Amaliy mashg’ulot: O‘zbek leksikografiyasi muammolari. (2 soat) Reja

Govara (Buxoro) beshik
Gavdo’sha Buxoro xurmo
Gajdim (Nayman) chayon
Terminologik lug’atlar ma’lum bir sohaga tegishli so’zlarni izohlaydi. Terminologik lug’atlar izohli yoki tarjima ko’rinishlariga ega bo’ladi. Demak, terminologik lug’atlarni bir tilli va ko’p tilli lug’atlarga bo’lish mumkin. Quyida A.Hojiyevning «Lingvistik terminlarning izohli lug’ati» (Toshkent. «O’qituvchi», 1985) dan namuna keltiramiz.
Kriptologiya. Maxfiy tillar_, ularni tuzish qonuniyatlarini_, rasshifrovka qilish usullarini o’rganuvchi fan.
Ko’makchili aloqa. So’zlar o’rtasida ko’makchilar vosita-sida yuzaga keladigan aloqa qalam bilan yozmoq. uyga qadar yugurmoq kabi.
Tarjima lug’atlar bir tildagi so’z ma’nosining boshqa tilda ifodalashishi, berilishini ko’rsatadi, «Ruscha-o’zbekcha lug’ati»dan misol:
RAZBOGATET sov (nesov bogatet) boyimoq, boyib ketmoq_, davlat ortgirmoq.
SAREVNA j. r. mn.-ven malika shohbekach. (polshohning qizi Ko’ptilli lug’atlarda so’z ikkitadan ortiq tilda beriladi. Bunday lug’atlar juda kam.
Tarjima lug’atlari qanday birliklarni ifodalashiga ko’ra turlicha bo’ladi
1) leksik birliklar lug’ati
2) frazeologizimlar lug’ati
3) har ikkala birliklar lug’ati 4 maqollar lug’ati.
1984 yilda Toshkentda nashr etilgan ikki tomli «Ruscha-o’zbekcha lug’at» leksik birliklar lug’atidir.
Frazeologik birliklar tarjima lug’atiga M.Sodiqovaning «Ruscha-o’zbekcha frazeologik lug’ati» (Toshkent, 1972) namuna bo’ladi. Undan ayrim misollar keltiramiz
Axnut ne uspel - ko’z ochib-yumguncha, bir zumda, og’iz ochib bir narsa deguncha ham bo’ladi bir og’iz ham gap aytolmay oldi.(4-bet).
Bez zadngx nog - s.t. Juda charchab holdan toygan, sulayib qolish (82-b)
Ko’rinadiki, o’zbek leksikografiyasi ulkan yutuqlarni qo’lga kiritgan bo’lsa-da_, unda yechimga muhtoj talay muammolar hamda bajarilishi lozim bo’lgan vazifalar mavjud. Muammolar haqida yuqorida fikr yuritildi. Vazifalar esa quyidagilar:
-lug’atchilikni sobiq mafkura asoratlaridan xalos qilish lozim.
-lug’atlar yaratishning milliy original andozalarini yaratish zarur.
-fanning bugungi yutuqlari lug’atchilik amaliyotiga tatbiq etilishi kerak.
-bog’cha, boshlang’ich sinflar, o’rta ta’lim va lisey kollejlar uchun o’quvchilarning yoshiga mos har xil (izohli, ma’nodosh, darajali, uyadoshlar, eskirgan so’zlar, atamalar, iboralar) lug’atini yaratish lozim va h.