Anguage and literature
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Chiranma, ukajon,
yashayvergin jim”, – deb, O‘rtancha botir: “Daraxtga qa - ragin, bir joyda o‘sar”, – deya yo‘ldan uradi. Kenja bo- tir yuksakka ko‘tarilganda esa To‘ng‘ich botir: “Pastga tush, tezroq”, – deb koyisa, O‘rtancha botir: “ Bizni tuproq bilma – yoshimiz ulug‘”, – deb o‘git bergan bo‘la- di. Shoir O‘rtancha botir nutqida donishmandona fikrlar - ni ifoda etar ekan, aqlli fikr aytganlarning bari ham nek - bin bo‘lavermasligini ta’kidlaydi. Usmon Azim jamiyat- dagi turg‘unlikni Kenja botir nutqi orqali fosh qiladi. Ikki aka Kenja botir erishgan yuksaklikka intilishni emas, uni o‘zlari turgan botqoqqa botirishni o‘ylaydilar. Oqibatda ukalarini o‘q otib, yerga qulatadilar. Shoir taraqqiyot sari odimlayotgan avlodni qabul qilolmay turgan kattalarni keskin tanqid ostiga oladi. Dramatik she’r ertaklardan farqli o‘laroq fojiali yakun topadi. Shoir hammani ush- bu fojiadan ogohlantiradi. Kenja botirning qo‘li band, qo‘lini cho‘qiyotgan ikki kalxatni hayday olmay akala- ridan yordam so‘ramoqda. Shoir mubolag‘adan foyda- lanib, Kenja botirni folklordagi kabi g‘ayritabiiy kuchga ega qahramon sifatida tasvirlaydi. Ko‘zlarini ikki kalxat kun-tun cho‘qiyotgan bir paytda qulayotgan osmonni ikki qo‘llab ushlab turgan Kenja botir yillar davomida og‘riqqa chidaydi, azobdan, alamdan yig‘laydi. Ammo Kenjani og‘am degan botirlar buni sezmaydi: Men sizga hech qachon zorlanganmidim? Jonimdan to‘ydirdi Kalxatlar rosa... Qarang,shomshafag‘i–qip-qizil–betim, Ko‘zlarim qon to‘la ikkita kosa. Botir akalarim, qiling hamiyat, Qo‘l siltang! Qochishar – kalxatlar qo‘rqoq. Axir quzg‘unlarga yem bo‘lsam – uyat, Qo‘limda osmonni ko‘targanim chog‘. “Men sizga hech qachon zorlanganmidim?” satrida so‘roq olmoshi qo‘llanib, fe’lning bo‘lishlilik shaklida ke- lishi uslubiy g‘alizlikni paydo qilgani zakiy she’rxonga sezilishi tabiiy. Ammo shoir qolgan satrlar ko‘magida davr fojiasini ifodalay olgan. Ikki kalxat, avvalo, asirlik azobi metafora ko‘magida obrazlantirilgan. Xalq yukini ko‘tarib turgan insonlar sanoqli, ularning joni qiynalib ketgan pallada qolganlar arzimas mayda-chuydalarga o‘ralashgani yetmaganday, shu bilan o‘zlarini oqlab ham yurishibdi. She’r sujetidagi yechim yanada og‘riqli: Mening tashvishi ko‘p bechoralarim, Axir yashayapman sizga baxt tilab. Axir Men osmonni qanday tashlayin, Osmonboshingizgatushar-kuqulab. 2 “Uchinchi ballada”da shoir Malikaning Ko‘hiqofdan olib qochib kelinishi motivini qayta ishlab, boshqa er- taklar motivlarini sintezlashtirgan holda o‘z fikrini ifo- dalaydi. Devlardan qochayotgan Kenja botirning oti sohibi va Malikani ko‘tarib ketayotgani sabab “terdan qoraydi”. Shoir nafaqat o‘zbek, balki dunyo ertaklari- ga xos bo‘lgan uch sehrli narsadan foydalanadi: sehr- li taroq, sehrli ko‘zgu, sehrli qayroq. Odatda yalmog‘iz kampirdan qochayotgan Malika sehrli taroqni tashlasa, changalzor; ko‘zguni tashlasa, ko‘l; qayroqni tashlasa, tog‘ hosil bo‘ladi. Shu taxlit Malika ancha payt yovuz veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz 33 навбатчи Tadqiqotlar kuchlardan himoyalanadi. Bunday motivni folklorshunos K.Imomov “Tilsimni izohlovchi formulalar”, deb hisoblay- di va shunday yozadi: “Mana bu oynani azim daryo bo‘l, deb orqang ga tashla, mana bu taroqni changalzor bo‘l, deb tashla, mana bu ignalarni ikkita azamat daraxt bo‘l... deb tashlagin”. Bular ertaklarga xos tabiat, sirlilikni bo‘rt- tiradi va uning ta’sirchan qudratini orttiradi” 3 . E’tibor berilsa, xalq evrilishni kuchli mantiqqa taya- nib, ifodalaydi. Taroq daraxtdan bunyod bo‘lgani sabab uni tashlashsa, changalzor paydo bo‘ladi, ko‘zguda suv- ning tiniqligi, jilokorligi bor. Shu uyqashlik sabab xalq daryo paydo bo‘lishi uchun ko‘zguni tashlashni ma’qul hisoblagan. Ayni shu o‘xshashlikdan kelib chiqqan yana bir holat bor. Xalq tushini suvga yoki oynaga aytgan. Tushning birinchi ta’birchisi aytgan gap amalga oshi- shiga ishongani bois ilk tinglovchisi beg‘ubor bo‘lishini, tushning ta’biri yorug‘likka yo‘yilishini xohlab, oyna va suvni tanlagan. Qayroq – tosh, tog‘ning bo‘lagi. Sehrli qayroq evrilib, tog‘ hosil bo‘lishi motivi taroq va ko‘zgu bilan bog‘liq motivlar singari keng tarqalmagan. Shoir esa sevgi qudratini alohida ta’kidlash istagida bunday sehrli buyumlardan foydalangan: Kenja botir: Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|