A. X. Mamirov − JizPI, "qm va K" kafedrasi katta o’qituvchisi

4.1- rasm Gips toshi. 
Mazkur gips toshlari gips konini portlatish va qazib olish yo’li bilan gips 
ishlab chiqarish omborlariga olib kelinadi.
Bog’lovchi materiallar ishlab chiqarish uchun gips va gipsoangidritli toshlarning 
laboratoriya-tahlil natijalari GOST 4013-82 Texnikaviy shartlari talablariga muvofiq kelishi 
lozim. 
Usgbu Davlat andoza talablarida navlari quyidagi 4.5-jadvalda keltirilgani kabi bo’ladi: 
Jadval-4.4 
Gips toshi navlari 
Navlar 
Gips toshi miqdori, %, kamida 
Gipsangidrit toshi miqdori, %, kamida 
Gips 
(CaSO
4
*2H
2
O) 
Kristallangan suv 
Xisoblangan gips va 
angidrit CaSO
4
*2H
2
O 
SO
3
1 
2 
3 
4 
95 
90 
80 
70 
19.88 
18.83 
16.74 
14.64 
95 
90 
80 
- 
44.18 
41.85 
37.20 
- 

---

15 
Ushbu Davlat andozasi talablari asosida gips toshi tarkibidagi gips miqdorini aniqlash 
uchun quyidagilar laboratoriya o’lchov vositalari kerak bo’ladi: 

Laboratoriya tarozisi (GOST 24104-2001 va GOST 29329-92, o’lchash aniqligi 
±0.2 mg) 

Quritish shkafi 

Mufel pechi 

Chinni tigel (laboratoriya idishi) 

Eksikator (GOST 25336-82 bo’yicha) 
Olib kelingan gips toshi namunasini 10 mm maydalikkacha maydalaniladi, 1 kg 
namunadan 100 g gacha (o’lchash aniqligi ±2 mg) kvartal (to’rt teng bo’lakchaga bo’lib qarama-
qarshilaridan) usulida olish amalga oshirilgach, chinni “”xovancha” (keli)da maydalaniladi. 
Maydalash uskunasidan olingach №02 elakdan o’tkaziladi, namuna 100 g tarozida 
tortiladi. Tortilgan massa avval quritgichda 50±5 
℃
temperaturada quritiladi, so’ngra 400±15 
℃
temperaturada kuydiriladi (1 soat). So’ngra, 
eksikatorda sovitiladi va tortiladi (o’lchash aniqligi ±0.2 mg). 
Gips tarkibidagi kristallangan suv miqdorini “G” bilan belgilab quyidagi formula 
asosida % larda topiladi: 
G=
𝑚−𝑚
1
𝑚
*100. (4.1) 
Bu yerda, m- kuydirishgacha bo’lgan massa; 
m
1
– kuydirilgandan keyingi massa. 
Gips miqdori (CaSO
4
*2H
2
O) topilgan kristallangan suv miqdori foiziga quyidagi 
formuladagiga ko’paytiriladi: 
CaSO
4
*2H
2
O = 4.7785*G. (4.2) 
Bu yerda, G- kristallangan suv miqdori; 
4.7785- xisoblash koeffitsiyenti. 
Ikki molekula suvli gipsdan farqli o‘laroq angidrit o‘zaro perpendikulyar holatdagi uch 
yo‘nalishda mustahkam birikish qobiliyatiga ega. Angidrit kristallari asosan mayda bo‘lib ularni 
ajratib turuvchi yuzasi g‘adir-budir chiziklar bilan o‘yilgan. Angidritning sindirish 
ko‘rsatkichlari: 
Ng=1,614; Np=1,57 
Sof angidrit oq rangli bo‘lib, o‘z aralashmalariga qarab u gips singari xilma-xil tusga 
kiradi. Angidrit ikki molekula suvli gipsga nisbatan ancha zich va mustahkam jinsdir. Uning 
zichligi 2900…3100 kg/m
3
. 
Har xil haroratlarda gips toshini suvsizlantirib 
ni bir nechta ko‘rinishdagi 
turlarini ishlab chiqarish mumkin: 
1)
ikki molekulasuvli kalsiy sulfat (
); 
2)
; 
3)
; 
4)
suvsizlangan yarim gidrat - 
; 
5)
suvsizlangan yarim gidrat - 
; 
6)
eruvchan angidrit - 
; 
7)
eruvchan angidrit - 
; 
8)
erimaydigan - 
. 
Bu holatlarda 75-80 
℃
gacha gipsni qizitish uning sekin suvsizlanishi uchun etarli 
bo‘ladi. Yarim gidratli gipsni va – turlarini yuzaga kelishi issiqlik ishlovini shartlariga 
bog‘liqdir. Gipsga 97-100 
℃
da issiqlik ishlovi berilganda suv gipsdan suyuq holatda ajraladi, 

---

16 
yarim gidrat hosil bo‘ladi. Yarim gidratni 
modifikatsiyasi 100-160 
℃
da oddiy 
qizitishda hosil bo‘ladi va undan suv qizigan bug‘ ko‘rinishida chiqib ketadi. Nazariy hisobda 
yarim suvli gips modifikatsiyalarida gidratli suv 6,2 % miqdorda bo‘ladi. 
yarim gidrat 
gipsning kristallari mayda bo‘lganlari uchun kam suv sarfini talab qiladi, 
modifikatsiyasi 
nozik kristall strukturaga va baland gidratlanish tezligiga ega bo‘lganlari uchun, u ko‘p suv 
sarfiga talabchan bo‘ladi. 
Eruvchan angidritlar tez tutib qolishi, past mustahkamligi, yuqori suvga talabchanligi 
bilan yarim gidratlardan ajraladi. Shuning uchun qurilish gipsni ishlab chiqarishda angidrit hosil 
bo‘ladigan haroratgacha qizdirishdan qochish kerak. Yarim suvli gipsni sifatini yaxshilash uchun 
issiqlik ishlovini davomiyligini oshirish kerak, chunki bu holda gipsni suvsizlanishi uchun 
yaxshi sharoitlar yaratiladi va past suvga talabchan mahsulot olinadi. 
Shunday qilib, issiqlik ishlovi jarayonlarni boshqarib har xil xossalarga ega bo‘lgan 
bog‘lovchilar olish mumkin.