Агрономия факультети талабалари учун Узумчилик фанидан

Muhokama uchun savollar: 
1.
Uzumchilikning xalq xo„jaligidagi ahamiyati nimalardan iborat? 
2.
Uzum mevasining tarkibida qanday oziq moddalar, vitaminlar, organik 
kislotalar uchraydi? 
3.
Uzum mevasidan sanoatda qanday foydalaniladi? 
4.
O„zbekistonda qancha uzumzorlar maydoni bo„lib, o„rtacha hosildorligi va 
yalpi hosili qancha? 
5.
Uzumchilik sohasida olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarining asosiy 
yo„nalishlari qanday?
2.
TOKNING BOTANIK TA‟RIFI VA BIOLOGIK XUSUSIYATLARI
 
2.1. Vitis avlodining umumiy ta‟rifi 

 
Tayanch iboralar: Tokgullilar oilasi, subtropik, mo„tadil, dekorativ, 
chirmashib o„suvchi lianalar, o„t shaklida o„suvchi, patak ildiz, novdalar, bo„g„imlar, 
jingalaklar, barglar, panjasimon, patsimon, to„pguli, shingil, soyabon, ro„vak shaklida, 
gultojisi, tojibarg, changdonlari, urug„ kurtak.
 
Toklar oilasi barcha subtropik va mo„tadil issiq iqlimli mamlakatlarda o„sadigan, 
bir-biriga morfologik belgilari hamda biologik hususiyatlari bilan farq qiladigan 1000 
ga yaqin turdan iborat, 11 avlodni o„z ichiga oladi. Ularning ba‟zilarigina ekiladi va 
meva olish hamda dekorativ maqsadlar uchun foydalaniladi. Bular orasida past bo„yli 
daraxt, bu chirmashib o„suvchi lianalar va o„t shaklida o„suvchi turlar bor. 
Tok qismlarining tuzilishi ular o„sayotgan sharoitga bog„liq bo„lib, bir-biridan 
katta farq qiladi. Ularning ildizi uzun, cho„ziq, patak ildiz bo„lib, kamdan-kam holda 
tuganakka o„xshab bo„rtib chiqadi. 
Novdalaridagi bo„g„imlar orasi uzoq, barglari qarshisida jingalaklari bo„ladi. 
Barglari yirik, butun, panjasimon, patsimon, odatda keyinchalik tushib ketadigan ikkita 
yon barglari bo„ladi. To„pguli alohida shingil, soyabon, ro„vak shaklida. Ular odatda 

---

15 
bargning qarshisida joylashgan. Gullari mayda, yashil, ikki jinsli va ayrim jinsli bo„ladi. 
Kosachalari qo„shilib o„sadi. Gultojisi 4 ta, 7 ta tojibargdan tuzilgan. Gul ochilganda u 
huddi yulduzga o„xshaydi yoki qalpoqcha shaklida tushib ketadi. Otaligi 4-5 ta, 
kamdan-kam holda 6-7 ta, changdonlari ikki uyali. Tugunchasi ikki uyali, har bir uyada 
ikkitadan urug„ kurtak bo„ladi. Ustunchasi qisqa yoki uzun. Onalik tumshuqchasi 
kosasimon yoki boshsimon. Mevasi seret, shirali yoki urug„li quruq meva. 
Tokning ko„p turlari yovvoyi holda o„sadi. Vitis avlodining turlari ko„p tarqalgan 
va ular xo„jalik ahamiyatiga ega. Bu avlodning 70 turidan 20 tasigina foydalaniladi: 5-6 
ta turi hosil olish uchun, qolganlari payvantag sifatida va seleksiya ishlarida, 
Shuningdek dekorativ maqsadlarda foydalanish mumkin. Ba‟zi turlari filloksyera va 
zamburug„ kasalliklariga chidamli bo„ladi. O„sish joyiga qarab vitis avlodining turlari 
uch guruhga yevropa-osiyo, sharqiy osiyo va shimoliy amerika guruhlarga bo„linadi. 
Yevropa-Osiyo guruhiga bitta Vitis vinifyera (Vitis Vinifyera) turi kiradi. Bu 
turga yovvoyi, yovvoyilashgan va ekiladigan tokning barcha yuqori sifatli navlari 
kiradi. Uning vatani Yevropa, O„rta va Kichik Osiyo, Kavkazorti, Osiyoning g„arbiy 
qismi, Shimoliy Afrika va O„rta yer dengizi hamda Qora dengiz atrofidagi tumanlardir.