Asilbek Salohiddinov

HOSSALARI

Hossalari
Reaksiyalar	Na’muna	Misollar
1. Gidroksidlar kislotali oksidlar bilan ta’sirlashib tuz va suv hosil qiladilar:	Asos + kislotali oksid = tuz +suv	Fe(OH)2+SO2 = FeSO3+H2O ^NaOH^+CO2 ^=^NaHCO3 6NH4OH+P2O5 = 2(NH4)3PO4+3H2O
2. Asoslar kislotalar bilan ta’sirlashib, tuz	Asos + kislota = tuz + suv	Mg(OH)2 + HCI = Mg(OH)Cl + H2O Ca(OH)2 + H3PO4 = CaHPO4↓ + 2H2O

Gidroksidlardan faqat NH₄OH eritma holida bo'lib, boshqalari qattiq holda bo'ladi. lshqorlar qattiq holda, ko’pchiligi oq rangli, juda gigroskopik moddalardir. KOH, NaOH, Ca(OH)₂ — oq rangli, Ni(OH)₂ — yashil rangli, Fe(OH)₃ — qo‘ng‘ir rangli moddalar va h.k. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallar (berilliy va magniydan boshqa) gidroksidlari suvda eriydi. Qolgan asoslar suvda erimaydi yoki juda yomon eriydi. Indikatorlarning rangini o‘zgartiradi: qizil lakmusni ko‘k tusga, rangsiz fenolftaleinni — pushti rangga kiritadi. NaOH va KOH ishqorlar qizdirishga juda chidamlidir. Masalan, NaOH 1400℃ da parchalanmasdan qaynaydi. Lekin asoslarning ko‘pchiligi qizdirilganda parchalanadi.

va suv hosil qiladi (bu reaksiya neytrallanish reaksiyasi deb ataladi)		NaOH + HCI = NaCl + H2O
3. Qizdirilganda suv ajratib chiqarib tegishli metall oksidini hosil qiladi:	Asos = asosli oksid + suv	^Ca(OH)2 ^=^CaO^+^H2^OCu(OH)2 = CuO + H2O
4. Ba’zi gidroksidlar qizdirilsa, suv, kislorod va erkin holda metall ajralib chiqadi:	Asos = metall + suv + O2	4AgOH = 4Ag + O2 + 2H2O 2Hg(OH)2 = 2Hg + O2 + 2H2O
5. Ammoniy gidroksid temperature ta’sirida gazsimon moddalarga to’liq parchalanadi:		NH4OH = NH3+H2O
6. Ishqorlar tuzlar bilan ta’sirlashadi va yangi asos hamda tuz (sharoitga qarab o‘rta yoki asosli) hosil qiladi:	Ishqor + tuz = A yoki B tuz + A yoki B asos	o ‘rta tuz NiCl2 + 2NaOH = Ni(OH)2↓ + 2NaCl asosli tuz CuCl2 + NaOH = Cu(OH)Cl + NaCl

AMFOTER GIDROKSIDLAR

Ham asos, ham kislota xossalarini namoyon etuvchi gidroksidlar amfoter gidroksidlar deyiladi, yoki boshqacha aytganda dissotsilanganda bir vaqtning o‘zida vodorod kationlari N+ ni ham, gidroksid-ionlar OH - ni ham hosil qiladigan gidroksidlar amfoter gidroksidlar deyiladi.

1. 
   Al(OH)₃ + NaOH = Na[Al(OH)₄] eritmada
   
2. 
   Al(OH)₃ + NaOH = NaAlO₂ + 2H₂O qattiq holatda
   
3. 
   Al(OH)₃ +3HCl = AlCl₃ + 3H₂O
   

Amfoter gidroksidlami olish uchun metallga ekvivalent miqdordaishqor ta ’sir ettirish kerak:

1. 
   ^AlCl3 ^{+ 3NaOH = Al(OH)}3^{↓ + 3NaCl}
   
2. 
   Be(NO₃)₂ + 2KOH = Be(OH)↓₂ + 2KNO₃
   

KISLOTALAR

Kislotalar deb, tarkibida vodorod atomlari va kislota qoldig‘i saqlagan murakkab moddalarga aytiladi.
Kislotalar tarkibiga ko‘ra, kislorodsiz (H_nE) va kislorodli
(H_nEO_u) bo'ladi.
Kislorodsiz kislotalarga: HF, HCl, HBr, HI, H₂S, HCN, HCNS Kislorodli kislotalarga: HCIO, HClO₃, HClO₄, HBrO₃, HIO₃,
H₂CO₃, kabilar kiradi.
Kislotalar tarkibidagi vodorod atomlari soniga ko‘ra: bir asosli (bir negizli) HF, HCl, HNO₃, HNO₂, HI, HBr, HCIO - molekulasi tarkibida bitta vodorod atomi tutgan kislotalar; ikki asosli (ikki negizli) kislotalar H₂S, H₂CO₃, H₂SO₃, H₂SO₄ uch asosli (uch negizli) H₃PO₄, to’rt asosli (to‘rt negizli) H₄P₂O₇ ga bo‘linadi.
Kislotalar IYuPAK ning 1979 yilda qabul qilgan nomenklaturasiga asosan nomlanadi:
∆) kislorodsiz kislotalam ing nomi — kislota hosil qilgan element nomiga — “id” qo‘shimchasi qo‘shib aytiladi: HF — florid, HCl

• 
  xlorid, HBr - bromid, H₂S - sulfid, H₂Se - selenid, HCN — sianid, HCNS -rodanid kislotalar;
  

∇) kislorodli kislotalanla element turli valentlik (yoki oksidlanish darajalari) namoyon qilsa: — “gipo” old qo‘shimchasi markaziy atom eng past oksidlanish darajasida bo‘lsa qo'shiladi: НСlO- gipoxlorit, HBrO - gipobromit, HIO - gipoyodit kislota deyiladi;

• 
  “it” qo’shimchasi markaziy atom o'rtacha oksidlanish darajasida bo‘lsa qo'shib aytiladi: НСlO₂ -xlorit, H₂SO₃ sulfit, HNO₂ nitrit, H₃PO₃
  

• 
  fosfit, H₃AsO₃— arsenit, H₂SeO₃- selenit kislotalar deyiladi;
  

• 
  ”at“ qo‘shimchasi markaziy atom yuqori oksidlanish darajasida bo‘lsa, kislota hosil qiluvchi element nomiga qo‘shib aytiladi: H₂CO₃- karbonat, H₂SiO₃ — silikat, H₂SO₄ —sulfat, НСlO₃— xlorat, HBrO₃
  

- bromat, HIO₃ - yodat, H₂SeO₄ - selenat, HNO₃- nitrat kislotalar;

• 
  “per” old qo'shimchasi kislota hosil qiluvchi elementning juda yuqori oksidlanish darajasini ko'rsatish uchun aytiladi: HCl⁺⁷O₄ perxlorat, HMn⁺⁷O₄— permanganat, HI⁺⁷O₄ — peryodat kislota;
  
• 
  “piro” qo'shimchasi agar kislota bir xil tarkibli kislotaning ikkita molekulasi birikib, bir molekula suv chiqib ketishidan (qizdirish ^{natijasida) hosil bo‘lgan bo‘lsa, uning nomiga qo‘shib aytiladi: H}4^P2^O7
  

• 
  pirofosfat kislota (yoki difosfat kislota).
  

• 
  bir element bir xil oksidlanish darajasida turli tarkibli kislotalar hosil qilsa, vodorod atomlari (aniqrog‘i suv molekulalari) soni kami “meta”, vodorod atomlari ko'piga “orto” — old qo'shimchasi qo’shib aytiladi: HP⁺⁵O₃ - metafosfat; H₃P⁺⁵O₄ - ortofosfat, HB⁺³O₂ - metaborat; H₃B⁺³O₃ - ortoborat; H₂Si⁺⁴O₃ - metasilikat; H₄Si⁺⁴O₄ - ortosilikat kislotasi deyiladi;