Abdulla qodiriy

Savol va topshiriqlar:
1. XVI asr adabiy yodgorliklarida Alisher Navoiy an’anasi qaysi adiblarning ijodida aks ettirilgan?
2. Bobur asarlari tilining xarakterli xususiyatlari nimalardan iborat?
3. Muxammad Solih dostonining til xususiyatlari nimalardan iborat?
Tayanch tushunchalar:
An’ana – ajdodlardan meros bo’lib qolgan hatti-harakatlarni avlodlar tomonidan davom ettirilishi. Masalan, qoraxoniylar davrida yaratilgan adabiy til an’anasi XIV asrning birinchi yarmigacha davom ettirildi. Ya’ni chigillar dialektiga xos d’-lashish xususiyatini bu XIV asrdan I chi yarmi yozma yodgorliklarida uchratishimiz mumkin.
Ibora – ikki yoki undan ortiq so’zdan tashkil topgan va yaxlit bir ma’no ifodalaydigan til birligi ibora deyiladi.
Munshaot – arabcha so’z bo’lib, yozishma, maktub degan ma’noni bildiradi.
8 - mavzu
XVII-XIX ASRLARDA ADABIY TIL
Reja:
1. XVII-XIX asrlardagi ijtimoiy siyosiy ahvol.
2 XVII-XIX asrlarda yaratilgan adabiy manbalarda Alisher Navoiy a’anasining davom etirilishi.
3. Bu davrning dialektal murakkabligi.
4. Bu davr adabiy tilining demokratlashuvi.
5. Ijodkorlar asarlarining til xususiyatlari.
O’zaro feodal urushlar, Buxoro va Xeva xonliklarining Eron davlati bilan urushga mamlakatda iqtisodiy va madaniy tushkunlikni yanada keskinlashtirar edi. Shuning uchun ham bu davrda ijod etgan shoir va yozuvchilarning asarlarida mehnatkash ommaning jabr ko’rishlari o’zining aksini topgan edi. Bu davr shunisi bilan xarakterliki, unda badiiy stilda hajviya stili keng qo’llanishda bo’ldi.
Bu davrning adabiy tili mahalliy shevalarga tayangan holda rivojlandi. XVII-XIX asrlardagi o’zbek adabiy tilini o’rganishda o’sha davrda yaratilgan tarix asarlari, tazkiralar, shoirlarning ijodlari asosiy manbaa bo’ladi.
XVII-XIX asrlar abdiy tilini o’rganishda mazkur davrlarda yashab ijod etgan shoirlar ijodi ќam yetarli manbaa bo’ladi. Bu davr adabiy tiliii rivojlantirishda Turdi Farog’iy, Nishotiy, Boborahim Mashrab, Maxmur, Gulxaniy, Bahodirxon Munis, Abulg’ozi Baxodirxon, Ogahiy, Feruzlar munosib hissa qo’shdilar.
Bu ijodkorlar asarlari tilida Navoiy an’anasi bilan birga, g’arbiy adabiy til shakllari ham uchraydi. Bu Fuzuliy she’riyati tilining ta’siri natijasida paydo bo’lgan.
Bu davr demokratik shoir va yozuvchilar ijodida umum o’zbek adabiy tili tradisiyasi mustahkamlanib, mukammallashib keldi. Buning yorqin dalilini Turdi asarlarida ko’ramiz.