Andijon davlat unibersiteti psixologiya kafedrasi

Tayanch konspekt:

Xotirada esda olib qolish, esda saqlash, esga tushirish va unutish kabi asosiy jarayonlar mavjud bo‘ladi. Shu jarayonlarning har biri alohida mustaqil psixik xususiyat hisoblanmaydi. Ular faoliyat davomida shakllanadi va o‘sha faoliyat bilan belgilanadi.

Xayol yaratgan obrazlarining mazmuni jixatdan tasavvur xayol va ijodiy xayolga bulinadi. Tasavvur xayol deb xozir yoki utmishda bulgan bulsada, lekin xali bizning tajribamizda uchramagan va biz idrok kilmagan narsa va xodisalar tugrisida tasavvur va obrazlar yaratishdan iborat bulgan xayol turiga aytiladi. Ukuvchilar bilimilarni uzlashtirishda tasavvur xayol obrazlaridan keng foydalanadilar. Chunki o’qituvchiining tarix, geografiya, adabiyot materiallarini gapirib, tasvirlab berishi asosida ukuvchilar u narsalarning obrazlarini kuz oldilariga keltiradilar va uzlashtiradilar. Ijodiy xayol deb bizning tajribamizda bulmagan va vokelikning uzida xam uchramagan narsa va xodisalar xakida tasavvur va obrazlar yaratishdan iborat bulgan xayol turiga aytiladi. Ijodiy xayol tufayli san’at, adabiyot, texnika soxalarida yangiliklar yaratiladi. Chunki ijodiy xayol obrazlari tamoman yangi, original obrazlar buladi. Ijodiy xayolning uziga xos xususiyati shundaki, avvalo yaratilayotgan obraz xakikatda yuk, biron yangi obraz buladi.

Tafakkur tashki olamdagi vokeilikni sezgi, idrok va tassavur jarayonlari orkali bilish muxim axamiyat kasb etadi, lekin urganilayotgan narsa va xodisalarni atroflicha chukur aks ettirish uchun bular xali yetarli emas. Chunki ularning uzaro munosabatlari, sifat va mikdor uzgarishlari, murakkab ichki boglanishlari, uzaro ta’sir etish xossalarini bevosita kuzatish yoki xissiy obrazlar yordamida aniklash imkoniyati yuk. Madomiki shunday ekan, sub’ektning bilish /anglash/ lozim bulgan ob’ekt bilan uzaro ta’sirini bevosita aks ettirish yuli orkali bulaklarga ajratish imkoniyati cheklanganligi sababli xissiy bilish boskichidan akliy boskichga, ya’ni tafakkurga utish zarurati tugiladi. Fikr yuritish yordamida atrof – muxitni chukurrok bilish, narsalar, vokealar va xodisalar urtasida mavjud bulgan uzaro ichki munosabatlar, boglanishlarni aniklash problematik tarzda namoyon buladi. Inson oldida problema – muammo vujudga kelmas ekan, u xolda tafakkur jarayoni xosil bulishi mumkin emas.