A. X. Mirzəcanzadə, M.Ə.İskəndərov, M.Ə. Abdullayev, R. Q. Ağayev, S. M.Əliyev, Ə. C.Əmirov, Ə. F. Qasımov
Yüklə 3,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasosları
- 209-cu şəkil. Mərkəzdənqaçm a elektrik dalma nasoslarının quruluş sxemi
- 45-сı сədvəl Mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasoslarının texniki xarakteristikası
- Turbinli nasoslar
|
424
çıxarma rejimləri
S =3m o S=2,1m
o S=1,2m
o S=1,5m
o S=1,8m
o 9000
8000 7000
6000 5000
T arazl.düşən yük kqilə
T a ra z l. d ü ş ə n y ü k k q ilə S= 2,1 m S= 1,8 m S= 3m S= 1,5
m S= 1,2 m o o o o o 18 16 14 12 10 8 Ştanqlardakı gərginlik kq/mm ilə
Ş ta n q la rd a k ı g ə rg in lik
k q /m m ilə
2 S =1 ,2 m S =1 ,5 m S = 1 ,8 m S = 2 ,1 m S = 3 m o o o o o 60 50 40 30 20 10 0,17
0,34 0,50
0,68 0,84 m
V eriş, m /gün ilə V e
ş , m / g ü n i lə 3 V eriş əmsalı V e ri ş ə m s a lı S=3m
S=2,1m S=1,8m
S=1,5m S=1,2m
Yırğalanma sayı 1,0
0,8 0,6
0,4 0,2
0 5 10 15 20 25 425
Dərin quyularda yırğalanma sayından asılı olaraq mayenin qaldırılma prosesi olduqca mürəkkəbdir. Məsələn, əgər 32 mm nasosun 2000 m dərinlikdə 1,2; 1,5 və 1,8 m gediş yolu ilə qaldırıcı maye miqdarının qrafikinə görə (204-cü şəklə bax) yırğalanma sayı 7-dən 10-a qədər dəyişdirildikdə qaldırılan mayenin miqdarı dəyişmir, sonra isə, yəni yirğalanma sayı 10-11-ə çatdıqdan sonra qaldırılan mayenin miqdarı kəskin artmağa başlayır. Lakin gediş yolu 3 m olduqda isə qaldırılan mayenin miqdarı gediş yolunun dəyişilməsindən asılı olaraq mülayim dəyişir. Ümumiyyətlə nasosun məhsuldarlığının dəyişilməsi xüsusiyyəti
nisbətindən asılıdır. Burada st
-nasosun gediş yolunun itkisidir. Bu itkini aşağıda göstərilən düstur ilə tapmaq olar:
0 0 1 2 3 3 4 5 '
ş M st f 1 f 1 E h P
(X.53) burada P m —nasosun plunjerinin diameti üzrə sahədə olan maye sütununun ağırlığı (dinamik səviyyədən quyunun ağzına qədər);
E = 2100000 kqs/sm 2 ;
ş və f bor -ştanqın və borunun metal kəsiyinin sahəsi, sm 2 ilə;
s 0 -pardaxlanmış sürgüqolunun gediş yoludur, m ilə; '
0 st s
etmək olar. Bəzi yirğalanma sayında məhsulun artmaması hadisəsi dərinlikdən də asılıdır. Bu asılılığı təxminən aşağıda göstərilən düstur ilə təyin etmək olar: R = 0,000021 n '
(X. 54)
Bu əmsalın qiyməti 0,3-dən 0,45-ə qədər olanda məhsul az, 0,5-dən sonra isə kəskin şəkildə artmağa başlayır. Bunun səbəbi ondadır ki, ştanq və maye kütləsinin ətaləti plunjerin gediş yolunu birinci halda azaldır, ikinci halda isə çoxaldır. Dərin quyularda da nasos quruluşunun rejim parametrlərini seçərkən quyunun az və ya çox maye verməsini nəzərə almaq lazımdır. Əlbəttə az maye verən dərin quyuları 28—32 mm nasoslarda 5—6 yirğalanma sayı və 1,5— 1,8 m gediş yolu rejimində istismar etmək əlverişli olur. Onu da qeyd etməliyik ki, dərin quyularda nasos qurğusunun gediş yolundakı itki, bəzən mancanaq dəzgahının gediş yolunun yarısına bərabər olur. Buna görə də nəzəri hasilatı hesablayarkən bu məsələni nəzərə almaq lazımdır. 426
Yırğalanma sayı 9000 8000
7000 6000
T arazl.
düşən yük, kq. ilə
V erliş
əmsalı V eriş, m /gün ilə 3 s =3 m 0 s =2,1 m 0 s =1,5 m 0 0,16 0,32 0,5 0,67 0,87 0 10 20 30 40 50 60 70 6 8 10 12 14 5 10 15 20 25 0,2 0,4
0,6 0,8
1,2 s =3 m
0 s =3 m
0 s =2,1 m
0 s =2,1 m 0 s =1,5 m 0 s =1,5 m 0 Ştanqların gər
ginliyi, kq/mm
ilə 2 1,0 s =3 m 0 s =2,1 m 0 s =1,5 m 0 427
4
17 18 19 28 21 22 13 D 12 8 2 1 9 7 39 38
37 36 35 34 33 7 11 10 23 24 25 26 27 28 6 29 30 31 32 3 14 15 16 Ş B Q Ğ D E Ş . Ə J Z T J C B 36 37 38 3 4 5 15 16 17 18 19 14 24 25 26 22 23 21 20 30 31 32 33 34 35 7 8 2 39 1 9 10 11 12 13 B B S 2 S 1 Y S 1 Ş S 1 I Z J Ə E D Ğ Q B A T Ş A 428
VII VII üzrə IV 19
18 22 17 10 V 16 I II 11 21 14 VI -VI üzrə V 12 VII K C 13 II - II üzrə VII
V I V I 5 3 2 1 6 4 III
7 V II I 8 15 9 23
430
zaman). Bundan sonra, % 2 1 2 nasos-kompressor (3) kəmərinin aşağı ucuna mufta ilə (4) birləşdirilən yəhər buraxılır. %
1 2 nasos-kompressor kəmərinin yuxarı ucu, xüsusi başlıqda bərkidilir (207-ci şəkil). Xüsusi başlıq quyunun ağzında quraşdırılır. %
1 2
nasos-kompressor kəməri 4" kəmərə nisbətən elə yerdə bərkidilməlidir ki, oturducu konusun deşiklərində yerləşən rezin manjetlər (12) həlqəvi fəzanı hermetikləşdirsin. Yəhərin gövdəsi (5), daxili boru (6) və keçirici (7) onlarda nasos-mühərrik aqreqatının yuxarı qovşaqlarının yerdəyişməsi üçündür. Yəhərin konstruksiyası elədir ki, gövdə və daxili boru, en kəsikləri bir-birilə əlaqədar olmayan Q və E uzununa kanalları əmələ gətirir. Aqreqat yəhərdə yerləşən zaman onun manjet kipləşdirici qovşaqları (20, 22, 28 və 34), borunun gövdəsinin daxili səthi və keçirici ilə təmasda olacaqdır. Nəticədə Q və E kanalları bir-birindən aralanacaq və Ş deşiyi E kanalını V boşluğu ilə əlaqələndirəcəkdir. Keçiriciyə (7), pəncərəsi (9) olan yəhərin aşağı gövdəsi (8) birləşdirilmişdir. Gövdənin içərisində (8), quyudan mayeni vurmaq üçün plunjer nasosu yerləşdirilmişdir. Yəhər, oturducu halqa ilə (9) qurtarır. Oturducu halqanın içəri konusuna nasos-mühərrik aqreqatının ucluğu (39) söykənmişdir. Aqreqatı işə salmaq üçün %
1 2 borularda əvvəlcədən əksklapan (11) bağlanmalı və sonra maye doldurulmalıdır. Nasos-mühərrik aqreqatı beş əsas qovşaqdan ibarətdir: qaldırma qurğusu, kipləşdirmə qovşağı, mühərrik, zolotnik kamerası və nasos. Bunlardan əlavə, aqreqatda nasosun plunjerini (36) mühərrikin pistonu (25) ilə möhkəm birləşdirən pistonqolu (26) yerləşdirilmişdir. Pistonqolunda (26) zolotnik möhkəm oturdulmuşdur. Pistonqolu, onda yerləşən uzununa yarıqların hesabına (T və Ş) əsas zolotnikin avtomatik yerdəyişməsini (aşağı və yuxarı hərəkətini) idarə edir.
Mühərrikin tam vahid siklində piston (25) və zolotnik (30) dörd müxtəlif vəziyyət alır (196-cı a, b, c, ç şəkilləri). Pistonun aşağı hərəkətində zolotnik aşağı vəziyyətdə yerləşir (206-cı a şəkli). Pistonun aşağı gedişi qurtaran zaman, zolotnik avtomatik olaraq öz yerini dəyişərək yuxarı vəziyyəti (b) alır. Bunun nəticəsində, pistonun hərəkət istiqaməti dəyişəcəkdir. Piston yuxarı hərəkət edənə kimi zolotnik yuxarı vəziyyətdə (c) dayanacaqdır. Pistonun yuxarı gedişi qurtaran kimi 431
zolotnik avtomatik olaraq aşağı vəziyyəti alacaq və piston yenidən aşağı enməyə başlayacaqdır (ç). Mühərrikin pistonunun a vəziyyətində işəsalıcı maye 2 1 /
" boru kəmərindən, A kamerindən, B kanalından, 11 və 1 deşiklərindən, Q kanalından və IV deşikdən D boşluğuna daxil olacaq, oradan isə V deşikdən, N boşluğundan, E kanalından və Ş deşiyindən mühərrikin pistonunun üstündə yerləşən V boşluğuna daxil olacaqdır. Piston aşağı hərəkət edərək D boşluğundan mayeni sıxışdırıb V boşluğuna qovacaqdır. Mühərrik pistonunun 208-ci şəkildə göstərilən vəziyyətində, pistonu aşağı hərəkət etdirən qüvvə (R
) aşağıdakı kimi ifadə edilir:
0 0 1 2 3 3 4 5 (
' ( & & &
(X.56) burada D ş və D d -mühərrikin pistonu və pistonqolunun diametrləri; p d və p b -uyğun olaraq V və D boşluqlarındakı təzyiqdir.
daxil olan mayenin təzyiq duşküsünü nəzərə almasaq, o halda
a d v p p p
olar; burada p a —A kamerasındakı təzyiqdir. Bu halda
a 2 ş dn p 4 D R ' ( & (X.57) pistonun s
qədər aşağı yerdəyişməsində, V həcmi v v
, böyüyəcəkdir (206- cı şəkil).
. 1 2 d v s 4 D v ' &
Eyni zamanda D həcmi 1 2 ş 2 d d s 4 D 4 D v ' 0 0 1 2 3 3 4 5 ( & &
qədər kiçiləcəkdir. 208-ci şəkil. Hidravlik pistonlu aqreqatın zolotnik və zolotnik qutusu
Kontrqayka A 33 Z 30 K Dz 4 Dz 1 Dz 2 Dz 3 Dş J VI V D 432
v v v
> olduğundan, V kamerasına A kamerasından D boşluğundan sıxışdırılmış mayedən əlavə,
' ( &
qədər hərəkətetdirici maye də daxil olacaqdır. Mühərrikin pistonunun bir aşağı gedişində, hərəkətetdirici mayenin nəzəri sərfi
L 4 D Q 2 ş n & (X.58) olacaqdır. Burada L — pistonun gediş uzunluğudur. Nasosun plunjerinin (36) aşağı hərəkətində, sorucu klapan (39) bağlı və vurucu klapan (37) açıq vəziyyətdə olur və buna görə də, plunjerin altındakı boşluğa (y) dolacaq lay mayesi L boşluğuna sıxışdırılacaqdır. Plunjerin s 1 qədər aşağı yerdəyişməsində y boşluğunun həcmi 1 2 n y s 4 D v ' & qədər azalacaqdır (206-cı a, b şəkli). Eyni zamanda L boşluğunun həcmi
1 2 ş 2 n l s 4 D 4 D v ' 0 0 1 2 3 3 4 5 ( & &
(X.59) qədər böyüyəcəkdir. y l v v
? olduğundan D boşluğundan sıxışdırılmış maye, L boşluğunda yerləşə bilməyəcək və l y n v v v
( qədər maye M kamerasından sıxışdırılacaq, %
1 2 ilə 4" borular arasındakı həlqəvi fəzaya daxil olacaqdır.
1 2 ş n s 4 D v ' &
Plunjerin bir aşağı gediş müddətində nasosun nəzəri verimi L 4 D W 2 ş n &
olacaqdır. Nasosun 208-ci şəkildə verilmiş vəziyyətində, pistonun aşağı hərəkətində, zolotnikə təsir göstərən qüvvələr (R zn ) aşağıdakı kimi olacaqdır: , z 2 ş 2 z 2 z 2 z j 2 z 2 z j 2 z 2 z d 2 ş 2 z zn p 4 D 4 D 4 D 4 D p 4 D 4 D p 4 D 4 D p 4 D 4 D R 1 1 4 2 3 2 4 3 ' 7 7 8 9 : : ; < 0 0 1 2 3 3 4 5 (
0 0 1 2 3 3 4 5 (
' 0 0 1 2 3 3 4 5 (
0 0 1 2 3 3 4 5 ( ( ' 0 0 1 2 3 3 4 5 ( ( & & & & & & & & & & (X.60) 433
burada D z1 , D z2 , D z3 və D z4 -zolotnik elementlərinin diametri; p
-J həlqəvi kanatında təzyiq; p-zolotnikin aşağı başlığının altında yerləşən z boşluğundakı təzyiq; p j təzyiqi, J kanalı N kamerası ilə əlaqədar olduğuna görə p m
təzyiqinə bərabər olur. p d =p l ; p j =p l və p z =p m olduğundan
a 2 ş 2 z zn p p D D 4 R 3 ( ( ( & (X.61) olar. Pistonun yuxarı hərəkətində, zolotnikə təsir göstərən qüvvə
a 2 z 2 z z p p D D 4 R 3 4 6 ( ( & (X.62) olur. Pistonun yuxarı vəziyyətində zolotnik, hərəkətetdirici mayenin yolunu (D boşluğundan V boşluğuna keçən yolu) bağlayaraq, V boşluğunu 4" ilə 2 1 / 2 " arasındakı həlqəvi fəza ilə əlaqələndirəcək. Beləliklə, D boşluğunda olan təzyiq p a -ya bərabərləşəcək, V boşluğunda olan təzyiq isə azalaraq p m -ə bərabər olacaqdır: ; m v p p
. d a p p
Bu halda
m 2 4 a 2 ş 2 d dv p D 4 p D D 4 R ' ( ' ( & & (X.63) olar. Pistonun yuxarı bir gedişində, hərəkətetdirici mayenin. nəzəri sərfi
L D D 4 Q 2 ş 2 d v ' ( & (X.64) olar. Hərəkətetdirici maye aşağıdakı istiqamətdə hərəkət edəcəkdir; V boşluğu, Ş deşiyi, E kanalı, İ kamerası V deşiyi, J kanalı, VI deşiyi, K kanalı, L boşluğu VIII deşiyi, M kamerası, IX pəncərəsi və 4" ilə 2 1 / 2 " kəməri arasındakı həlqəvi fəza. Nasosun plunjerinin (36) yuxarı gedişində, vurucu klapan (37) bağlanır və eyni zamanda sorucu klapan açılır. Plunjerin altındakı boşluq, lay mayesi ilə dolmağa başlayacaq, nasosa daxil olan maye isə plunjerin növbəti aşağı gedişində M kamerasına sıxışdırılaraq işlənmiş hərəkətetdirici maye ilə qarışıb həlqəvi fəzaya daxil olacaqdır. Plunjerin bir yuxarı gedişində, nasosun nəzəri verimi
D D 4 W 2 ş 2 dn v ' ( & (X.65) olacaqdır.
434
Zolotnikin yuxarı vəziyyətindən aşağıya doğru yerdəyişməsində (L qədər) Q z qədər hərəkətetdirici maye sərf olunur.
. L D D 4 Q 2 ş 2 z z 3 ' ( & (X.66) Zolotnik aşağı vəziyyəti alaraq (206-cı şəkil) hərəkətetdirici mayenin V boşluğuna daxil olmaq üçün V deşiyini açacaqdır və mühərrikin bütün iş sikli yenidən təkrar olacaqdır. Hidravlik pistonlu nasosların xarakteristikasının daha asan və tez anlaşılması üçün kombinələşmiş nomoqramdan istifadə etmək daha məqsədə uyğun olar.
Ştanqsız nasoslar içərisində öz xarakterinə, dalma dərinliyinə və tətbiq sərhədinə görə ən çox intişar tapmış, mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasoslarıdır. Bu nasoslar, neft sənayesində 1929-cu ildən tətbiq olunur. Bu qurğu, yer səthindən quyu dibinə verilən elektrik enerjisinin səmərəli və effektiv paylanması problemini həll edir. Bu nasos qurğusu aşağıdakı hissələrdən ibarətdir: çoxpilləli mərkəzdənqaçma nasosu (209-cu şəkil), xüsusi konstruksiyalı elektrik mühərriki (2) və mühərriklə nasos arasında qurulmuş „protektor" (3). „Protektor" (kipgəc) quyudan çıxan mayeni mühərrikə keçməyə qoymur. Laydan quyudibinə hərəkət edən maye, nasosun aşağı hissəsində süzgəcə (4) daxil olur. Elektrik mühərriki və nasos hermetik polad və köynəklərdə yerləşdirilmişdir. Aqreqatın ayrı-ayrı ünsürləri flanslarla yığılmışdır. Tam yığılmış aqreqat, nasos boruları ilə (5) quyuya, maye səviyyəsi altına qaldırılır (buraxılır). Quyuya, nasos boruları ilə paralel olaraq, elektrik enerjisini yer səthindən mühərrikə vermək üçün zirehli kabel (6) buraxılır. Adətən nasos mühərrikdən yuxarıda quraşdırılır. Müstəsna hallarda, maye səviyyəsi aşağı olan quyularda nasos mühərrikdən aşağıda qurula bilər. Bu isə mayenin quyudibindən yer səthinə vurulması işini asanlaşdırır. Bu halda, mühərrik köynəklə mühafizə olunur. Elektrik mühərriki (210-cu III şəkli) ikiqütblü, induksion tipli, üçfazalı, rotoru qısaqapalı olan bir mühərrikdir. Mühərrikin işçi gərginliyi 325—1100 v- a qədər dəyişir, gücü isə 17-200 a.q. qədərdir. Mühərrik valının dövrlər sayı 3600 dövr/dəq ola bilər. Şaquli val (3) üzərində quraşdırılmış içşi (1) və yönəldici (2) çarxlardan ibarət olan nasos (210-cu 1 şəkli) mərkəzdənqaçma tiplidir. Pillələrin sayı maye basqısından asılı olaraq 4-185 qədər qəbul oluna bilər.
209-cu şəkil. Mərkəzdənqaçm a elektrik dalma nasoslarının quruluş sxemi 7 5 1 4 3 2 435
210-cu şəkil. Mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasosları: I - mərkəzdənqaçma nasos;II- protektor;III- mühərrik 3 6
6 1 4 3 5 3 1 5 2 1 2 6 2 7 4 6 5 I II III
436
mayedən mühafizə etmək üçündür. Mühərrik və nasosun valı mufta vasitəsilə „protektorun” valına birləşdirilir. Elektrik mühərrikinə birləşdirilən kabel, neftə və suya davamlı materialdan hazırlanır və mexaniki zərbədən mühafizə olunmaq üçün polad zirehlə örtülür. Kabel bir-birindən rezin örtüklə izolə olunmuş üç keçirici mis damardan ibarətdir. Bu damarlar rezin örtük içərisində yerləşdirilmişdir. Mis keçiricilərin en kəsiyi elektrik enerjisinin hansı dərinliyə verilməsindən və mühərrikin gücundən asılı olaraq seçilir; adətən çox hallarda 35 mm
qəbul
olunur. Kabelin 1 m-nin çəkisi 2,8 kq-dır. Bu aqreqatın da iş prinsipi adi mərkəzdənqaçma nasosunun iş prinsipi kimidir. Mühərrikin valı fırlandıqda nasosun valı, onunla bərabər işlək çarxlarda fırlanır. Yerüstü avadanlıq kabel barabanından və işəsalma mexanizmindən ibarətdir. Müasir konstruksiyalı Red nasosları aşağıdakı ölçülərdə hazırlanır (örtüyün bayır diametri üzrə): % %
5 6 2 1 5 , və 8
5 / 8 ". Red nasosunun ən kiçik xarici diametri 150 mm olur. Buna görə də nasos azı 7" qoruyucu kəməri olan quyuya endirilə bilər. Mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasoslarının texniki xarakteristikası 45-ci cədvəldə verilmişdir. Təcrübədən alınmış məlumatlara görə, bu nasoslar aşağıdakı şərtlərdə ən effektiv işləyə bilər:
Xarici diametr, düymə ilə İstismar kəmərinin diemetri, düymə ilə Gücü a. q. ilə Pillələrin sayı Mayeni qalxma yüksəkliyi m ilə Məhsuldarlıq, m/gün ilə 4 1 / 2
5
1 / 2 1-45
10-285 300-2500
8-400
5 1 / 4
6 5 / 8
5-97.5 4-193 150-2300
30-950
7 1 / 4
9 20-200
150-2000
80-2400
a) aşağı səviyyəli və yüksək məhsuldarlıq əmsalı olan dərin quyularda; b) tam sulaşmış yüksək debitli, sürətlə istismar edilməsi lazım gələn quyularda.
437
Bu məqsəd üçün mühərrik-nasos müvəffəqiyyətlə Qazaxıstanneftdə, Başneftdə, Qrozneftdə və Azərneftdə tətbiq edilmiş və yaxşı nətiсələr alınmışdır. 46-cı сədvəl Mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasoslarının texniki xarakteristikası
Göstəricilər Nasoslar EH-700
EH-250
EH-160
EH-180
EH-95
EH-70 EH-40
Kabellə birlikdə maksimal diametr, mm ilə
Verim, m 3 /gün ilə Mayenin yüksəkliyi, m ilə Pillərin sayı Tələb olunan gün, kvm ilə F.İ.Ə
Dövrlər sayı, dövr/dəq ilə Diamert, mm ilə Uzunluğu (elektrik mühərriki ilə birlikdə), mm ilə Çəkisi (elektrik mühərriki olmadan), kq ilə
149 və
141.5 700
300 80
46.5 0.48
2830 1 24
5330
265 142 və
139 250
800 140
44.3 0.51
2830 119
5700
294 136 və
133 160
800 150
25.6 0.52
2850 114
5130
235 134
150
800 145
28 0.50
2850 114
3130
1506 132
95
800 167
18 0.50
2810 109
5740
295 132
70
1650 320
28 0.48
2810 109
10870
438 112
40
1000 288
10 0.45
2810 92
8180
271
Red nasoslarının işlədilməsinə quyudibinin əyriliyi mane olmur. Bu nasosların tətbiqini məhdudlaşdıran amillər aşağıdakılardır: 1. Çıxarılan mayedə çoxlu qum olması və nətiсədə nasosun işlək hissələrinin tez yeyilib xarab olması. 2. Nasosun məhsuldarlığını azaldan yüksək qaz amili. 3. Qurğunun baha başa gəlməsi. 4. Lazımi avadanlıq tapılmadığına görə, nasosun
ayrı-ayrı hissələrinin çətinliklə təmir edilməsi. Bu səbəblərə görə Red nasosları ABŞ mədənlərində çox az işlədilir. ABŞ-da Red nasosları ilə bərabər müxtəlif pistonlu ştanqsız nasoslar da tətbiq edilir.
438
Hal-hazırda keçmiş SSRİ neft mədənlərində (əsasən Şərq rayonlarında) çox intişar tapmış sovet konstruksiyalı mərkəzdənqaçma elektrik dalma nasoslarının texniki xarakteristikası və əsas parametrləri 46-сı сədvəldə verilmişdir.
Nasos aqreqatlarını ən dərin quyularda səmərəli və effektlə işlətmək üçün onları qaz və ya hidravlik turbinlərlə birləşdirib tətbiq etmək daha əlverişlidir. Aşağıda turbinli liftin (yivli nasosla qaz turbininin kombinasiyası) kombinasiyası təsvir edilmişdir. Turbinlər işləyən zaman onunla birlikdə vintli nasosun şneki də fırlanır, bunun hesabına maye quyudan bir qədər nasos borularının içərisinə qalxaсaqdır. İşlənmiş qaz, kanaldan keçərək nasos borularında maye ilə qarışaraq onu (mayeni) yer səthinə qaldırır. Aqreqat quyuya 2 1 / 2 "—3" nasos-kompressor boruları və ya bəzi hallarda pakerlə də buraxılır. MNİ
əməkdaşlarından A.P.Krılovun və Q.E.Topçiyevin hesablamalarına görə 1000 m yüksəkliyə 100 m
31,6 atm altında 8,7 m 3 /dəq işçi agenti sərf etmək lazımdır. Əgər mayenin qalxma yüksəkliyini 2000 m-ə qədər artırıb nasosun dalma dərinliyini 400 m-ə qədər çatdırmaqla yuxarıdakı qədər maye almaq lazımdırsa, 65,4 ata altında 13,8 m 3 /dəq işçi agenti sərf edilməlidir. Qurğunun ümumi f.i.ə 21-22%-dən yuxarı qalxmır. F.i.ə-ni yüksəltmək üçün, nasosun dalma dərinliyini artırmaq lazımdır, bu da işçi təzyiqinin artması ilə əlaqədardır. Buna görə də, bu aqreqatın sənaye tətbiqi məhduddur. Son zamanlarda mədənlərimizdə hidravlik turbinli nasosla, mərkəzdənqaçma nasoslarının kombinə edilməsindən təşkil olunmuş turbinli nasoslara rast gəlmək olur. Bu nasoslar dərin quyulardan müəyyən miqdarda maye çıxarmaq üçün tətbiq edilir. Bunların ilk sınaqları müsbət nəticələr vermiş və gələcəkdə tətbiq olunması üçün geniş imkanlar yaranmışdır.
439
1.
Абдуллаев М.А. Глубинные насосы. Азнефтеиздат, 1951. 2. Abdullayev M.Ə. Nasos istismarında yeraltı avadanlıq. Azərneftnəşr, 1952. 3. Абдуллаев М.А., Ольшванг Д.Е., Субботин М.А. Химические крепления грунта призабойной зоны нефтяных скважин. Труды АзНИИ ДН, вып. 1, Азнефтеиздат, 1954. 4. Алиев Ш.Н., Бадалян Г.А. О подвижности контуров нефтеносности. Азнефтеиздат, 1956. 5. Аллахвердиев Т.А. Определение наиболее экономических сроков продолжительности разработки морских залежей нефти. Азнефтеиздат, 1957. 6. Амбарцумян А.П., Гусейнов Г.П. Крючкина С.В., Листенгартен Б.М. Опыт осуществления вторичных методов добычи нефти на площадях месторождения НПУ «Лениннефть». Азернефтнешр,1958. 7. Амиров А.Д., Овнатанов С.Т., Саркисов И.Б. Капитальный ремонт нефтяных и газовых скважин. Азнефтеиздат, 1956. 8. Амиров А.Д. НХ. № 9, 1959. 9. Амиров А.Д. Вопросы освоения и эксплуатации сверхглубоких скважин, Азнефтеиздат, 1953. 10.
Асадов И.М. Компрессорный способ добычи нефти и пути его улучшения. Азнефтеиздат, 1951. 11. Апельцин И.Э. Подготовка воды для заводнения нефтяных пластов. Азнефтеиздат, 1951. 12.
Архангельский В.А. Движение газированных нефтей в системе скважина- пласт. Азнефтеиздат, 1958. 13. Барышев В.М. Удельный расход воды и влияние на нефтеотдачу глинистых фракций породы. Сб. Вторичные методы добычи нефти и методы поддержания давления на промыслах СССР. Гостоптехиздат, 1950. 14. Баренблатт Г.И., Борисов Ю.П., Каменецкий С.Г., Крылов А.П. «Изв. АН СССР» ОТН, № 11, 1957. 15.
Баренблатт Г.И. «Изв. АН СССР.» ОТН, № 2, 1955. 16.
Баренблатт Г.И. и Крылова А.П. «Изв. АН СССР» ОТН, № 2, 1955. 17.
Баренблатт Г.И., Максимов В.А. «Изв. АН СССР» ОТН, № 7, 1958. 18.
Богданов А.А. Электропогружные центробежные насосы, Гостоптехиздат, 1955.
19. Борисов Ю.П. Определение параметров пласта при исследовании скважин на неустановившихся режимах с учетом продолжающегося притока жидкости. Труды ВНИИ, вып. Х1Х. Гостоптехиздат, 1959. 20. Briksman A.A. və başqaları. Qazın çıxarılması və nəql edilməsi, Azərneftnəşr, 1956. 21. Vəlibəyov A.Ə., Əmirov Ə.C., Kozlov V.S. Neft quyularının yeraltı təmiri. Azərneftnəşr, 1954. 22. Великовский А.С., Юшкин В.В. Газоконденсатные месторождения. ГОСИНТИ, 1959. 23.
Виноградов К.В., Агаев Ф.Т., Асадуллаева И.М. АНХ №12, 1959.
440
24. Вопросы эксплуатации нефтяных скважин. Труды ВНИИ, вып. 1. Гостоптехиздат, 1947. 25. Вопросы разработки и эксплуатации нефтяных месторождений. Труды ВНИИ, выпуск 11. Гостоптехиздат, 1952. 26.
Вопросы гидродинамики нефтяного пласта. Труды ВНИИ, выпуск V1. Гостоптехиздат, 1954. 27. Вопросы гидродинамики и термодинамики пласта. Труды ВНИИ, выпуск V111. Гостоптехиздат, 1954. 28.
Вопросы подземной гидродинамики и разработки нефтяных и газовых месторождений. Труды ВНИИ, выпуск Х. Гостоптехиздат, 1957. 29. Вопросы подземной гидродинамики и разработки нефтяных и газовых месторождений. Труды ВНИИ, выпуск Х11. Гостоптехиздат, 1958. 30.
Вопросы техники добычи нефти. Труды ВНИИ, вып. Х111. Гостоптехиздат, 1958.
31. Вторичные методы добычи нефти и методы поддержания пластового давления на промыслах СССР. Гостоптехиздат, 1955. 32. Гейман М.А., Уголев В.С., Шенаева В.И. НХ №9, 1959. 33. Газиев Г.Н., Корганов И.И. Эксплуатация нефтяных месторождений, Азнефтеиздат, 1950. 34. Говорова Г.А., Амелин Н.Д. НХ № 5, 1954. 35. Гусейнов Г.А., Тагиров Г.А. АНХ № 5, 1957. 36. Временная инструкция по исследованию и установлению технологического режима эксплуатационных нефтяных скважин. Гостоптехиздат, 1954. 37. Денисов Ф.И., Меликбеков А.С. АНХ №11, 1959. 38.
Денисов Ф.И., Карапетов К.А., Меликбеков А.С. АНХ №9, 1957. 39.
Дурмишян А.Г. Вопросы геологии, разведки и разработка газоконденсатного месторождения Карадаг. Азернефтнешр, 1960. 40. Дахнов В.Н. Интерпретация результатов геофизических исследований разрезов скважин. Гостоптехиздат, 1955. 41. Джонс Л.Д. Механика нефтяного пласта. Гостоптехиздат, 1947. 42. Добыча, транспорт и переработка природных газов. Труды ВНИИ ГАЗ, вып. V. Гостоптехиздат, 1954. 43. Дьяков Д.И. Геотермия в нефтяной геологии. Гостоптехиздат, 1958. 44. Əhmədov H.Ə., Salayev S.H., Bağırzadə F.M. Azərbaycan neft və qaz yataqlarının geologiyası, Azərneftnəşr, 1958. 45. Желтов Ю.П. Гидравлический разрыв пласта. Гостоптехиздат, 1957. 46. Жуков А.И. и др. Эксплуатация нефтяных месторождений. Гостоптехиздат, 1954. 47.
Инструкция по применению гидравлического разрыва пластов в нефтяных и нагнетательных скважинах. Азернефтнешр, 1959. 48. İskəndərov M.Ə. Neft yataqlarının işlənməsi. Azərneftnəşr, 1958. 49. İsmayılov Q.A., Məmmədov Ə.V., Salayev S.H. İzahlı neft geologiyasi lüğəti. Azərneftnəşr, 1959. 50.
Исследования в области физики пласта. Труды ВНИИ, вып. 111. Гостоптехиздат, 1954. 441
51. Карапетов К.А., Дурмышьян А.Г. Борьба с песком в нефтяных скважинах. Гостоптехиздат, 1958. 52. Заводнение нефтяных пластов в США. Гостоптехиздат, 1957. 53. Крылов А.П. НХ № 12, 1953. 54.
Крылов А.П. и др. Научные основы разработки нефтяных месторождений. Гостоптехиздат, 1949. 55. Крылов А.П. и др. Теоретические основы и проектирование разработки нефтяных месторождений, 1959. 56.
Лапук Б.Б. Теоретические основы разработки месторождений природных газов. Гостоптехиздат, 1948. 57. Леверсон А.И. Геология нефти. Гостоптехиздат, 1958. 58.
Лебедев С.А., Абдулин Ф.С., Юшин С.Ф. Исследование нагнетательных скважин. Гостоптехиздат, 1956. 59. Ловлян С.А. Горбенко Л.А. Каплян Б.А. Торпедирование и перфорация скважин. Гостоптехиздат, 1959. 60.
Максимович Г.К. Гидравличесий разрыв нефтяных пластов. Гостоптехиздат, 1957.
61. Максимович Г.К. НХ № 4, 1954. 62. Максимов М.И. Обработка скважин соляной кислотой. Гостоптехиздат, 1945. 63.
Мирчинк М.Ф. Современное состояние вопроса рациональной разработки нефтяных залежей. Изд-во АН АзССР, 1956. 64. Mirzəcanzadə A.X., Seyidrza M.K., Şıxəliyev F.A. Gilli məhsulların fiziki kimyası və hidravlikası, Azərneftnəşr, 1960. 65.
Mirzəcanzadə A.X., İskəndərov M.A., Ağayev R.Q. və başqaları. Neft və qaz yataqları istismarı və işlənməsinin nəzəri əsasları. Azərneftnəşr, 1960. 66. Мовсумзаде С.А., Виноградов К.В., Дадашзаде А.М., Агаев Ф.Т. АНХ №10, 1959.
67. Моррис Маскет. Физические основы технологии добычи нефти. Гостоптехиздат,1953. 68. Мохауит Х.Х., Мецгер Х.А. Новый метод воздействия на призабойную зону скважин. Гостоптехиздат, 1959. 69.
Муравьев И.М. Крылов А.П. Эксплуатация нефтяных месторождений. Гостоптехиздат, 1949. 70. Муравьев И.М., Андриасов Р.С. и др. Разработка нефтяных и газовых месторождений. Гостоптехиздат, 1958. 71.
Обработка призабойной зоны скважин. Труды ВНИИ, вып. XVI. Гостоптехиздат, 1958. 72. Овнатанов Г.Т. Вскрытие пласта и основание скважин. Гостоптехиздат, 1959. 73.
Овнатанов Г.Т. Форсированный отбор жидкости из сильно обводненных пластов и скважин. Азнефтеиздат, 1954. 74. Ольшванг А.Е. Субботин М.А. АНХ № 4, 1955. 75. Опыт разработки нефтяных месторождений (труды Всесоюзного совещания работников по добыче нефти). Гостоптехиздат, 1957.
442
76. Оркин К.Г., Кучинский П.К. Расчеты в технологии и технике добычи нефти. Гостоптехиздат, 1959. 77. Пирвердян А.М., Адонин А.Н. Вопросы гидравлики и работоспособности глубинного насоса. Азнефтеиздат, 1957. 78.
Разработка нефтяных месторождений и подземная гидродинамика. Труды ВНИИ, вып. XIX. Гостоптехиздат, 1959. 79. Разработка нефтяных месторождений и гидродинамики пласта. Труды ВНИИ, вып. XXI. Гостоптехиздат, 1959. 80.
Разработка газовых месторождений, транспорт и экономика природного газа. Труды ВНИИ ГАЗ, вып. 11 (10). Гостоптехиздат, 1958. 81. Разработка нефтяных месторождений с забойным давлением ниже давления насыщения. Труды ВНИИ, вып. XXV. Гостоптехиздат, 1959. 82. Salayev S.H. Neft yataqları necə tapılır və kəşf edilir. Azərneftnəşr, 1960. 83. Salayev S.H., Əliyev S.M. Struktur geologiya. Azərneft. 84. Smirnov A.S, Şirkovskiy A.İ. I hissə, Qazın çıxarılması və nəql edilməsi. Azərneftnəşr, 1959. 85. Смирнов А.С. Технология углеводородных газов. 86. Справочник по добыче нефти, т.1. Гостоптехиздат, 1958. 87. Справочник по добыче нефти, т.11, Гостоптехиздат, 1959. 88. Справочник по добыче нефти, т. 111, Гостоптехиздат, 1960. 89.Триппито Дж. Л. Гидравлический разрыв пласта с помощью пресной воды. Гостоптехиздат, 1958. 90. Требин Ф.А., Борисов Ю.П., Махарский Э.Д. НХ, №№8, 9, 1958. 91. Требин Ф.А., Щербак Г.В. НХ, №3, 1957. 92. Труды МНИ им. И.М. Губкина, вып. Х11, Гостоптехиздат, 1953. 93. Труды совещания по развитию научно-исследовательских работ, Азнефтеиздат, 1953. 94. Тхостов Б.А. Начальные пластовые давления нефтяных и газовых месторождений, Гостоптехиздат, 1960. 95. Щелкачев В.Н., Лапук Б.Б. Подземная гидравлика. Гостоптехиздат, 1949. 96. Щелкачев В.Н. Разработка нефтяных месторождений в США. Гостоптехиздат, 1958. 97. Щелкачев В.Н. Разработка нефтеносных пластов при упругом режиме. Гостоптехиздат, 1959. 98. Шапиро С.И., Аскерова Ф.К. Гидропоршневые бесштанговые глубинные насосные установки. АзИНТИ, 1959. 99. Фаниев Р.Д. Эксплуатация нефтяных и газовых скважин. Гостоптехиздат, 1958.
100. Чарный И.А. Основы подземной гидравлики. Гостоптехиздат, 1956. 101. Физика и термодинамика пласта. Труды ВНИИ, вып. XV. Гостоптехиздат, 1958. 102. Чарный И.А., Умрихин И.Д. Об одном методе определения параметров пластов по наблюдениям неустановившегося режима притока к скважинам. Углетехиздат, 1957. 103. Христианович С.А., Желтов Ю.П., Баренблатт Г.И. НХ №1, 1957. 104. Эфишев А.Э. НХ №5, 1954. 105. Усачев П.М., Лесник Н.П., Овнатанов Г.Т. и др. НХ №5, 1958.
443
Giriş................................................................................................................................3
I Fəsil. Neft yataqlarının işlənməsinin əsasları § 1. Neft yataqlarının işlənməsi haqqında əsas anlayışlar..............................................5 § 2. Neft geologiyasına dair bəzi məlumat.....................................................................7 § 3. Lay təzyiqi və temperaturu....................................................................................17 § 4. Lay rejimləri..........................................................................................................23 § 5. Layın neftvermə əmsalı və onun rejimdən asılılığı...............................................37
II Fəsil. Quyuların və layların tədqiqi § 1. Quyuların və layların tədqiqindən məqsəd............................................................42 § 2. Dib təzyiqinin təyin edilməsi.................................................................................42 § 3. Quyuların qərarlaşmış rejimdə tədqiq edilməsi.....................................................52 § 4. Quyuların qərarlaşmamış rejimdə tədqiq edilməsi................................................63
III Fəsil. Neft və qaz yataqlarına süni təsir üsulları § 1. Süni təsir üsullarının növləri........................................... ......................................70 § 2. Mayenin sürətlə çıxarılması.................................................................... ..............81 § 3. Qalıq neftin alınması üçün tətbiq edilən başqa üsullar..........................................82 § 4. Laya vurmaq üçün işlək agentin seçilmasi............................................................83 § 5. Su və qazın vurulmasının texnoloji sxemi.............................................................86 §6. Su ilə təchizat mənbələri və yatağa vurmaq üçün suyun hazırlanması...............................................................................................................88 § 7. Quyudibi zonasına təsiretmə üsulları və vəzifəsi..................................................90 § 8. Quyudibi zonasına təsir üsulları və onların tətbiqi texnologiyası.........................92 § 9. Quyudibi zonasına digər təsir üsulları.................................................................115 § 10. Quyudibi zonasına təsiretmə üsulları effektinin qiymətləndirilməsi..............................................................................................118
IV Fəsil. Neft yataqlarının işlənməsinin layihələndirilməsi § 1. Səmərəli işləmə sisteminin kompleks üsulla layihələndirilməsi.........................121 § 2. Lay haqqında geoloji-fiziki məlumat..................................................................126 § 3. İşlənmə sisteminin sxemləşdirilməsi...................................................................134 § 4. Su basqısı rejimlərində işləyən neft yataqlarında quyuların yerləşdirilməsi..........................................................................................................138 § 5. Sərt su basqısı rejimində quyuların debitinin hidrodinamik hesablanması............................................................................................................145 § 6. Elastik su basqısı rejimində hidrodinamik hesablamalar....................................156 § 7. Laya su vurulduqda hidrodinamik hesablamalar................................................162 § 8. Neft yataqlarının işlənmə müddətinin təyini.......................................................171
444
§ 9. Həll olmuş qaz və qarışıq rejimlərdə layların işlənməsi.....................................175 § 10. Material balansı tənliyinin tətbiqi.....................................................................187 §11. Neft yataqlarının işlənmə sisteminin layihələndirilməsində aparılan iqtisadi hesablamalar............................................................................................................189
V Fəsil. Qaz yataqlarının işlənməsinin əsasları § 1. Qaz yataqlarının səmərəli işlənməsi haqqında....................................................195 § 2. Qaz yataqlarının rejimi və onun müəyyən edilməsi............................................198 § 3. Qaz yatağında quyuların yerləşdirilməsi.............................................................201 § 4. Qaz yataqlarının işlənmə sisteminin layihələndirilməsində aparılan qaz-dinamik hesablamalar..........................................................................202
§ 1. Qaz-kondensat yataqlarının xüsusiyyəti..............................................................215 § 2. Qaz-kondensat yataqlarının işlənməsinin əsasları...............................................218 § 3. Qaz-kondensat yataqlarının istismarı..................................................................224
VII Fəsil. Neft və qaz laylarının açılması və quyuların mənimsənilməsi..................226 § 1. Yuma mayesinin seçilməsi..................................................................................227 § 2. Qoruyucu kəmərin seçilməsi...............................................................................231 § 3. Quyudibi avadanlığının tipi və konstruksiyası....................................................233 § 4. Quyunu mənimsəmək üçün hazırlıq işləri...........................................................240 § 5. Quyunu mənimsədikdə layın açılması.................................................................240 § 6. Quyuların mənimsənilməsi və quyudibinə axının yaranması. ...........................253
VIII Fəsil. Quyuların fontan üsulu ilə istismarı. § 1. Quyuların fontan vurmasının əsasları..................................................................259 § 2. Fontan quyusu qaldırıcısının seçilməsi............................................................... 264 § 3. Fontan quyusu iş rejiminin təmini və tənzimi.....................................................267 § 4. Fontan quyusunun avadanlığı..............................................................................274 § 5. Fontan quyusuna qulluq edilməsi........................................................................287 IX Fəsil. Quyuların kompressor üsulu ilə istismarı
§ 1. Qaz-hava qaldırıcıları..........................................................................................293 § 2. Qaz-hava qaldırıcılarının hesablanması.............................................................. .295
§ 3. Kompressor quyusunun işə salınması, işəsalma təzyiqinin hesablanması ............................................................................................300 § 4. İşəsalma təzyiqinin aşağı salınması.....................................................................302 § 5. Kompressor quyusu iş rejiminin təyini və tənzimi..............................................308 § 6. Quyuların kompressor üsulu ilə istismarında işlədilən avadanlıq.....................312 § 7. Kompressor quyusuna qulluq edilməsi............................................................... .315 § 8. Kompressor quyularının vaxtaşırı və qarışıq üsul ilə istismarı........................... .316 Yüklə 3,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|