən  ehtimal  olunan 

və  təsadüfi  komponentin  kovariasiyasının  qəbul 

edilməsini nəzərdə tutur. 

 

MODELLƏŞDĐRMƏ  METODU

  (demoq-

rafiyada) – demoqrafik təhlil metodudur, əhalinin 

təkrar  istehsalını  bütöv,  yaxud  onun  müxtəlif 

elementlərini  bir-biri  arasında  müəyyən  şəkildə 

bağlı  olan  və  adətən,  riyazi  formada,  yəni 



demoqrafik  modellərin  qurulması  yolu  ilə  ifadə 

olunan  bu  əlaqələrin  kəmiyyət  xarakteristikasına 

yol  verən  orqanik  dəyişən  şəkildə  təsvir  etməyə 

əsaslanır.  Modelləşdirmə  metodu  praktiki  olaraq 

demoqrafiyanın bütün bölmələrində tətbiq olunur. 

Modelləşdirmə 

metodunun 

metodoloji 

məsələlərinə 

riyazi 

demoqrafiyada 

baxılır. 

Modelləşdirmə  metoduna  təhlil  metodu  kimi 

daxildir:  1)  demoqrafik  modelin  və  qanunların 

əsas  elementlərinin  müəyyən  edilməsi,  onların 

əsasında    onlarla  qarşılıqlı  əlaqədə  olan 

demoqrafik 

proseslərin, 

hadisələrin 

və 


s. 

qanunauyğunluqların  öyrənilməsi  vasitəsilə;  2) 

konkret 

əhaliyə 


tətbiqində 

hesablamalarda 

demoqrafik 

modeldən 

istifadə; 

3) 


bu 

hesablamaların  nəticələrinin  faktiki  məlumatlarla 

tutuşdurma,  kənarlaşmaların  aşkar  edilməsi;  4) 

demoqrafik 

modelin 

qeyri-müvafiqliyi 

səbəblərinin  və  real  demoqrafik  prosesin  təhlili, 

modelin 


təkmilləşdirilməsi 

məqsədi 


ilə 

modelləşdirmə 

metodunun 

tətbiqində 

müvəffəqiyyət 

modelin 


ilk 

şərtinin 

real 

demoqrafik  əlaqələrə  və  qanunamüvafiq  olması 



ilə  müəyyən  edilir.  Belə  uyğunluğa  demoqrafik 

qanunauyğunluqların 

qabaqcadan 

dərin 


və 

keyfiyyətli təhlili əsasında nail olunur. 



 

MONETAR  QIZIL

  –  pul-kredit  tənzimləyici 

orqanlarına  məxsus  olan  və  ehtiyat  aktivi  kimi 

çıxış edən qızıldır. 

 

MONETARĐZM 

–  iqtisadi  nəzəriyyədir  və 

buna  uyğun  olaraq,  dövriyyədə  olan  pulun 

miqdarı 


təsərrüfat 

konyunkturasının 

formalaşdırılmasının 

müəyyənləşdirici 

amili 

hesab edilir. Dövriyyədə pul kütləsinin dəyişməsi 



ilə  ümumi  milli  gəlirin  miqyası  arasında  birbaşa 

əlaqə 


mövcuddur. 

Bu 


nəzəriyyəyə 

görə, 


inflyasiyasız  iqtisadi  artıma  dövriyyədəki  pul 

kütləsi üzərində nəzarət yolu ilə nail olunur. Onun 

artımının 

həddindən 

artıq 

olması 


dövlət 

büdcəsinin  kəsiri,  hökumətin  nəzarətinin  zəifliyi 

ilə  izah  olunur.  Bu  nəzəriyyə  M.Fridmenin 

tədqiqatlarına  əsaslanır  və  XX  əsrin  70-80-ci 

illərindən geniş yayılmağa başlanmışdır.   

 

MONĐTOR

  –  1)  digər  sistemlər  üzərində 

nəzarət sistemidir;  2)  digər  proqramlar  üzrə  daxil 

etmə və icranı idarə edən proqramdır; 3) müəyyən 

növ  hadisələr  barədə  məlumatların  toplanması 

üçün  xidmət  proqramıdır;  4)  informasiyanın 

EHM-dən  mətn  və  təsvirlər  formasında  insanlara 


 

459


ötürülməsi  üçün  nəzərdə  tutulan  yardımçı 

qurğudur. 



 

MONĐTORĐNQ

  –  (I)  -  dəyişkən  dövriliklə 

xüsusi  hazırlanmış  müşahidə  proqramı  üzrə 

fasiləsiz  müşahidə  növüdür  və  müşahidə  olunan 

hadisələrin 

dinamikasındakı 

dəyişmələrdən 

asılıdır.  Məsələn,  sosial-əmək  sferasının  (o 

cümlədən  işsizliyin),  bazar  qiymətlərinin  və  s. 

monitorinqi. 

(II)  –  (lat.  monitor  –  yada  salan,  nəzarət  edən)  - 

ictimai  rəyin,  əhalinin,  ekspertlərin,  sosioloji  – 

öyrənilən  obyektin  dəyişməsi  haqqında  obyektiv 

məlumat  verən  xüsusi  tərtib  olunmuş  anketlər  və 

sonradan  onların  analizi  əsasında  müntəzəm 

aparılan kütləvi sorğulardır. 

Əhalinin  monitorinqi,  bir  qayda  olaraq,  ailə 

səviyyəsində (həyat səviyyəsinin və keyfiyyətinin 

dəyişməsi,  gəlirli  qrupa  mənsubiyyəti,  işləyən 

üzvlərin  müəssisələri  ilə  münasibəti  və  s.) 

situasiyaya 

qiymət 


verir. 

Əhalinin 

sosial-

demoqrafik müşahidələri əslində monitorinqdir və 



hər  hansı  ailə  seçimində  eyni  müntəzəmliklə 

aparılır. 



Ətraf mühitin monitorinqi – insanın təsərrüfat və 

digər fəaliyyəti ilə bağlı ətraf mühitin müşahidəsi, 

qiymətləndirilməsi  və  vəziyyətinin  proqnozudur. 

“Monitorinq”  termini  BMT-nin  ətraf  mühitə  dair 

Stokholm 

konfransının 

keçirilməsi 

(1972) 


ərəfəsində,  insanı  əhatə  edən  təbiət  mühitinin 

vəziyyəti 

üzərində 

müşahidə 

sisteminin 

yaradılması  və  kritik  vəziyyətlərin  qarşısının 

alınması  üzrə  ilk  təkliflərin  işlənib  hazırlanması 

zamanı  meydana  çıxmışdı.  Dünyanın  ayrı-ayrı 

ölkələrində,  həmçinin  beynəlxalq  səviyyədə 

müxtəlif 

miqyaslı 

monitorinq 

sistemləri 

yaradılmışdır;  onların  çoxu  konkret  təbiət 

obyektləri  və  ya  təbii  mühitin  elementlərinin 

öyrənilməsində 

cəmləşmişdir. 

Monitorinqin 

vəzifəsi  ilk  növbədə  antropogen  çirklənmə 

proseslərinin  müşahidəsi  ilə  bağlıdır,  lakin  bəzi 

alimlər öz çıxışlarında monitorinq funksiyalarının 

genişləndirilməsini,  hətta  onun  ekoloji  xidmətə 

çevrilməsini  bildirirlər.  Aşağıdakı  monitorinq 

formaları  fərqlənir:  baza  monitorinqi,  yaxud  fon 

(ümumi biosfer, əsasən təbiət hadisələrini izləmə, 

onların  üzərinə  regional  antropogen  hadisələri 

qoymadan),  qlobal  monitorinq  (Yer  biosferində 

və  onun  ekosferində  ümumbəşəri  prosesləri  və 

hadisələri 

izləmə, 


onların 

bütün 


ekoloji 

komponentləri  və  yaranan  ekstremal  vəziyyət 

haqda xəbərdarlıq daxil olmaqla); regional (ayrıca 

region  hüdudunda  izləmə,  burada  proseslər  və 

hadisələr  həm  təbii  xarakterizə,  həm  də  bütün 

biosfer  üçün  səciyyəvi  olan  baza  fondundan 

antropogen  təsirə  görə  fərqlənə  bilər);  impakt 

(xüsusən  təhlükəli  zonalarda  və  yerlərdə  regional 

və  lokal  antropogen  təsirlərin  müşahidəsi). 

Kompüter 

qovşaqlarından 

istifadə 

müxtəlif 

miqyaslı  monitorinq  sistemləri  arasında  qarşılıqlı 

təsiri  və  informasiya  mübadiləsini  təmin  etməyə 

imkan verir. 



 

MONOQRAFĐK  TƏDQĐQAT

  –  seçmə 

müşahidə metodudur. Bu metodla hadisələrin hər-

hansı  növünün  təmsilçiləri  olan  müşahidə 

obyektlərinin  ayrı-ayrı  vahidləri  əsaslı  tədqiqata 

məruz qalır. Monoqrafik tədqiqat yeni hadisələrin 

qanunauyğunluqlarının 

və 


meyllərinin 

öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. 



 

MONOLOKAL NĐKAH

 (yunan. mónos – bir, 

vahid  və  lat.  locus  –  yer)  –  bu  nikah  tipində  ər-

arvad bir ev təsərrüfatının tərkibinə daxil olur. Ən 

geniş yayılmış müasir nikah tipidir. 



 

MONOMETALĐZM

  –  bir  metalın  ümumi 

ekvivalent  kimi  çıxış  etdiyi  və  pul  dövriyyəsinin 

əsasında durduğu pul sistemidir. Monometalizmdə 

qızıl, 

gümüş 


və 

mis 


fərqləndirilir. 

Monometalizmdə 

keyfiyyətsiz 

sikkələr, 

banknotlar  və  kağız  pullar  sərbəst  surətdə  qızılla 

dəyişdirilir. 



 

MONO-REGĐONAL  GÖSTƏRĐCĐLƏR

  – 


işçilərinin  80 faizinə  qədəri  bir regionda  yerləşən 

müəssisələr mono-regional sayılır. 



Qeyd:  “Müəssisənin  fəaliyyətinin  əsas  regionu” 

termini ilə səhv salmaq  olmaz 

 

MÖVCUD  BĐNA  VƏ  TĐKĐLĐLƏRƏ  QO-

YULAN    ÜMUMĐ  ĐNVESTĐSĐYALAR

  – 


mövcud  bina  və  tikililərin  dəyərləri  ilə  yanaşı,  

hesabat  dövrü  ərzində  əldə  edilmiş  bina  və 

tikililərin  və  onların  tikildiyi  torpaq  sahələrinin 

dəyərlərini  əks  etdirir.  Torpaq  onda  mövcud  olan 

bina  və  tikililərlə  birlikdə  alındıqda,  bu  iki 

komponentin  dəyərləri  bölünmür  və  ümumi 

məbləğdə  bina  və  tikililərin  dəyəri    torpaqdan 

bahadırsa, bu maddə üzrə qeydiyyata alınır. Əgər 

torpağın  dəyəri  onda  mövcud  olan  bina  və 

tikililərin  dəyərindən  bahadırsa,  onda  ümumi 

məbləğ  “torpağa  qoyulan  ümumi  investisiyalar” 

maddəsi  ilə  qeydiyyata  alınır.  Bu  maddəyə 

birləşmə  yolu  ilə  əldə  olunan  bina  və  tikililərin 

dəyərləri daxil edilmir. 

Mövcud  bina  və  tikililərə  qoyulan  ümumi 

investisiyalar “Maddi məhsullara qoyulan ümumi 



investisiyalar” göstəricisinin bir hissəsidir. 

 

MÖVCUD  ƏHALĐ



  –  siyahıyaalmanın  kritik 

anında  (siyahıyaalmanın  başlandığı  gün  saat  00-

da)  müəyyən  yaşayış  məntəqəsində,  yaxud 



 

460 


müəyyən 

ərazi 


vahidində 

olan 


adamların 

məcmusunu 

(cəmini) 

əks 


etdirən 

əhali 


kateqoriyasıdır. Statistik mənada mövcudluq fiziki 

mənada 


mövcudluqdan 

fərqlənir. 

Məsələn, 

siyahıyaalmanın  kritik  anında  təkcə  evdə  olanlar 

deyil, həmin yaşayış məntəqəsinin ərazisində olan 

(qonaqlıqda,  işdə,  teatrda  və  s.),  eləcə  də  yaşayış 

məntəqəsinin  hüdudlarından  kənarda,  hər  hansı 

bir 


yaşayış 

evi 


ilə 

əlaqəsi 


olmayan 

(siyahıyaalmanın  keçirilməsi  mümkün  olmayan 

yerdə) yerdə xidməti vəzifəni yerinə yetirənlər də 

mövcud əhali hesab edilirlər. 

 

MÖVCUD  MALLAR

  –  istifadəçi  vahidlərin 

(müəssisələrin)  sərəncamına  verilmiş,  cari  və 

əvvəlki  dövr  ərzində  istehsal  edilmiş  və  ya  idxal 

edilmiş mallardır. 

 

MÖVSÜMĐ DƏYĐŞMƏ

 – istehsalın il ərzində 

təkrarlanan 

dəyişməsi, 

məhsul 


buraxılışının 

ümumilikdə  və  ayrı-ayrı  növlər  üzrə  ildən-ilə 

dövri olaraq müəyyən aylarda (dövrlərdə) artması 

və  ya  azalmasında  ifadə  olunur.  Əsasən  kənd 

təsərrüfatı  xammalını  (şəkər,  meyvə-tərəvəz 

sənayesi  və  s.)  emal  edən  sahələrə  aid  edilir.  Bir 

çox  hallarda  bu,  həmçinin  temperatur  rejimi  (ilin 

müxtəlif 

vaxtlarında 

elektrik 

və 

istilik 


enerjilərinin  istehsalında  olan  dəyişmələr)  və  ya 

təbii 


amillərdən 

(məsələn, 

oduncağın 

hazırlanması,  müxtəlif  növ  metalların  hasil 

edilməsi  və  s.)  asılı  olaraq,  istehsal  dövrünün 

xüsusiyyətləri 

ilə 

də 


əlaqədardır. 

Sənaye 


məhsullarının  istehsalında  olan  ənənəvi  mövsümi 

dəyişmələr kifayət qədər sabit xarakter daşıyır və 

ayrı-ayrı  dövrlərdə  aylıq  (rüblük)  dinamikaya 

nəzərəçarpacaq təsir göstərir.  

Mövsümi 

dəyişmələr, 

dəyişmələr 

dövrünün 

uzunluğu  ilə  (maksimum  və  minimumun  qonşu 

nöqtələr 

arasında 

vaxt 


kəsiyi), 

amplituda 

(göstəricilərin maksimum və minimum qiymətləri 

arasındakı  fərq)  və  vaxta  görə  maksimumların 

yerləşməsi ilə xarakterizə olunur. 

Đqtisadi-riyazi modellərdə mövsümi dəyişmələr ya 

orta  illik  səviyyəyə  (additiv  mövsümi  səmərə) 

əlavə edilmiş additiv  üzv şəklində, yaxud da orta 

illik  səviyyənin  (multiplikativ  mövsümi  səmərə) 

qiymətinə  vurulan  multiplikativ  üzv  şəklində  əks 

olunur.  

Additiv  mövsümi  səmərə  metodundan  istifadə 

hallarında, mövsümi dəyişmə orta illik səviyyədən 

asılı  olduğu,  multiplikativ  metoddan  istifadə 

etdikdə  isə  mövsümi  dəyişmənin  kəmiyyəti  orta 

illik  səviyyənin  kəmiyyətinə  mütənasib  olduğu 

nəzərdə tutulur. 

Qeyri-sabit  trend  və  mövsümi  dəyişməni  əks 

etdirən  vaxt  sıralarının  modelləşdirilməsi  və 

proqnozlaşdırılması 

üçün 

çox 


vaxt 

uyğunlaşdırılmış  modellər  (Vinters,  Teyla-Veyc, 

Boksa-Cenkins) tətbiq edilir. 

 

MÖVSÜMĐ  DƏYĐŞMƏLƏRƏ  DÜZƏLĐŞ-



LƏR

  –  ehtimal  edilir  ki,  sıra  üç  komponentdən 

ibarətdir:  dəyişmələrdən,  mövsümi  və  təsadüfi 

komponentlərdən; 

mövsümi 


dəyişmələrin 

düzəldilməsi  (təshihi)  mövsümi  komponenti 

sıradan  çıxarır.  Beləliklə,  təshih  edilmiş  sıraları 

bir dövrü digəri ilə müqayisə etmək yolu ilə təhlil 

etmək  olar.  Avropa  Statistika  Bürosunun  xarici 

ticarət,  habelə  iqtisadi  sahələr  üzrə  aqreqasiya 

olunmuş  məlumat  sıralarının  təshihi  üçün  əsas 

etibarilə  istifadə  olunan  proqram  X12-ARĐMA 

adlanır. 

 

MÖVSÜMĐ  DƏYĐŞMƏLƏRĐN  HAMAR-



LANMASI 

– dinamika sırasından bu və ya digər 

üsullarla 



mövsümi 

dəyişmələrin 

kənarlaşdırılmasıdır.  Bu  əməliyyat  üçün  indeks 

metodları,  sürüşən  orta,  reqressiya  metodu, 

uyğunlaşma metodu və s. tətbiq edilə bilər.  

Riyazi  modelləşdirmədə  mövsümi  dəyişmələrin 

iki  növünü  fərqləndirmək  olar:  dəyişmənin 

genişliyi  müvəqqəti  sıranın  orta  səviyyəsinə 

(trendin səviyyəsinə) mütənasib olan multiplikativ 

dəyişməni  və  dövrün  müvafiq  fazası  üçün 

mövsümi  dəyişmələrin  genişliyi  təxminən  daimi 

və  sıranın  orta  səviyyəsindən  asılı  olmayan 

additiv 

dəyişməni. 

Multiplikativ 

mövsümi 


effektlər  halında  mövsümi  dəyişmələr  sıranın 

qiymətinin 

müvafiq 

mövsümilik 

əmsalına 

bölünməsi  yolu  ilə  aradan  qaldırılır;  mövsümi 

effektdə  mövsümi  əmsallar  sıranın  qiymətindən 

çıxılır. 

 

MÖVSÜMĐ  DƏYĐŞMƏLƏRĐN  TƏSHĐH 

EDĐLMƏSĐ

  –  həm  təshih  edilən,  həm  də 

mövsümi təsirlərə meylli olan dəyişənlər arasında 

ekonometrik 

əlaqələrin 

qiymətləndirilməsinin 

ənənəvi vəzifəsidir. 

 

MÖVSÜMĐ ĐSTEHSAL

 – şəraiti və nəticələri 

əhəmiyyətli 

dərəcədə 

təbii 

şəraitin 



(ilin 

fəsillərindən,  gün  ərzindəki  işıqlı  vaxtdan  və  s.) 

vaxtaşırı  dəyişikliklərindən  asılı  olan  istehsaldır. 

Mövsümi  istehsala  kənd  təsərrüfatı  xammalının 

bir çox növlərinin emalı ilə bağlı istehsal, elektrik 

və  istilik  enerjisi  istehsalı,  torfun  hasilatı  və  s. 

aiddir. 

 

MÖVSÜMĐ  ĐŞÇĐLƏR



  –  davamlılığı  altı  ayı 

keçməyən,  ilin  müəyyən  dövründə  bağlanmış 

əmək  müqavilələrinə  uyğun  olaraq  işə  qəbul 

olunan  (şəkər  istehsalı,  meyvə  və  tərəvəzin  emalı 

və s.), siyahı tərkibinə daxil edilən şəxslərdir.  


 

461


MÖVSÜMĐLĐK

Yüklə 17,41 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   182




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin