Ġahin Fazil Fərzəlibəyli

Əmirlər: Dövrün mənbələrində feodal dövlətlərimizin əsas qüvvəsi olan 
yüksək əmirlər zümrəsinin tutduğu mövqe «əmarət» adlandırılmış, əmirlərə isə 
«alimiqdar, alitəbar, əzəmətli» əmirlər deyilmişdir. 
Əmirlər aşağıdakı iki hissəyə bölünmüşdürlər: 
1.Əllərində soyurqal (şərti torpaq mülkiyyətinin bir növü - Ş.F.) olan və 
böyük imtiyazlara malik böyük əmirlər; 
2. Kiçik əmirlər. 
Təbii ki, «böyük əmir» istilahı altında əllərində böyük hərbi səlahiyyətləri 
olan əmirlər nəzərdə tutulur. Məsələn, Əli bəy Ağacəri hökmdar Cahanşah 
Qaraqoyunlunun hakimiyyəti zamanı böyük əmir idi və bu haqda oxuyuruq: «Əli 
bəy Cahanşahın şahlığı dövründə «əmiri-bozorg» («böyük əmir») idi.
161
Yaqub 
Ağqoyunlu zamanında böyük qüdrətə malik olan məşhur Sufi Xəlil Mosullu da, 
yuxarıda göstərildiyi kimi, «əmiri-bozorg» olmuşdu.
162
XV əsrdə fəaliyyət 
göstərmiş əmirulüməra, böyük əmir və kiçik əmirlərin kimliyinə diqqət yetirdikdə 
məlum olur ki, məşhur əmirlər, məşhur tayfa nümayəndələrindən seçilmişlər. 
Məsələn, mosullu, pornak, şıxavənd, çəpəni, bayat, ərəbgirlu, əlpavut, baharlu, 
cagirlu, qaramanlı, sədlu tayfalarına mənsub onlarla səlahiyyətli əmir məlumdursa, 
vərsaq və oxlu tayfalarından böyük əmirlər çıxmamışlar. Mənbə bu barədə belə 
məlumat verir: «Vərsaq tayfası - onların əsilləri yunan ölkəsindəndir ki, hal-
hazırda «Qaraman» adı ilə məşhurdur. Xaqani-İskəndərşan və cənnətməkan padşah 
(I Şah İsmayıl və I Şah Təhmasib - Ş.F.) dövründə onların mötəbər əmirləri yox 
idi. Kiçik əmirləri isə Musa bəy, Xaf hakimi Həsən Xəlifə, həmçinin Mustafa bəy 
159
Şahin Fazil Fərzəlibəyli. Azərbaycan və Osmanlı imperiyası XV-XVI əsrlərdə, Bakı, 1995, səh.49. 
160
Ş. Fərzəlibəyli  Azərbaycan ... , səh.48. 
161
Tarixi-qızılbaşan . səh.11 
162
Yenə orada səh.22. 

---

45 
və Dürhəsən Xəlifə olmuşlar».
163 
Oxlu tayfasının da mötəbər əmiri məlum deyildir. 
«Bu tayfanın mötəbər əmiri yox idi və onlar Səfəvi xanədanının müridləridirlər.
164
«Kiçik əmirlər» zümrəsinə daxil olan əmirlər «ordu əmirləri» də adlanırdı. 
Onlar müxtəlif qoşun dəstələrinə başçılıq edən əmirlər olmuşlar. Zənnimizcə 
sərhədləri qoruyan əmirlər də «kiçik əmirlər» zümrəsinə daxil idilər. 
Müharibələr zamanı ələ keçirilən qənimətlər çox hallarda əmirlər arasında 
bölüşdürülürdü ki, şah bununla da onları özündən razı salmaq və gələcək döyüşlərə 
rəğbətləndirmək istəyirdi. Elə hal da olurdu ki, əmirin döyüşlə ələ keçirdiyi hər 
hansı bir yer elə onun özünə bağışlanırdı. 
Əmirlik XV əsrdə nəsli xarakter daşımışdır. Misal olaraq deyə bilərik ki, 
1458-ci ildə Cahanşah Qaraqoyunlunun əmiri Bayazid Cagirlu (o, əmirul-üməra 
Əmir Bəstam Cagirlunun oğlu idi - Ş.F.) öldükdə, onun yerini qardaşı Əbülfəth bəy 
tutmuş və əmir olmuşdu.
165
Bəzi əmirlərə xidmətlərinə və qazandıqları hörmətə görə böyük torpaq 
sahələri - soyurqal və tiyul verilir və onlar müharibə bitdikdən sonra həmin yerlərə 
gedib mülki işlərlə məşğul olurdular, lakin şah уeni müharibəyə başlarkən əmirlər 
yenidən xüsusi əmrlə orduya səfərbər edilirdilər. 
Əmirlərə müxtəlif ləqəb və titullar verilirdi, onlar soy ada malik 
olmadıqlarından daşıdıqları vəzifə onların adlarına əlavə edilir, yaxud doğulduqları 
şəhər, уа kəndin adı soy ad kimi onlara mənsub edilirdi.
166