Anar İsayev Ramil Rəhimov

Bencamin 
Franklin (1706-1790) 
- 
Amerika 
Birləşmiş 
Ştatlarının 
banilərindən biri, dövlət xadimi olmaqla yanaşı, yazıçı, siyasətçi, alim, ixtiraçı, və 
diplomat kimi məşhurluq qazanmışdır. 
Bencamin  Franklin  yeganə  şəxsdir  ki,  Amerika  Birləşmiş  Ştatlarının 
yaranmasında  əsas  rol  oynayan  hər  üç  sənədə  imza  atmışdır.  Bunlar «İstiqlal 
Bəyannaməsi
»
, ABŞ  Konstitusiyası
  və
  Versal  sülh  müqaviləsidir.  1928-ci  ildən 
Franklinin portreti ABŞ-ın 100 dollarlıq pul əskinaslarının üzərində təsvir olunur. 
Bencamin Franklin 1706-ci ildə Bostonda dəmirçi ailəsində anadan olmuşdu. 
Artıq  16  yaşına  çatanda  yerli  qəzetlərdə  məqalələri  çıxmağa  başlayır.  Lakin 
Boston  ona  cansıxıcı  gəldiyindən  o  Pensilvaniyaya  -  Filadelfiya  şəhərinə  gəlir. 
Orada  özünə  çox  böyük  şöhrət  qazanır  və  Filadelfiya  qubernatoru  tərəfindən 
Londona  göndərilir.  İstilaliyyət  müharibəsi  başlayan  kimi  Franklin  öz  vətəninə 
qayıtsa  da  tezliklə  Parisə  yenidən  nümayəndə  kimi  göndərilir.  Onun  xüsusi 
diplomatik  bacarığı  nəticəsində  fransız-amerikan  danışıqları  uğurla  başa  çatır. 
1783-cü  ildə  Versal  danışıqlarında  Böyük Britaniyanın  Amerikanı  suveren   və 
müstəqil olduğunu rəsmən tanıması da Franklinin əməyinin nəticəsidir. Məhz o, müharibənin uğurlu sonluğunun və 
bugünki qüdrətli Amerika dövlətinin təməlini qoyan şəxsiyyət idi. Bir çoxları bilməsə də məhz Bencamin Franklin 
tərəfindən  dünyada  ilk  dəfə  olaraq  öz  üzvləri  üçün  pulsuz  kitabxana  və  elm  mərkəzinə  malik  olan  klub 
yaradılmışdır.  Həmin  dövr  üçün  bu,  görünməmiş  addım  idi.  Dövlət  qulluğunda  olduğu  zaman  ərzində  Amerika 
Fəlsəfə cəmiyyətinin və Filadelfiya Akademiyasının da yaradıcısı Bencamin Franklin  olmuşdu. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bencamin Franklin 

 
200 
 
Fransa 
 
Maarifçilik 
Fransa  burjua    inqilabından    çox-çox  əvvəl 
qabaqcıl  ziyalılar
  mütləq  monorxiyanı  və  feodal  quruluşunu 
tənqid    etməyə  başladılar.  Bu  böyük  ideya    hərkatı    sonralar  maarifçilik,  onun  iştirakçıları    idə  maarifçilər  
adlandırıldı. 
İngiltərə və  Amerika burjua inqilablarının nəticələrindən bəhrələnən Fransa  maarifçiləri yeni ideyalar 
irəli  sürürdülər.  XVIII  əsrin  əvvəllərindən  başlayaraq  maarifçilər  feodal  quruluşunu  tənqid  edir,  mütləq 
monarxiyaya  qarşı  çıxırdılar. 
XVIII  əsr  fransız  maarifçilərinin  görkəmil  nümayəndələri   
Monteskyö,  Volter, 
Russo, Melye və Didro 
idi.  
Monteskyö: 
 
mütləq monarxiyan və işğalçılıq müharibələrini pisləyirdi. 
 
konstitusiyalı məhdud monarxiyanı ən yaxşı dövlət quruluşu hesab edirdi. 
 
xüsusi mülkiyyətin toxunulmazlığını və şəxsi azadlığı yüksək qiymətləndirirdi.  
 
fikirləri  xırda  və  orta  burjuaziyanın  və  zadəganların  əhvali-ruhiyyəsini  əks 
etdirirdi. 
Volter: 
 
dini fanatizmi, zadəganların və ruhanilərin imtiyazlarını tənqid edirdi. 
 
inqilab  tərəfdarı  deyildi,  sadəcə  mütləq  monarxiyanı  məhdudlaşdırmağa, 
kilsənin nüfuzunu zəiflətməyə çağırırdı. 
 
mövcud köhnəlmiş  qaydaların dəyişdirilməsini inqilabla deyil, 
«maariflənmiş 
monarx»dan  
özləyirdi. 
 
hər  kəsin  qanun  qarşısında  bərabər  olmasını,  hər  cür  imtiyazların  ləğv 
edilməsini tələb edirdi. 
Jan Jak Russo: 
 
ideyalarına görə ölkənin idarə olunması üsulunu xalq özü təyin etməliydi.  
 
iəndli və sənətkarların mənafeyi, əhvali- ruhiyyəsini tərənnüm edirdi. 
 
xırda mülkiyyəti qanuni hesab edir, iri mülkiyyətin ləğvinə çalışırdı. 
 
xırda və inqilabçı burjuaziyanın maraqlarını müdafiə edirdi. 
Nə  Monteskyö,  nə  də  Volter  inqilab  tərəfdarı  olmasalar  da,  onların  yaydığı 
ideyalar özləri də bilmədən inqilabi əhvali-ruhiyyənin güclənməsinə kömək edirdi. 
Marifçi  Jan  Melye  kəndlilərin  çətin  vəziyyətlərinə  yaxından  bələd  olaraq, 
yoxsullara böyük hörmət bəsləyir, onların inqilabi arzularının ifadəçisi kimi çıxış edirdi. 
O da mülkiyyət və imtiyazların ləğv edilməsinin tərəfdarı idi. 
 
Ensklopediyaçılar  
XVIII  əsrin  fransız  maarifçilərini  çox  vaxt  ensklopediyaçılar    adlandırırlar. 
Onların əksəriyyəti ensklopediya və yaxud elm, incəsənət və sənətlərin izahlı lüğğətini 
hazırlanmasında iştirak etmişdilər. Bu çoxcildli, izahlı lüğət  ilk dəfə  
1751-ci ildə yazıçı 
və filosof 
Deni  Didronun  redaktəsi və 
rəhbərliyi ilə 
çıxmağa başlamışdı. 
Volter, Russo 
və başqa məşhur yazıçılar da ensiklopediyanın müəllifləri idilər. 
Belə  bir  ensiklopediyanın  nəşri  hökuməti  təşvişə  saldı.  Hakimiyyət  ilk  cildləri 
yandırsa  da,  nəşri  dayandıra  bilmədi. 
Təqiblərə  baxmayaraq  ensklopediyanın  35  cildi 
çapdan  çıxdı. 
Ensklopediya  fransız  maarifçilərinin  qabaqcıl  elmi  və  ictimai-siyasi 
biliklərini  yaymaq  işini  davam  etdirdi.  Bu  dəyərli  kitab  ictimai-siyasi  fikrin  çox  böyük 
tribunasına və auditoriyasına çevrildi. 
 Ensklopediyaçılara aiddir: 
 
Onların  məqsədi  yaşadıqları  dövrün  elmi  biliklərini,  qabaqcıl  ideyalarını 
izah etmək və sistemə salmaq idi. 
 
Feodal qaydalarını tənqid edir və xalqı bu qaydaların ləğvinə çağırırdılar. 
 
 Kilsəni tənqid edir, qeyri-məhdud kral hakimiyyətini pisləyirdilər.  
 
Əhalinin  silklərə  bölünməsinə  qarşı  çıxır,  insanların  bərabərhüquqlu 
vətəndaşlar olduğunu bildirirdilər. 
Beləliklə, 
maarifçilərin  qabaqcıl  ideyaları  Fransa  burjua  inqilabının 
hazırlanmasında və gedişində mühüm rol oynadı, inqilabın müjdəçisi, ilkin ideoloji şərti 
oldu. 
 
 
 
Mon
teskyö 
 
Volter 
 
Jan Jak Russo 
 
Jan Melye 
 
 
Deni Didro 
 

 
201 
 
 
 
 
Fransa burjua inqilabı ərəfəsində ölkədə siyasi və sosial-iqtisadi vəziyyət 
XVIII  əsrin  sonlarında  Fransa  müstəmləkələr  uğrunda  İngiltərə  ilə  apardığı  müharibələrdə  məğlubiyyətə 
uğradı.  Belə  ki,  Fransa  və  İngiltərə  arasında  baş  verən    Yeddiillik  müharibə  (1756-1763)  nəticəsində  Fransa 
məğlub  olaraq  Kanada  və  Benqaliya  kimi  müstəmləkələrini  itirdi.
  XVIII  əsr  Fransası  özünün  dövlət  quruluşu 
baxımından mütləq monarxiya idi.
 
Bununla  belə  kralın  mütləq  hakimiyyəti 
getdikcə ruhani, burjuaziya və zadəganlar arasında 
nüfuzunu  itirirdi.
    Hakimiyyətə  gələn  XVI 
Lüdovik  (1774-1792)  iradəsiz  şəxs  olduğundan 
dövlət  işlərini  həyat  yoldaşı  Mariya  Antuanetta 
idarə edirdi. 
Ölkənin təsərrüfatı orta əsr feodal qaydaları 
ilə  idarə  olunurdu.  Kəndlilər  töycü,  can  vergisi, 
dövlət  vergisi  olan talya ödəyir,  biyara  gedirdilər. 
Kəndlərdə yardarlıq sistemi  hökm  sürürdü,  yəni 
məhsulun  bir  hissəsini  sahibkara  ödəməklə 
torpağı  icarəyə  götürmək  olardı.  Torpaqsız 
kəndlilər  isə  sahibkar  torpaqlarında  günəmuzd 
işləyirdilər.  Lakin  kəndlərdə  fermer  təsərrüfatları 
da  yaranırdı.  Kəndlilərin  yuxarı  təbəqəsi  getdikcə 
varlanır, burjuaziya təbəqəsi meydana gəlirdi. 
XVIII  əsrdə  sənaye  və  ticarət  də 
canlanmışdı. Şəhərlərdə manufakturalar istehsalın 
əsasını  təşkil  edirdi.  Paris,  Marsel,  Lion  sənaye 
mərkəzlərinə çevrilmişdi.  
Ticarət əlaqələri, xüsusən xarici ticarət genişlənmişdi. Amma ölkə daxilindəki köhnəlmiş feodal qaydaları və 
gömrük maneələri daxili ticarətin, sənayenin inkişafına mane olurdu. Ölkənin inkişafına əngəl törədən amillərdən 
biri də əhalinin silklərə bölünməsi idi.  Bu dövrdə də Fransada  əhalinin  üç silkə bölünməsi qaydası qalmaqda idi. 
 Birinci və ikinci silkə daxil olan - ruhanilər və zadəganlar 
vergilərdən  azad  olunmuşdular.  Ali  vəzifələri  yalnız  zadəganlar 
tuta bilərdilər. 
Üçüncü  silkə  daxil  olan  əhalinin  əksəriyyətini  təşkil  edən 
burjuaziya, xırda tacirlər, sənətkarlar, fəhlələr,  kəndlilər dövlətin 
bütün  vergilərini  ödəyirdi.  Onların  siyasi  hüquqları  isə  yox  idi. 
Feodal-mütləqiyyət  sisteminə  qarşı  çıxan  fransız  burjuaziyası  - 
tacirlər,  manufaktura  sahibləri,  bankirlər  artıq  mübarizəyə  hazır 
idilər.  Kəndlilər,  sənətkarlar  və  fəhlələr  bu  mübarizədə 
burjuaziyanın  tərəfində  idilər.  Üçüncü  silk  nümayəndələri  silk 
üstünlüklərinin  ləğv  edilməsinə,  monarxiya  quruluşunun 
yumşaldılmasına çalışırdılar. 
Rejimdən narazı qalan zadəgan və ruhanilərin bir qismi də 
islahatlar keçirilməsini istəyirdi.  
 
 
 
 
 
 
Silki quruluş 
 
Feodal qaydaları 
 
Katolik kilsəsi 
 
Mütləq monorxiya 
 
Maarifçilərin mübarizə apardığı istiqamətlər 
 
 
Fransa XVIII əsrdə 
 
 
 
Mariya Antuanetta və XVI Lüdovik
 
 

 
202 
 
Fransada Baş ştatların çağırılması (1789-cu il 5 may) 
1789-cu  ilin  əvvəlində  Fransada  iqtisadi  böhran  inqilabi  şəraiti  daha  da  kəskinləşdirdi.  Kral 
XVI  Lüdovik 
mövcud  böhrandan  çıxmaq  üçün  çoxdan    (1614-cü  ildən  bəri)  çağrılmayan  Baş  ştatları  çağırmaq  qərarına  gəldi. 
İngiltərədə olduğu kimi burada da kral  Baş ştatları çağırmaqda məqsədi borclar və vergilər üçün razılıq almaq idi. 
Kral XVI Lüdovik paytaxt əhalisindən qorxduğu üçün  Baş ştatların Versalda çağırılmasına razılıq verdi.
 
1789-cu  il,  mayın  5-də    Versalda  Baş  ştatların  təntənəli  açılışı  oldu.  Kral  Baş  ştatların  açılışı  zamanı 
yeni 
vergilərin təsdiq edilməsini Baş Ştatlardan tələb etdi
. Lakin üçüncü silkin nümayəndələri səsvermə qaydasına qarşı 
çıxaraq   
kral  və  digər  iki  silkin  nümayəndələrinin  təklif  etdiyi  qaydaları  qəbul  etmədilər.   
Bundan  əsəbləşən  kral 
parlamentin  fəaliyyətini  dayandırmaq  qərarına  gəldi. 
Buna  görə  də  üçüncü  silkdən  olan  deputatlar   
1789-cu  il 
iyunun  17-də   
Baş  Ştatlardan  çıxıb  tenis  topu  oynanılan  zala  yığışaraq  Konstitusiya  qəbul  edilməyənəcən  buranı 
tərk etmiyəcəklərinə and içdilər və
  özlərini 
vəzifəsi ölkənin yeni Konstitusiyasını təsis etməkdən ibarət olan 
Milli 
Məclis  elan etdilər.  
QEYD:
 İlk dəfə 1302-ci ildə kral IV Gözəl Fillip tərəfindən  çağırılmış Baş Ştatlar inqilabın gedişi zamanı 
adı dəyişdirilərək əvvəlcə   Milli Məclis (1789-cu il, 17 iyun) daha sonra isə Müəssislər Məclisi (1789-cu il, 9 iyul) 
Qanunverici Məclis  (1991-ci il, sentyabr) Milli Konvent (1792-ci il,  10 avqust) adlandırılmışdı. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Fransa burjua inqilabının başlanması (1789-cu il, 14 iyul) 
Vəziyyətin ağır olduğunu görən kral 
parlamenti zor gücünə buraxmaq üçün qoşunları Parisə və Versala çəkib 
gətirməyə  başladı. 
Buda  cəmiyyətdə  gərginliyin  artmasına  səbəb  oldu. 
Buna  cavab  olaraq  Parisdə  xalq  kütlələri 
ayağa qalxaraq 
Milli qvardiya yaratdılar.  
Parisdə  mütləqiyyətin  dayağı,  kral  sarayı  olan    Bastiliya 
qalası  idi.  1789-cu  il  iyulun  14-də   
xalq  Parisin  mərkəzində 
yerləşən  Bastiliya  qalası  üzərinə  hücum  etdi. 
Bastiliyanın  ələ 
keçirilməsi  mütləqiyyətin  devrilməsinə,  konstitusiyalı  monarxiya 
rejiminin  təsbit  olunmasına  şərait  yaratdı  və  Fransa  burjua 
inqilabı  başladı. 
14  iyul  günü  bu  gün  də  Fransada  milli  bayramı 
kimi  qeyd  edilir. 
Parisdə  inqilabın  qələbəsi  bütün  ölkədə  güclü 
inqilabi  yüksəliş  üçün siqnal  oldu
.    Üsyançıları  dəstəkləyən  Milli 
Məclis 
həmin  ildə  xalqın  xeyrinə  aşağıdakı  tədbirləri  həyata 
keçirdi: 
 
Feodal  imtiyazlarının  və  kilsə  vergisinin  ləğv 
olunması barədə dekret verildi. 
 
«İnsan  və  vətəndaş  hüquqları  Bəyannaməsi»  qəbul 
edildi. 
 
Fransada «İnsan və vətəndaş hüquqları Bəyannaməsi»nini qəbul edilməsi (1789) 
1789-cu  ildə  Milli  Məclis  (Müəssislər  Məclisi)  tərəfindən  Fransada  «İnsan  və  vətəndaş  hüquqları 
Bəyannaməsi» adlı sənəd qəbul olundu.  
Bəyannamə ABŞ-ın «İstiqlaliyyət Bəyənnaməsi» əsasında tərtib edilmişdi. 
«İnsan və vətəndaş hüquqları Bəyannaməsi»
nə əsasən: 
 
Xalq hakimiyyətin yeganə mənbəyi elan edildi. 
 
Vətəndaşlara söz, vicdan, mətbuat azadlığı verildi. 
 
Zülmə qarşı müqavimət hüququ  elan edildi. 
 
 
1789-cu il 5 may, Versalda Baş ştatların açılışı. 1789-cu il 17 iyun, üçüncü silkin nümayəndələrinin  
yeni Konstitusiya təsis etmək üçün top oynanılan zala toplaşması 
 
 
 
 
 
1789-cu il 14 iyul,  Bastiliya qalasının 
alınması 
 

 
203 
 
 
Silki  imtiyazlar və mütləqiyyət rədd edildi. 
 
Mülkiyyət toxunulmaz və müqəddəs elan olundu.  
QEYD:
  Xalq  hakimiyyəti  ideyasının  irəli  sürülməsi  ABŞ-ın 
«İstiqlaliyyət  Bəyənnaməsi»
  və  Fransanın 
«İnsan  və  vətəndaş  hüquqları  Bəyannaməsi»
  arasında    oxşar  cəhət  təşkil  edir.  Ümumiyyətlə,  XVIII  əsrin  ikinci 
yarısı ABŞ və Fransa tarixi üçün xeyli oxşar cəhətlər var idi. Belə ki, hər iki dövlət İngiltərə ilə müharibə apardı, 
respublika elan olundu və burjua inqilabları  baş verdi. 
 
 
«Hüquqlar haqqında Bill» 
 
«İstiqlaliyət Bəyannaməsi» 
«İnsan və vətəndaş hüquqları 
Bəyannaməsi» 
 
1689-cu ildə İngiltərə parlamenti 
tərəfindən qəbul edilmişdi. Qanuna 
əsasən: 
  Andlılar məhkəməsinin 
hüquqları genişləndirildi. 
  Hökumət dəyişmələri yalnız 
parlament yolu ilə həyata 
keçirilə bilərdi. 
  Kral parlamentin razılığı 
olmadan ordu saxlaya, vergiləri 
təyin edə və parlamentin qəbul 
etdiyi qanunları ləğv elə 
bilməzdi. 
 
1776-cı ildə ABŞ-da qəbul 
edilmişdi. Qanuna əsasən:  
  ABŞ-ın yaradıldığı  elan edildi. 
  Üsyan qaldırmış müstəmləkər 
İngiltərədən ayrıldığını elan 
etdilər. 
  İngiltərənin Şimali Amerikadakı 
müstəmləkələri tam 
müstəqilliyinin elan etdilər. 
  İnsanların hüquq bərabərliyi 
elan edildi. 
 
1789-cu ildə Fransada qəbul 
edilmişdi.  Qanuna əsasən: 
  Xalq hakimiyyətin yeganə 
mənbəyi elan edildi. 
  Vətəndaşlara söz, vicdan, 
mətbuat azadlığı verildi. 
  Zülmə qarşı müqavimət hüququ  
elan edildi. 
  Silki  imtiyazlar və mütləqiyyət 
rədd edildi. 
  Mülkiyyət toxunulmaz və 
müqəddəs elan olundu. 
 
 
Fransanın ilk konstitusiyasının qəbul olunması (1791) 
Fransanın ilk konstitusiyası  1791-ci ilin sentyabrında  
qəbul edildi. 
Bu  Konstitusiyaya əsasən: 
 
Fransa konstitusiyalı monraxiya 
elan edildi.
 
 
Kral icraedici hakimiyyətin başçısı elan olunurdu və nazirləri vəzifəyə təyin edirdi. 
 
Nazirlər ancaq kral qarşısında məsuliyyət daşıyırdılar. 
 
Ali qanunvericilik hakimiyyəti Qanunverici məclisə  verilirdi. 
 
Əhali tərəfindən seçilən Andlılar məhkəməsi yaradıldı. 
 
Yalnız mülkiyyəti olan adamlar seçki hüququna malik oldular. 
 
Daxili gömrükxanalar, sexlər ləğv edildi və v
ahid metrik sistem yaradıldı.
 
 
Fransa inzibati cəhətdən departamentlərə bölündü. 
Konstitusiyaya  əsasən  qanunverici  Məclisə  seçkilər  keçirildi.  İri  burjuaziya  və  böyük  torpaq  sahibi  olan 
zadəganlar  Məclisdə  üstünlük  təşkil  etdilər.    Jironda  departamentindən    olan  deputatlar  Qanunverici  məclisdə 
daha 
çox 
nüfuz 
qazanmışdılar.
 
Jironda departamentindən 
olan 
nümayəndələri 
buna 
görə 
də 
Məclisdə jirondistlər adlandırırdılar.
  
QEYD:
  Əslində  yoxsullara  seçki  hüququnun  verilməməsi  və  seçkilərdə  əmlak  senizinin  tətbiqi  «İnsan  və 
vətəndaş hüquqları Bəyannaməsi»nin müddəalarının pozulması demək idi. 
 
Monarxiyanın devrilməsi (1792-ci il, 10 avqust) 
Avropa  dövlətləri  inqilabın  Avropaya  yayılmasının  qarşısını 
almaq üçün krala kömək edirdilər. Bu məqsədlə, 1792-ci ilin fevralında  
Avstriya  ilə  Prussiya  Fransa  inqilabına  qarşı  birinci  əksinqilabi 
koalisiya    (ittifaq)  yaratdı.  Beləliklə, 
Fransaya  qarşı  hərbi  müdaxilə 
başladı. Bu zaman Milli Məclis «Vətən təhlükədədir» çağırışı ilə xalqa 
müraciət  etdi.  Çağırışa  cavab  olaraq  minlərlə  könüllü  vətənpərvər 
mahnılar  oxuya-oxuya  Parisə  toplaşdı.  Marsel  şəhərində  olan  hərbi 
hissənin  oxuduğu  mahnı  xüsusi  şöhrət  qazandığı  üçün  sonralar  bu 
mahnı  «Marselyeza»  adı  ilə  Fransanın  milli  himni  oldu.
  Qanunverici 
məclisin  çağırışı  ilə  Parisdə  toplaşmış  könüllü  dəstələr  kralın 
devrilməsini tələb edirdilər. 
İnqilabi dəstələr 1792-ci il avqustun 10-da 
kral  sarayına  hücum  edib,  sarayı  aldılar. 
Bundan  sonra  Qanunverivi 
məclis: 
 
Kralı hakimiyyətdən məhrum edərək həbsə aldı. Bu hadisə ilə Fransada monarxiya süqut etdi. 
 
Əmlak sezini  ləğv etdi.  Milli Məclisə (konventə) seçkilər təyin edildi. 
 
Tomas Ceferson 
 
 
 
10 avqust, 1792-ci il. Üsyançılar kral 
sarayına hücum edərək  sarayı tutdular, 
monarxiya süqut etdi 

 
204 
 
Bu zaman
 
 Prussiya ordusu  sərhəddi keçdi və Fransa  ərazisinə  soxuldu.  Verden təslim  oldu. Bundan sonra 
Paris  üzərinə  yol  açıldı,  Fransa  üçün  böyük  təhlükə  yarandı.  1792-ci  il  sentyabrın  20-də    Valmi  döyüşündə 
fransızlar  Prussiya  qoşunlarını  məğlub  etdilər.  Qələbə  nəticəsində  -  fransız  xalqında  ruh  yüksəkliyi  yarandı  və 
qələbə Avropaya çox böyük təsir göstərdi. Tezliklə avstriyalılar da məğlubiyyətə uğradıldı. 
1792-ci il sentyabrın 20-də, Valmi qələbəsi günü Parisdə Milli Konventin iclası açıldı. Milli Konvet: 

 
sentyabrın 21-də  
kral hakimiyyətinin ləğv edilməsi haqqında qərar qəbul etdi. 

 
sentyabrın 22-də  
monarxiya devrildi və Fransa respublika elan olundu. 
QEYD:
  Fransada  Birinci  respblika  1792-1804-cü  illərdə  mövcud  olmuşdu.
 
Respublika elan edilməsi  1649-cu il İngiltərə və 1792-ci il Fransa tarixi üçün oxşar cəhət 
təşkil edir. 
 
Yakobin diktaturasının qurulması (1793-1794) 
Seçkilərdən sonra Milli Konventdə jirondistlər yenə də üstün mövqeyə malik idilər. 
Jirondistlər  respublikaya  müvəqqəti  hal  kimi  baxır,  kral  hakimiyyətinin  bərpasını 
istəyirdilər.  Milli  Konventdə  respublikaçı  mövqe  tutan  yakobiçlər  (onlar  Konventin  iclas 
salonunda  yuxarı  oturacaqlarında  əyləşdiklərinə  görə  belə    adlanırdılar)  jirondistlərdən 
fərqli olaraq,  demokratik mövqe nümayiş etdirirdilər. 
Yakobiçlər qrupunun  başında  Robespyer, Danton və Mart  dururdu.  
Konventdə  yakobinçilərlə  Fransa  inqilabından  on  ay  sonra  iqtidarı  ələ  keçirən 
jirondistlər  arasında  kəskin  mübarizə  yakobinçilərin  qələbəsi  ilə  nəticələndikdən  sonra 
jirondist  deputatlar  Konventdən  qovuldu.  Bununlada  jirondistlərin  hakimiyyəti  başa  çatdı 
və  onları  yakobinçilər  əvəz  etdi.  Beləliklə,  jirondistlərin  Konventdən  qovulması  ilə 
Konventə  yeni  seçkilər  başlandı,  nəticədə  yakobinçilər  hakimiyyətə  gəldi.  Yakobinçilər 
Konventdə jirondistlər üzərində qələbə çaldıqdan sonra: 

 
kralın Konventin mühakiməsinə verilməsinə nail oldular. 

 
1793-cü ilin əvvəlində  kralı və kraliçanı edam etdirdilər.  
 
Yakoninçilərin həyata keçirdiyi tədbirlər 
Yakobinçilərin dövründə (1793-1794) Yakobin hökuməti aşağıdakı mühüm tədbirləri həyata keçirdi: 
 
Konventdə Fransanın yeni – ikinci Konstitusiyası qəbul edildi. 
 
Feodal vergi və mükəlləfiyyətlərinin tamamilə və əvəzsiz ləğv edilməsi haqqında dekret verildi. 
 
Tutulan kəndli torpaqları sahiblərinə qaytarıldı, kəndlilər torpaq mülkiyyətçisi oldular. 
 
Konvent hərbi tribunal yaratdı, əks-inqilabçılara qarşı sərt qanunlar qəbul olundu. 
 
Vətənə xəyanət edənlər gilyotin maşını ilə edam  edildi.