AğASƏF İmran

Yoxlama üçün suallar 
1. Menecer kimdir? 
2. Menecerə xas olan xüsusiyyətlər hansılardır? 
3. Henri Minsberqə görə rəhbər işçinin 10 rolu hansılardır? 
4.Yunan filosoflarının rəhbərlərdən tələb etdikləri  
     keyfiyyətlər hansılardır? 
5. Psixoloqlar rəhbərləri hansı tiplərə bölürlər? 
6. Menecerlərə təsir edən xarici amillər hansılardır? 
7. Müasir şəraitdə menecerlərdən hansı keyfiyyətlər tələb  
    olunur? 
9.  Menecerlər hansı işləri bacarmalıdırlar? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

52
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
II FƏSİL.  MENECMENTDƏ  ƏLAQƏLƏNDİRMƏ 
 
2.1. TƏŞKİLATIN  DAXİLİ VƏ XARİCİ  TƏSİR  
AMİLLƏRİ 
 
Müəssisə və təşkilatlar açıq sistemlər olduqları üçün həm daxili, 
həm də xarici təsirlərə məruz qalırlar. Belə ki, cəmiyyət, təbiət və fərd 
əlaqələri bu təsirləri labüd edir və müəssisənin hərəkətverici 
qüvvəsinə çevirir. Məhz bu səbəbdən də, hər bir menecer təşkilatın 
daxili və xarici təsir amillərini bilməli və idarəetmə funksiyalarını 
yerinə yetirərkən bunları nəzərə almağı bacarmalıdır. 
Təşkilatın  daxili təsir amilləri  aşağıdakılardır  (Şəkil 5): 
1.məqsəd; 2.quruluş (struktur); 3.vəzifələr (işlər); 4.   kadrlar 
(adamlar -işçilər) və 5. texnologiya. 
 
 
 
 
 
 
 

---

53
 
 
 
 
 
 
 
                                      
 
 
 
Şəkil  5. Daxili təsir amilləri 
 
1.  Məqsəd  –  arzu olunan nəticə və ya nəyəsə nail olmaq 
niyyətidir. Məqsəd çox müxtəlif ola bilər: məhsul istehsal etmək, 
bizneslə məşğul olmaq, xidmət göstərmək, qazanc əldə etmək və s. 
Məqsəd  həm də aşağıdakı təsnifatda ola bilər: 
-Əsas məqsəd; 
-Strateji məqsəd; 
-Praktiki məqsəd; 
-Operativ (gündəlik) məqsəd. 
2. Quruluş (struktur). Şaquli  və  üfüqi  əmək  bölgüsü, 
fuksiyaların  müəyyənləşdirilməsi  və  vəzifələrin  bölüşdürülməsi, 
bölmələrin  və  şöbələrin  yaradılması,  firmanın  (müəssisənin) 
strukturunu və ya quruluşunu  təşkil edir.  
Təşkilatın yaranması üçün zəruri olan, yuxarıda qeyd etdiyimiz 
5  əsas  funksiyanı  onun    daxili      təsir    amilləri  kimi  dəyərləndirmək  
olar. Çünki idarəetmə onlardan asılıdır və onlarsız heç təşkilat özü də 
yoxdur. 
 
 
 
 

---

54
 
 
 
 
               
 
         
                     
Şəkil  6.  Ən  sadə idarəetmə sxemi 
 
Şəkil 6-da verilmiş ən sadə idarəetmə sxemində iştirak edən əsas 
amillər: obyekt, subyekt və informasiya ilə yanaşı, həm də  əks 
əlaqənin təşkil edilməsi hesab olunur. Burada: 
Obyekt - idarə edilən təşkilat; 
Subyekt - idarə edən şəxslər. 
Əks əlaqə isə - informasiya və rabitə vasitələridir. 
Müəssisənin  idarəetmə strukturu az pilləli və çox pilləli ola 
bilər: 
Struktur pillələri nə qədər çox olarsa, idarəetmə səviyyəsində 
işçilərin sayı bir o qədər artar. Müasir dövrdə bütün firmalar, 
idarəetmə səviyyələrini azaltmağa çalışırlar. Çünki azpilləli idarəetmə 
daha səmərəli sayılır. 
3. Vəzifələr (işlər) – müəyyən vaxt ərzində müəyyən həcmdə 
görüləcək işlər. Ənənəvi olaraq təşkilatın işləri üç kateqoriyaya 
bölünür: adamlarla, əşyalarla (maşın, xammal, alətlər) və informasiya 
ilə işləmək.  
Vəzifələrin bölgüsü əmək bölgüsünə  əsasən aparılır (burada 
ixtisasa görə və ixtisaslaşma üzrə bölgü aparılması ilə yanaşı, eyni 
ixtisasın dərəcələri üzrə də bölgü aparılır). 
Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, vəzifə bölgüsündə 2 istsqamət 
olur: şaquli və üfiqi istiqamətlər. 

---

55
 
 
 
Şaquli istiqamət – ali səviyyədən texniki səviyyəyə qədər 
vəzifə, cavabdehlik, asılılıq münasibətlərinin qurulması işinə xidmət 
edir. 
Üfiqi istiqamət – eyni səviyyədə olan vəzifə sahiblərinin, bir-
birlərindən asılı olmayan vəzifələrdə yerləşdirilməsidir.  Burada 
tabeçilik yoxdur, yalnız texnologiya və icra ilə bağlı  əlaqələr 
mövcuddur. 
Şaquli və üfiqi əlaqələr idarəetmə  şəbəkəsini əmələ gətirir ki, 
burada müəssisənin heç bir sahəsi nəzarətdən kənarda qalmır. 
Vəzifələrin müəyyən edilməsi və icrası istehsalın quruluşu və 
ixtisaslaşma ilə qarşılıqlı surətdə bağlıdır. İdarəetmə səviyyələrinin 
təşkil olunması, şaquli əlaqələrin qurulması yolu ilə, təsərrüfatçılıq 
bölmələrinin yaradılması isə adətən üfüqi əlaqələrin təşkili yolu ilə 
həyata keçirilir. Yəni, idarəetmənin bütün səviyyələrində (alidən 
texnikiyə  və tərsinə) asılılıq  münasibətlərinin  qurulması,  eyni 
zamanda təsərrüfatçılıqda asılı olmayan sahələrin və sexlərin, 
şöbələrin  və bölmələrin yaradılması baş verir. 
4. Kadrlar (adamlar, işçilər, personal) rəhbərlər və fəhlələrdir. 
Kadrlar adətən 2 qrupa bölünür: idarəedənlər və idarə olunanlar. 
Menecmentin təşkilində və işlərin icrası zamanı onların qabiliyyətləri, 
inam  və  baxışları,  təlabatları,  məhsuldarlıqları,  ümidləri 
(gözləmələri),  qavramaları,  qruplaşmaları  və liderlikləri  nəzərə 
alınmalıdır.  
Hər bir müəssisədə kadrların seçilməsi, öyrədilməsi və yenidən 
hazırlanması prosesi gedir. Kadrların hazırlıq prosesi mərhələlərlə, 
həm  fəhlələrin, həm də idarəetmə işçilərinin (əsasən menecerlərin) 
hazırlanmaları ilə bağlıdır. Personal dedikdə, ali və orta səviyyə 
rəhbərləri ilə yanaşı, texniki səviyyə rəhbərləri də nəzərdə tutulur və 
heç bir işçi diqqətdən kənarda qalmır. Çünki ali və orta səviyyədəki 

---

56
 
 
 
vəzifə sahiblərinin verdiyi qərarlar texniki səviyyə işçiləri tərəfindən 
yerinə yetirilir və onlar bilavasitə fəhlələrlə ünsiyyətdə olurlar. 
5. Texnologiya - avadanlıqların (qurğuların) və işçi qüvvəsinin 
tətbiqilə icra edilən elə proseslərdir ki, onların vasitəsilə xammaldan 
hazır  məhsullar  istehsal olunur.  Texnologiya  qarşıya qoyulan 
məqsədə uyğun olaraq yaradılır. Misal üçün,     
qarşıya qoyulmuş məqsəd  neft  emalıdırsa,  təşkil edilən 
texnologiya neft emalına imkan verən, əgər ayaqqabı istehsalıdırsa – 
texnologiya ayaqqabı istehsalına imkan verən avadanlıqlar və 
qurğularla təchiz olunmalıdır. Texnologiya – personalın, avadanlıq və 
qurğuların köməyilə xammalın işlənilib hazır məhsula çevrilməsi 
prosesidir. 
Standartlaşdırma,  mexanikləşdirmə  və  avtomatlaşdırma, 
konveyer xətti, eləcə də kompüter və kommunikasiya şəbəkəsi 
texnologiyaya öz təsirini göstərir. 
Hər bir təşkilatda daxili təsir amilləri ilə yanaşı, müəyyən xarici 
təsir amilləri  də  vardır  (Şəkil 7). Ona görə də  müəssisənin 
fəaliyyətinin qurulmasında və idarə olunmasında bu xarici təsir 
amilləri  də mütləq  nəzərə alınmalıdır. 
Xarici təsir amilləri 2 növdür: 
1) bilavasitə təsir göstərənlər  və 2) dolayı  təsir göstərənlər.