Ayələrin Tərcüməs(n)i
Mer ye moğ lu İsaya apa çık bel ge ler ver dik v
Yüklə 6,43 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- An cak ih ti la fa düş tü ler; on lar dan ki mi inan dı, ki mi inkar et ti.
- Al lah di le sey di bir bir le ri ni öl dür mez ler di. Amma Al lah di le di -ği ni ya pan dır.
- 254) Ey iman eden ler... in fak edin/əldə et...
- AYET LE RİN hadis LER IŞI ĞIN DA ş ərhi
- k əlamla əlaqədar FEL SE Fi bir İN CE LEme
|
Mer ye moğ lu İsaya apa çık bel ge ler ver dik və onu Ruh'ul-Ku -düs'le des tek le dik. İfa de de ye ni den aye tin əsl ifa de tar zı na ya ni, üçün cü ki şi ki pin den bi rin ci ço ğul ki şi ki pi ne dö nüş ya pı lı yor. Biz, ayet te ki bu sa nat sal yö ne da ha ön ce işa ret et miş tik. Baş ka pey gam ber le rin isim le ri açık ça zik re dil mez ken, Hz. İsanın (ə.s) adı nın açık ça zik re dil me si nin ge rek çe si bu ola bi lir: Hz. İsa (ə.s) üçün bir üs tün lük un su ru ola rak be lir ti len "apa çık bel ge le rin ve ril me si" və "Ruh'ul-Ku düs'le des tek len me" bü tün pey gam ber le rin ortaq ni te li ği dir. Bu ko nu da ba zı pey gam ber le rin ay rı ca lı ğı yok tur. Ni te kim yü ce Al lah şöy le bu yu ru yor: "An dol sun, "Biz el çi le ri mi zi apa çık bel ge ler le gön der dik." (Ha did, 25) "Kul la rın dan di le dik le ri ne, me lek le ri em rin den olan ruh ilə in di rir: Uya rın..." (Nəhl, 2) An cak bu ni te lik ler Hz. İsa (ə.s) açı-sın dan fark lı bir iş lev gör müş ler dir. Do la yı sıy la, ölü le ri di rilt me, bal çık tan ya pıl mış bir quş şek li nin içi ne üf le mek su re tiy le ona can ver me, ana dan doğ ma kor və ala ca lı yı iyi leş tir me, ge le cek te ola cak şey le ri ha ber ver me gi bi mu ci ze ler, ruh tan sü zü len və ha ya ta da ya lı ol gu lar dır. Bu yüz den yü ce Al lah bu nu Hz. İsaya (ə.s) nisbət et miş və adı nı açık ça zik ret miş tir. Əgər İsanın (ə.s) adı açık ça zik re dil me sey di, bu ni te lik onun üçün bir ay rı ca lık, bir üs tün lük ola rak an lam ka zan ma ya cak tı. "Biz pey gam ber ler den ba zı sı na apa çık bel ge ler ver dik və on la rı Ruh'ul-Ku düs'le des tek le dik." de nil sey di, kas te di len pey gam be rin Hz. İsa (ə.s) ol du ğu an -la şıl ma ya cak tı. Çün kü az ön ce də vur gu la dı ğı mız gi bi, "apa çık bel ge le rin ve ril me si" və "Ruh'ul-Ku düs'le des tek len me" bü tün pey gam ber le rin or tak özel li ği dir. Sırf ba zı la rı na öz gü de ğil dir. Bu ni te lik iç le rin de sa de ce bir kıs mı na öz gü bir üs tün lükmüş gi bi su nu la maz. An cak kas te di len pey gam be rin adı nın açık ça zik re dil me si baş ka. Bun da də məqsəd, onun bu ni te lik bağ la mın da bel li öl çü de bir ay rı ca lı ğa sa hip ol du ğu nu, bu ay rı ca lı ğa di ğer pey gam ber le rin aşa ğı-yu ka rı or tak ol ma dı ğı nı vur gu la mak tır. Kənar yan dan "İsa" is mi nin bir di ğer özel li ği, mu ci ze sel iş le vi var dır. Şöy le ki: O, Mer yem'in oğ lu dur və ba ba sız dün ya ya gel miş tir. Ni te kim Al lah Te a la şöy le bu yur muş tur: "Onu və oğ lu nu in san lı ğa bir ayə kıl dık." (Ənbiya, 91) Bu na gö re, ana-oğul ilahi bir mu ci ze ko nu mun da dır, bu özel lik le ri bir ay rı ca lık, bir üs tün lük ni te liğin de dir. Şa yet Al lah di le sey di, ken di le ri ne apa çık bel ge ler gel dik ten son ra, on la rın pe şin den ge len ler, bir bir le ri ni öl dür mez lerdi. Aye tin akı şı için de bir dəfə da ha üçün cü te kil ki şi ki pi ne ge çiş ya pı lı yor. Çün kü ge li nen aşa ma, Rab ba ni is tek və ira de nin al t e di le me ye ce ği ni, ilahi kud re tin ge çer siz kı lı na ma ya ca ğı nı vur gu la ma aşa ma sı dır. Bu na gö re, olum lu, olum suz hiç bir ge liş me ilahi oto ri te nin et ki si dı şın da de ğil dir. Kı sa ca sı, ilah lık ni te li ği, gü cün ka yıt lan dı rıl ma sıy la çe li şir, gü cün mut lak ola rak olum lu, olum suz hər şey le ilin ti li ol ma sı nı zo run lu kı lar. Bu ne den le, aye tin akı şı ilə olu şan bu at mos fer de bu yü ce ni te li ği, ya ni ilah lı ğı vur gu la ma zo run lu lu ğu doğ muş tur. Do la yı sıy la: "Şa yet Al lah di le sey di, bir bir le ri ni öl dür mez ler di." bu yu rul muş, "Di le sey dik, bir bir le ri ni öl dür mez ler di" de nil me miş tir. Aye tin so nun da ki: "Al lah di le sey di bir bir le ri ni öl dür mez ler di." ifa de si və "Amma Al lah di le di ği ni ya pan dır." cüm le si, ay rı ca, za mir ye ri ne is min açık ça zik re dil me si bu ger çe ği vur gu la ma ya yö ne lik tir. An cak ih ti la fa düş tü ler; on lar dan ki mi inan dı, ki mi inkar et ti. Bu ra da yü ce Al lah ih ti la fa düş me yi on la ra nisbət edi yor, ken di si ne de ğil. Çün kü yü ce Al lah Quranın bir çox ye rin de: "İman, kü für və pey gam ber le re in di ri len ki tap lar da açık la nan di ğer te mel pren sip ler le il gi li bütün gö rüş ay rı lık la rı, in san la r a ra sı kıs kanç lık tan kay nak lan mak ta dır." an la mın da me saj lar ver mek te dir. Ulu Al lah kıs kanç lık ya da zul -mü ken di ne nisbət et mek ten mü nez zeh tir. Al lah di le sey di bir bir le ri ni öl dür mez ler di. Amma Al lah di le di -ği ni ya pan dır. Şa yet yü ce Al lah di le sey di, bu ih ti la fın sa vaş la so nuç lan ma sı nı ön ler di. Amma o, di le di ği ni ya par. Ev re ne ege men olan ya sa lar sis te mi nin kap sa mın da ki, se bep-so nuç ku ra lı uya rın ca, söz mövzusu ih ti la fın in san la rı sa va şa sü rük le me nok ta sın da et ki li ol ma sı nı ön gör müş tür. Al lah, doğ ru su nu her kes ten da ha yaxşı bi lir, amma biz ce ayəs(n)i ke ri me den çı kan so nuç şu dur: İn san la ra el çi ola rak gön de ri len pey gam ber ler, Rab le ri ka tın da seç kin ma kam la ra sa hip göz de kul lar dır. Ufuk la rı sı ra dan in san la ra gö re yü ce dir, ge niş tir. Te mel de ay nı maka ma və or tak mis yo na sa hip ol mak la be ra ber, ara la rın da ba zı üs tün lük ler söz konusu dur. İş te el çi le rin du ru mu bun dan iba ret tir. Bu el çi ler in san la ra apa çık bel ge ler le gel miş, bun lar ara cı lı ğı ilə haqq içe rik li me sa jı açık la mış və doğ ru yo lu ku sur suz bir şe kil de an lat mış lar dır. Bun dan son ra in san la rın bir lik və be ra ber lik halında, bir bir le ri ne kar şı sev gi bes le ye rek Al lah'ın di ni ne bağ lı kal ma la rı, ay rı lı ğa düş me me le ri və sa vaş ma ma la rı ge re kir di. Amma öy le ol ma dı. Çün kü bu se be bi ge çer siz kı lan bir baş ka se bep var dı: İn san la rın bir bir le ri ne kar şı duy duk la rı kıs kanç lık tan do la yı ih ti la fa düş me le ri, kafir, mömin di ye çe şit li grup la ra ay rıl ma la rı və bu na bağ lı ola rak ha yat və mut lu luk la ilin ti li hər me se le de fark lı ta vır lar ser gi le me le ri, et kin lik gös te ren bir di ğer se bep ti. Yü ce Al lah di le sey di, bu se be bi, ya ni in san la r a ra sı ih ti la fı or ta dan kal dı rır dı, do la yı sıy la sa vaş ma ge re ği kal maz dı və in san lar sa vaş maz dı. Amma Al lah böy le di le me di, bu se bep də tıp kı di ğer se bep və il let ler gi bi, yü ce Al lah'ın ya ra tı lış və va ro luş ev re sin de ira de bu yur du ğu il let li lik ya sa sı uya rın ca iş le vi ni ger çek leş tir di. Al lah, di le di ği ni ya pan dır. 254) Ey iman eden ler... in fak edin/əldə et... Bu ayet le ne yin kas te dil di ği ga yet açık tır. Aye tin so nun da ki de ğer len dir me cüm le sin de isə, in fak tan, Al lah yo lun da ha yır amaç lı har ca ma da bu lun mak tan ka çın ma nın kü für və zu lüm ol du ğu vur gu la nı yor. AYET LE RİN hadis LER IŞI ĞIN DA şərhi əl-Kafi ad lı eser de, İmam Məhəmməd Misin (ə.s) "İş te bu el çi ler; bir kıs mı nı bir kıs mı na üs tün kıl dık..." aye ti ilə il gi li ola rak şöy le de di ği ri va yet edi lir: "Bu aye tin ışı ğın da gö rü yo ruz ki, Hz. Mu ham med'den (s. a. a) son ra ih ti la fa düş müş as ha bın bir kıs mı mömin kal mış, bir kıs mı də küf re sap mış tır." Tefsir'ul-Ayyaşi'de As bağ b. Ne ba ta'nin şöy le de di ği ri va yet edi lir: Ce mel Sa va şı'n da, Emi rü'l-Mü'mi nin Əli b. Əbu Ta lib'in (ə.s) ya nın da bu lu nu yor dum. Bir adam ge lip ona şöy le de di: "Ey Emi rü'l-Mü'mi nin, kar şı mız da ki ler də tek bir ge ti ri yor, biz də ge ti ri yo ruz, on lar də, La ila he il lal lah di yor biz də di yo ruz. On lar də na maz kı lı yor, biz də kı lı yo ruz. Pe ki biz ni çin bun lar la sa va şı yo ruz?" Hz. Əli (ə.s) de di ki: Biz bu aye te da ya na rak on lar la sa va şı yo ruz: "İş te bu el çi ler, bir kıs mı nı bir kıs mı na üs tün kıl dık. On lar dan, Al lah'ın ken di le riy le ko nuş tu ğu və de re ce ler le yük selt ti ği var dır. Mer ye moğ lu İsaya apa çık bel ge ler ver dik və onu Ru h'ul-Ku düs' le des tek le dik. Şa yet Al lah di le sey di, ken di le ri ne apa çık bel ge ler gel dik ten son ra, on la rın pe şin den ge len ler (biz on la rın pe şin den ge len le riz) bir bir le ri ni öl dür mez ler di. An cak ih ti la fa düş tü ler; on lar dan ki mi inan dı, ki mi inkar et ti. Al lah di le sey di bir bir le ri ni öl dür mez ler di. Amma Al lah di le di ği ni ya pan dır." Biz ina nan la rız, on lar sa inkar eden ler dir. Bu nun üze ri ne adam şöy le de di: Ka'be 'nin Rab bi ne an dol sun ki, on lar inkar et ti ler və ar dın dan kar şı ta ra fa sal dır dı, öl dü rü lün ce ye ka dar sa vaş tı. (Al lah rah met et sin.)[164] Mən deyərəm ki: Bu ola yı Şeyx Mü fid[165] və Şeyx Tusi el-Ema li ad lı e-ser le rin de, Qummu da tef si rin de ri va yet et miş tir. Ri va yet ten an la şıl dı ğı ka da rıy la, Hz. Əli, ayəs(n)i ke ri me de ge çen "kü für" kav ra mı nı ge nel an lam da ələ al mış tır. Onun kas tet ti ği, din de xüsusi hü küm ler ge rek ti ren və din den çık ma an la mı na ge len kü für de ğil dir. Çün kü ri va yet ler və ta rih sel bel ge ler Hz. Əlinin (ə.s) ken di si ne kar şı sa va şan la ra, ya ni Ce mel, Sıf fin Sa va şı' na ka tı lan la ra və Ha ri ci le re, nə Ehliki ta b'ın dı şın da ki kafir le rin nə də Ehliki ta b'ın mu a me le si ni yap ma dı ğı nı or ta ya koy mak ta dır. On la rı din den dön müş ler ola rak də de ğer len dir me miş tir. Bu halda mu ha lif le ri, ona gö re ba ti nen kafir di ler, za hi ren de ğil. Ni te kim Hz. Əlinin: "On lar la te vil üze re sa va şı yo rum, ten zil (açıq nass üze re) de ğil." de di ği ri va yet edi lir. Aye tin za hi ri də bu an la mı pe kiş ti ri ci ni te lik te dir. Çün kü ayəs(n)i ke ri me, Re sul le rin sun duk la rı apa çık bel ge le rin, on lar dan son ra, in san la rın bir bir le riy le sa vaş ma la rı du ru mu nu or ta dan kal dır ma yö nün de bir so nuç al ma dı ğı nı ifa de et mek te dir. Bu nun ne de ni ne fis le rin den kay nak la nan ih ti laf tır. Bu halda el çi le rin sun duk la rı apa çık bel ge le rin, in san la r a ra sı ih ti laf la rı kal dır ma hu su sun da bir ya ra rı ol maz. Bu in sa nın top lum sal lı ğı nın et kin rol oy na dı ğı bir so nuç tur ki, kıs kanç lık və zu lüm un sur la rın dan ay rı dü şü nü le mez. Do la yı sıy la, in ce le mek te ol du ğu muz bu ayə, bu ayet ler le ay nı ka te go ri ye gir mek te dir: "İn san lar, tək bir üm met ten baş ka de ğil di; son ra an laş maz lı ğa düş tü ler. Əgər Rab bin den geç miş bir söz ol ma say dı, an laş maz lı ğa düş tük le ri şey ko nu sun da mut la ka ara la rın da hü küm ve ril miş olur du." (Yunus, 19) "İn san lar tək bir üm met ti.... Oy sa ken di le ri ne apa çık ayet ler gel dik ten son ra bir bir le ri ne kar şı olan "az gın lık və kıs kanç lık la rı" yü zün den an laş maz lı ğa dü şen ler, o, ki tap ve ri len ler den baş- ka sı de ğil dir. Böy le ce Al lah, iman eden le ri, hak kın da ay rı lı ğa düş tük le ri ger çe ğe ken di iz niy le eriş tir di." (Ba ka ra, 213) "Oy sa, on lar, an laş maz lı ğı sür dür mek te dir ler." (Hud, 119) Bu ayet ler gös te ri yor ki, pey gam ber ler den son ra, iz le yi ci le ri ara sın da baş gös te ren, ki tap la il gi li ih ti laf -ki din de ih ti laf de mek tir- ka çı nıl maz bir du rum dur. Yü ce Al lah, İslam üm me ti ne iliş kin ola rak şöy le bu yur muş tur: "Yok sa siz den ön ce ge lip ge çen le rin halı ba şı nı za gel me den cen ne te gi re ce ği ni zi mi san dı nız?" (Ba ka ra, 214) Bir di ğer ayet te isə, yü ce Al lah, Re su lü nün kı ya met gü nü şöy le di ye ce ği ni an la tır: "Və el çi de di ki: Rab bim ger çek ten be nim kav mim, bu Quranı ter k e dil miş ola rak bı rak tı lar." (Fur kan, 30) Ayet le rin sa tır ara la rın da, bu na iliş kin bir çox açıq ifa de ler və do lay lı işa ret ler tes pit et mek müm kün dür. Bu ih ti la fın, Re su lul lah efen di mi zin (s. a. a) ve fa tın dan he men son ra, sa ha be za ma nı na ka dar yay gın laş tı rıl ma sı na ge lin ce, gü ve ni lir ta rih sel bel ge ler və müs ta fiz ve ya mü te va tir dü ze yin de ki ha ber ler, biz zat sa ha be le rin də, Re su lul lah'ın ve fa tın dan son ra bir bir le riyle ih ti laf et tik le ri, çe şit li ka rı şık lık lar çı kar dık la rı nı gös ter mek tedir. Bu olay lar es na sın da, ön ce ki üm met ler ara sın da ya şa nan mu a me le le ri bir bir le ri ne kar şı ser gi le miş ler dir. Sa ha be nin heç bi ri, "İslam üm me ti ma sum dur" ya da "bi ze müj de var dır" ve ya "biz bir ictihada da ya nı yo ruz" ya da "Al lah və Re su lü bi zi bu du ru mun dı şın da tut tu." di ye bir id dia ile ri sü rüp bu kar ga şa dan ken di ni is tis na et me yo lu na git me miş tir. Ko nu yu bun dan faz la uzat ma, ay rın tı la ra git me bu tef si rin ama cı nın dı şın da dır. əl-Kafi ad lı eser de, Əbu Ba sir'in şöy le de di ği ri va yet edi lir: İmam Cəfər Sadiğin (ə.s) şöy le de di ği ni duy dum: "Yü ce Al lah za tı nı bi li yor du amma bi li nen yok tu, ka dir di amma güc ye ti ri len yok tu. De dim ki: "Sa na fe da ola yım. Pe ki ko nu şan de ğil miy di?" De di ki: "Kəlam ha dis tir. Yü ce Al lah mü te kel lim (ko nu şan) de ğil di, kəlamı son ra var et ti."[166] el-İh ti cac ad lı eser de, Saf van b. Yah ya'nın şöy le de di ği ri va yet edi lir: Mu had dis Əbu Kur ra, İmam Rı za'ya (ə.s) şöy le de di: "Sa na fe da ola yım. Ba na yü ce Al lah'ın Hz. Mu sa (ə.s) ilə ko nuş ma sı nı an lat." İmam bu yur du ki: "Yü ce Al lah, onun la han gi dil le ko nuş tu ğu nu, Sür ya ni ce ya da İb ra ni ce mi ko nuş tu ğu nu her kes ten da ha yaxşı bi lir." Əbu Kur ra, di lin den tu tup de di ki: "Sa na bu di li so ru yo rum." Bu nun üze ri ne Əbul Ha san (ə.s) şöy le de di: "Al lah se nin de di ğin den mü nez zeh tir. ONU ya rat tık la rı na ben zet mek ten yi ne ONA sı ğı nı rız. O, ko nu şan lar gi bi ko nuş mak tan mü nez zeh tir. ONun ben ze ri gi bi kim se yok tur. Deyər və ya par." Əbu Kur ra: Na sıl? Di ye sor du. İmam Rı za (ə.s) şöy le de di: "Ya- ra tı cı nın ya ra tıl mış la ko nuş ma sı, ya ra tıl mı şın ya ra tıl mış la ko nuş ma sı na ben ze mez. Ağız və dil ara cı lı ğı ilə söz söy le mez. O, sa de ce "ol" deyər, o da olu ve rir, ONun ira de siy le. Mu sa'ya (ə.s) yö nelt ti ği əmr və ne- hiy ler, ha ber sı ra sın da ne fes al/götürüb ver me şek lin de ol ma mış tır." Nehc'ül-Be lağa'da Hz. Əli (ə.s) bir hut be sin de şöy le deyər: "Yü ce Al lah mü te kel lim dir, amma dü şü ne rek söz söy le me şek lin de de ğil. İra de edər, amma az me de rek de ğil..."[167] Yi ne Nehc'ül-Be la ğa'da Hz. Əli (ə.s) bir hut be sin de şöy le deyər: "Al lah Mu sa ilə bir şe kil de ko nuş tu, ona bü yük ayet le ri ni gös ter di. Amma her han gi bir or gan, vasitə, ko nuş ma və han çe re ara cı lı ğı ilə de ğil..."[168] Ko nu ya iliş kin ola rak Ehlibeyt İmamları'n dan ak ta rı lan bir çox ri va yet var dır. Bun la rın tü mün de ki or tak me saj; ulu Al lah'ın ki tap və sün net te ifa de si ni bu lan kəlam sı fa tı nın, şəxs sı fat de ğil, fi il sı fat ol du ğu yö nün de dir. kəlamla əlaqədar FEL SE Fi bir İN CE LEme Fel se fe ci le rin ko nu ya iliş kin de ğer len dir me le ri şöy le dir: İn san lar ara sın da "söz" və "ko nuş ma" ola rak ad lan dı rı lan hadisə, ko nu şan ki şi nin zih nin de ki bir an la mı, bir le şik və an la mı sem bo li ze edən ses ler ara cı lı ğı ilə ak tar ma sın dan iba ret tir. Ses ler dı şa rı ya yan sı tı lın ca mu ha tap ya da din le yi ci ko nu mun da ki ki şi bun la rı du yar. Böy le ce, ses le rin sem bo li ze et tik le ri an lam, ko nu şa nın zih nin den mu ha ta bın ya da din le yi ci nin zih ni ne ak ta rıl mış olar. Do la yı sıy la "ko nuş ma" fi i li ilə gü dü len an lat ma və an laş ma ama cı ger çek le şir. "Ko nuş ma"nın ger çek ma hi ye ti, giz li bir an la ma de la let edən bir şe ye da ya nır. İn sa nın göğ sün de olu şan və han çe re den ge çip ağız için de ki or gan la rın et ki siy le şe kil le nen və səs tit re şi mi sa ni ye de be lir li mik tar da nə faz la nə də ek sik ol ma sı ko şu luy la. Din le yi ci ta ra fın dan al gı la nan ses ler gi bi özel lik le re ge lin ce, bun lar ko nuş ma ol gu su nun özü ne təbii/tabe olan ay rın tı ni te li ğin de ki un sur lar dır. Ko nuş manın (kəlamın) te mel un su ru nun bir par ça sı de ğil dir ler. Bu na gö re, kalp te olan duy gu və dü şün ce yi sem bo li ze edən laf zi ko nuş ma, özü iti ba riy le bir ko nuş ma dır. Yi ne, bir an la mı gös ter me iş le vi ni gö ren işa ret də öy le. Ör ne ğin, se nin elin le bi ri ne "otur" ve ya "gəl" an la mın da işa ret et men, emir dir, ko nuş ma dır. Ay nı şe kil de, ob je ler dün ya sın da ye r a lan var lık lar, il let le ri nin malılı ol ma la rı və malılın da il le ti nin var lı ğı nı yan sıt ma sı ba kı mın dan, ay rı ca il le ti ilə ilin ti li və onun uzan tı sı ol ma sı ha se biy le, ken di var lı ğı il le ti nin var lı ğı nı an la tır. Ken di za tı ilə, ile ti nin özel lik le ri ne de la let edər. Ki malılın ona yö ne lik de la le ti söz mövzusu ol ma sa il let te bu lu nan bu özel lik ler giz li ka la cak tır. Bu halda, hər ma lul, var lı ğı nın özel lik le ri ne de la let edər. Bu halda, hər ma lul, var lı ğı nın özel lik le ri iti ba riy le, il le ti nin ko nuş ma sı ko nu mun da dır. Ken di sin den və te ka mül et miş özel lik le rin den sö z e der. Bu özel lik le rin hər bi ri, bü tün lük ola rak il le ti nin ke li me le rin den bi ri sa yı lır. Var lık lar alemin de ye r a lan hər var lık, var lık ba ğış la yan il le ti nin mü kem mel li ği nin ör ne ği ol du ğu üçün, bun la rın tü mü və bü tün müm kün ni te lik li var lık lar, yü ce Al lah'ın kəlamı ko nu mun da dır. Al lah bun lar ara cı lı ğı ilə ko nu şur. Böy le ce ad və sı fat la rı nın ku sur suz lu ğu or ta ya çık mış olar. Al lah ev re nin ya ra tı cı sı, do la yı sıy la ev ren də Al lah'ın mah- lu ku ko nu mun da ol du ğu na gö re, Al lah ev ren ara cı lı ğı ilə ko nuş mak ta dır. Böy le ce ad və sı fat la rın giz li lik le ri ni or ta ya çı kar mak ta dır. Ev ren Al lah'ın kelamı dır. "Bir an la ma de la let et me" ol gu su üze rin de dik kat li ce dur du ğu muz da şu nu söy le mek zo run da ka lı rız: Za tın ken di si, ken di si ne de la let edər. Çün kü de la let et me, so nuç iti ba riy le var lı ğa iliş kin bir ol gu dur. Do la yı sıy la var lık la rın sa hip ol duk la rı bu ni te lik an cak Al lah sa ye sin de və an cak O'nun la bir te me le, bir özə sa hip ola bi lir, baş ka de ğil. Bu na gö re, hər var lı ğın ya ra tı cı sı na, va r e di ci si ne, de la le ti, nef si ne yö ne lik de la le ti nin bir ay rın tı sı ni te li ğin de dir. Al lah'a yö ne lik de la le ti isə, bir ger çek lik tir. Ulu Al lah, həm de la let et me iş le vi ni gö ren bu şe ye və həm də onun baş ka sı na yö ne lik de la le ti ne de la let edər. Öy ley se O, za tı ilə za tı na de la let edər. Və O, bü tün ya ra tıl mış la ra de la let edər. Bu halda, zat la ilin ti li bu du ru ma "kəlam" de mek doğ ru olar. Ni te kim fi il le ilin ti li olan du ru ma də ön ce ki açık la ma la rı mı za gö re "Kəlam" de mek doğ ru olar. Bu açık la ma dan bu so nu cu çı ka rı yo ruz; kəlamın bir kıs mı za tın sı fa tı dır. O da za ta dəlalət et me si açı sın dan za tın ken di si dir. Bir kıs mı də fi i lin sı fa tı dır. Ya rat ma və va r et me gi bi. Ya ni, var lı ğın, va r e di ci si nin kemeline de la let et me si. Mən deyərəm ki: Fel se fe ci le rin bu de ğer len dir me le ri, var sa ya lım ki, doğ ru dur, yi ne də, dil və lüğət, bu nu des tek ler ni te lik te de ğil dir. Çün kü Quran və Sün net te, "kəlam" və "ko nuş ma" ilə il gi li ifa de ler bu tür den dir: "Al lah'ın ken di siy le ko nuş tu ğu kim se ler var dır.", "Al lah Mu sa ilə ko nuş tu.", "Al lah: Ey İsa, de di.", "De dik ki: Ey Adəm...", "Biz sa na vah yet tik.", "Ba na, hər şe yi bi len və her şey den ha ber dar olan ha ber ver di."... Bi lin di ği gi bi, şəxs an la mın da kəlam və söz, bu hu sus la rın heç bi riy le uyuş maz. Bi li niz ki; kəlam ko nu su, Müsəlman araş tır ma cı la rın uğ raş tı ğı ən/en es ki il mi sa ha lar dan bi ri dir. (Kəlam İl mi də adı nı bu ra dan al/götürər.) Ya ni, Al lah'ın kəlamı ka dim (ön ce siz) mi dir, yok sa ha dis (son ra dan ol ma) mi dir? Eş'ari le re gö re, Al lah'ın kəlamı ka dim dir. An cak, on lar "kəlam"ı, laf zi ko nuş ma nın de la let et ti ği zi hin sel an lam lar ola rak açık la mış lar dır. Bu an lam lar Al lah'ın bil gi le ri dir. ONun za tı ilə ka im olub tıp kı ONun za tı gi bi, ön ce siz dir ler. Ses ler və nağ me ler den olu şan laf zi kəlama ge lin ce bu, son ra dan ol ma dır. Ön ce siz za ta ta al luk et ti ği apa çık tır. Mu te zi le eko lü ne men sup bil gin ler se, "kəlam"ın "son ra dan ol ma"lı ğı nı sa vun muş lar dır. Fa kat, "kəlamı" da, ek sik siz bir an la ma de la let edən la fız lar ola rak yo rum la mış lar dır. La fız la rın bu an la ma yö ne lik de la let le ri də sem bo lik tir. Çün kü, nor mal de "kəlam" de di ği miz de, ör fe gö re, bu an la şı lır. Eş'ari le rin nəfsi kəlam ola rak ni te le dik le ri, nef si an lam lar sa, bil gi ni te li ğin de su ret ler dir, kəlam de ğil. Di ğer bir ifa dey le: Biz, ko nuş ma es na sın da bil gi ni te lik li su ret ler den iba ret olan zi hin sel kav ram lar dan baş ka, içi miz de "kəlam" di ye ad lan dı rı la cak bir şey bu la ma yız. Şa yet bu nun la, bil gi ni te lik li su ret ten kənar bir şey qəsd edi lir se, biz bu nun öte sin de her han gi bir şey al gı la ya mı yo ruz. Bel ki də, şöy le bir ce vap ve ri le bi lir: Tək bir şe yin, iki yön den ya da iki açı dan iki ya da da ha faz la sı fa tın so mut laş tı ğı bir şey ol ma sı müm kün dür. Bun da kuş ku yok tur. Bu halda, ne den zi hin sel bir su ret, re a li te yi or ta ya çı kar ma sı açı sın dan bil gi və baş ka sı na ak ta rı mı müm kün olan bir bil gi ol ma a çı sın dan də kəlam ol ma sın? Mən deyərəm ki: Bu tar tış ma yı kök ten hal le de cek bir şey var dır: Yü ce Al lah'ın elm sı fa tı nı han gi an lam da alır sak ala lım, is ter, za tı ilə taf si li və baş ka la rı ilə ic ma li ya da həm şəxs ilə həm də baş ka sı ilə taf si li ola rak al gı lan sın, şəxs ko nu mun da dır. İl min bu iki an la mı, za tın ay nı sı de mek tir. Ve ya, var etmədən ön ce və zat tan son ra taf si li bil gi ola rak al gı lan sın ya da var etmədən və zat tan son ra taf si li bil gi ola rak al gı lan sın, bü tün tas vir le riy le hər za man hu zu ri (sez gi sel) bir bil gi dir, hu su li (zehni) bir bil gi de ğil dir. Eş'ar'i le rin və Mü te zi le eko lü ne men sup bil gin le rin sö zü nü edib üze rin de tar tış tık la rı şey, hu su li tür den bir bil gi dir ki, ob je ler dün ya sın dan al gı la nan kav ra yış la rın var lı ğı na dö nük tür. Və ob je ler dün ya sın da ki so nuç la rı bu na te ret tüp et mez. Ni te kim biz ay nı ko nu da bu ka nı tı or ta ya koy muş tuk: Kav ram lar və ma hi yet ler an cak in san la rın ya da növ ola rak in sa na ya kın olub da za hi ri or gan la rı və iç sel al gı la yış la rı ara cı lı ğı ilə çev re si ni al gı la ya bi len can lı tür le ri nin zi hin le rin de ger çek le şe bi lir. Kı sa ca sı, yü ce Al lah kav ram la rı və etibarı ma hi yet le ri al gı la ya bi le ce ği bir zih ne sa hip ol mak tan mü nez zeh tir. Çün kü bu cür bir ol gu nun ger çek leş me si nin özü ve him den baş ka bir şey de ğil dir. Tıp kı top lum sal ko şul lar da ki etibarı kav ram lar və yok luk kav ra mı gi bi. Əgər böy le ol say dı, ulu Al lah'ın kut sal za tı, bi le şim ler ma hal li olur du. Oluş la rın olu şu na ma ruz ka lır dı. Kəlamı da, ya lan və doğ ru ol ma ih ti mal le ri ni ay nı oran da ta şır dı. Da ha bu nun gi bi, yü ce Al lah'ın mü nez zeh ol du ğu bir çox fe sat gün de me ge lir di. La fız la rın al tın da giz li bu lu nan kav ram lar açı sın dan ulu Al lah'ın bil gi si nin ifa de et ti ği an la ma ge lin ce, in şa al lah ye ri ge lin ce, ay rın tı lı açık la ma lar da bu lu na ca ğız. Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|