Asr oshgan asarlar

1 Dasturxonchilar, ziyofatni boshqaruvchilar.
! Temurning davlat tashkiloti, idora va yo‘l-yo‘riqlari haqida asari.
119

---

larigacha charm qo‘lqop kiygan tavonchilar shunda, 
hammaning ko‘zi oldida, chapdastlik bilan otlami par- 
chalab, mehmonlarga ulashar edi. Har kim o‘z ulu- 
shidan bir qismini uyiga olib ketishga ham majbur edi. 
Suyaklami talashib-tortishib chaynamoq ham odat 
hisoblanar edi. Yana har bir ziyofatda chog'ir ichila- 
vermas, chog‘ir bazmi siyrak bo‘lardi. Lekin bir ichish- 
ga kirishildimi, xuddi yaylovda yoz chog‘i qimizxo‘rlik 
qilinganday, katta kosalarda hadsiz ichilar edi. Aksari 
mo‘g‘ulcha kiyingan qo‘pol-so‘pol, bahaybat gavdali, 
qahrli, sodda bahodirlar chog'irda mardlik, chidam va 
o'ktamlik talab qilardilar. Kimning kosasida bir tom- 
chi qolsa, u to‘qqiz kosani ustma-ust, dam olmasdan 
ichar edi. Bordi-yu, oxirgi kosadan bir tomchini 
jildirish mumkin bo‘ldi — yana to‘qqiz kosa!
Husayn Boyqaro saroyidagi o‘ltirishlarda ham bir 
qatra qoldirmay sipqorish qattiq qoida hisoblansa-da, 
aksar vaqt bunga rioya qilinmaydi. Jazo esa ayrim 
kishilarga va majlisni ko‘proq qizitish uchungina 
qo‘llanadi...
Chog‘ir tillarga va harakatlarga sarbastlik berdi. 
Ba’zi shoirlar o‘rinlaridan turib, podshoh sharafiga 
hozir mastlikda to‘qilgan yoki ataylab bu fursat uchun 
ilgari to‘qib qo‘ygan she’rlarini o‘qib, qadahlarini tan- 
tanali ravishda ko‘tara boshladilar. G ‘ijjak, tanbur, 
nay, ud, daf va hokazodan iborat musiqiy arab, fors, 
turk, o‘zbek maqomlarini yangratdi. Hofizlar kuyladi. 
Raqqoslar ajoyib kiyimlarda keng davralarda ucha 
boshladilar.
Kech kirishi bilan oltin shamdonlarga qirq chi- 
rog‘day shamlar o‘tqazilib yoqildi. Gilamlar, qadah- 
lardagi la’li may, devorlardagi nozik naqshlar rang- 
barang 
tovlanib yondi. Majlisning shavqi oshdi. 
Qattiq ichuvchilar soqiylarga bir lahza tinim bermay 
qo‘ydilar. Husayn Boyqaro ko‘p ichsa ham, hali xiyla 
tetik edi. Majlis kayfini avjga indirish uchun chog‘irga 
ko‘proq undasa-da, lekin zimdan har kimning haraka- 
tini, ro‘y-ravishini ta’qib qilib o‘tirar edi.
U, odati bo‘yicha, shovqinsiz, toza havoda bir
120

---

nafas tinim olish uchun o‘rnidan qo‘zg‘aldi va 
orqadagi eshikdan shunday tez chiqdiki, dastlab ko‘p 
kishilar sezmay ham qoldilar. Majididdin xuddi shu 
fursatni kutib turganday, quyidagi eshikdan lip etib 
tashqariga otildi. Daraxtlar orasidan tushgan ola 
chalpoq oydinlikda to‘rt tomonga alanglab kezdi-da, 
birdan Husayn Boyqaroga yo‘liqdi. Majididdin xoki- 
soriik bilan unga yaqin kelib, qulluq qildi-da, bir 
lahza unga vaqt berishni o‘tindi. Husayn Boyqaro 
beparvolik bilan: «Yuring, arzingizni tinglaymiz!» 
dedi-da, kichkina bir xonaga tomon boshladi. Shu 
vaqtda o‘n qadamcha narida, qayrag‘och orqasidan 
ikki bahaybat ko‘lanka chiqib keldi. Majididdin 
seskanib, yurishini ham, to'xtashini ham bilmay qoldi. 
Ular podshohning qo'riqchisi, ikki omonsiz quli — 
Bo‘dana, Do‘lana edi. Ular podshoh qaerda bo‘lma- 
sin, hamisha uning atrofida, kechalari ayniqsa yaqin- 
da hozir turishar, lekin bahaybat gavdalarini qanday- 
dir chaqqonlik bilan odamlar ko‘zidan yashira bilishar 
edi. «Bo‘dana bilan Do‘lananing yetti bobosi jallod, 
yetti enasi yalmog‘iz o‘tgan», deb ta’rif qiluvchilar 
haqli edilar. Ular vahshiy kuchning jonli timsoli- 
mujassami bo‘lib, yolg‘iz ismlarini eshitishgina kishi- 
lami zir titratardi. Podshoh sirli, qonli ishlami ular 
orqali bajarardi.
Husayn Boyqaro Majididdinga qarab, kinoyali 
kulib qo‘ydi. Bo‘dana va Do‘lana, ko‘lankaday, bir 
zumda ko‘zdan g‘oyib bo‘ldilar. Podshoh havolanib, 
asta yurib, kichkina, bezakli xonaga kirdi. Oyoqlari 
hali ham qaltiragan Majididdin podshohdan ruxsat ti- 
lamasdanoq uning qarshisiga tiz cho‘kdi. Hozir Hu­
sayn Boyqaroning kayfi ancha kuchaygan edi. U 
ko‘zlarini mastcha suzib, parishonlik bilan gapira 
boshladi. Dam davlat ishlaridan, dam shaxsiy orzula- 
ridan so'zladi. Ba’zi yaqinlaridan pardali shikoyat qil- 
di. Ba’zi beklami asossiz maqtadi. Podshohning, gar- 
chi mastlik vaqtida bo‘lsa-da, u bilan ochiq suhbat qi- 
lishi Majididdinni tetikladi. «Temimi qizig‘ida bos», 
degan maqolga amal qilib, unga madh-sano o‘qishga
121

---

boshladi. U qo‘lini ko‘ksiga qo‘yib: «Oliy ostonangiz- 
ning eng vafodor itimen!» degan gaplami ko‘p tak- 
rorladi. Husayn Boyqaro: «Vafodor insonlar mendan 
hamisha yaxshilik ko‘rurlar. Nonko‘rlaming holiga 
voy!» dedi. Majididdin, go‘yo mehr-muhabbati ko‘k- 
sida toshganday, o‘midan turib, qulluq bilan murojaat 
etdi:
— Ulug‘ xohon, bu xokisor qulingizning bir tortig‘i 
bor... Umid qilamenki, qabul etib, bandangnizning 
ko‘nglini yerdan samovotga ko‘tarursiz...
— Sovg‘a bermoq ham, sovg‘a qabul etmoq ham 
bag‘oyat savob ish, — kulib dedi Husayn Boyqaro.
— Husn bog‘ining bir toza gulini, — deb boshladi 
sirli ovoz bilan Majididdin,— taqdir shamoli bizga 
keltirgan edi. Uning ta’rifidan bu qulingiz ojiz. U pari- 
vashga ko‘zim tushishi bilan xoqonimga munosib ko‘r- 
dim.
— Menga bir mamlakat baxsh etilgandan ortig‘roq 
mamnunmen, — mast ko‘zlaridagi xursandlik, orzu 
bilan dedi Husayn Boyqaro.
— Qulingizning kichik sovg‘asi... — kamtarinlik 
bilan bo‘yin egdi Majididdin.
— Men hech mubolag‘a qilmadim. Hofiz 
Sheroziyning g‘azali mashhuri xotiringizda emasmi?
— Yo‘q, podshohi olam!
Husayn Boyqaro boshini asta tebratib o‘qidi:
Agar on turki sherziy ba dast orad dili moro,
Ba xoli hinduyash baxsham Samarqandu Buxororo1.
— Ha, yodimga tushdi, — dedi quvonib Majidid­
din, — bu xususda shoir bilan ulug‘ jaddingiz2 xoqon 
Temur sohibqiron hazratlari oralarida bo‘lgan hi- 
koyani ham eshitganmen.
— Bu voqea el orasida mashhur-ku.
Husayn Boyqaro «sovg‘a»ni haramga qay yo‘sinda 
yuborish to‘g‘risida bir necha og‘iz gapirib, o‘midan