Ayələrin Tərcüməs(n)i
) Al lah'a, kar şı lı ğı nı çox art tır ma il
Yüklə 6,43 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 246) Mu sadan son ra İs ra i lo ğul la rı nın ön de ge len le ri ni gör me din mi Ha ni, pey gam ber le rin den bi ri ne, "Bi ze bir hü küm dar gön der d
- O, "Ya üze ri ni ze sa vaş ya zı lın ca (f ərz k ı lı nın ca) sa vaş ma ya cak olur sa nız" de miş ti.
- Amma on la ra sa vaş ya zıl dı ğı (f ərz k ı lın dı ğı) za man, az bir kıs -mı ha riç, yüz/üz çe vir di ler. Al lah za lim le ri bi lir.
- O şöy le de miş ti: "Doğ ru su Al lah si ze onu seç ti v ə onun bil gi si ni və bədəni gü cü nü art t ır dı."
- 248) On la ra pey gam ber le ri şöy le de di: "Onun hü küm dar lı ğı nın bel ge si, si ze Ta butun gel me si ola cak tır ki on da Rab bi niz den bir tündün ə…
- "SE Kİ NE"NİN AN LA MI ÜZE Rİ NE
|
245) Al lah'a, kar şı lı ğı nı çox art tır ma ilə qat qat ar tı ra ca ğı gü zel bir bor cu ve re cek olan kim dir? Ayet te ge çen "karz" sözü borc de mek tir. Yü ce Al lah, ken di uğ ru na ya pı lan maddi har ca ma la rı, ken di si ne ve ril miş borç lar ola rak ni te len di ri yor. Da ha ön ce də söy le di ği miz gi bi, bu, teş vik amaç lı bir ni te len dir me dir. Həm ya pı lan har ca ma lar ONun yo lun da dır və bu har ca ma lar,kat qat art tı rıl mış ola rak ken di le ri ne dö ne cek tir. Ayet le rin akı şı için de, əmr ni te lik li hi tap tan, so ru tar zı na yö ne lini yor. Ör ne ğin: "Al lah yo lun da sa va şın." den dik ten son ra, "Al lah'a gü zel bir bor cu ve re cek olan kim dir?" de ni li yor. "Al lah yo lun da sa va şın." son ra də, "Borc ve rin..." den mi yor. Böy le ce, yü küm lü lük çer çe ve sin den çık ma dan, mu ha ta bın zih ni nin yü küm lü lük içe ren e mir at mos fe rin den çı kıp hay ra və iyi li ğe iliş kin çağ rı ya yö nel me si, ra hat la ma sı, coş ma sı amaç la nı yor. Al lah həm da ral tır və həm ge niş le tir və siz ONA dön dü rü le cek si niz. "Yak bi zu" fi i li nin mas ta rı olan "qəbz" in sa nın bir şe yi ken di ne doğ ru tut ma sı de mek tir. Kar şı tı isə "yay mak, da ğıt mak" an la mın da olan "sin" har fiy le ya zı lan "bast" dır. İfa de nin ori ji na lin de iştirak edən "sad" har fiy le ya zı lı "bast" ay nı ke li me den gel me dir. An cak "sin" har fi "it bak və tefhim ni te lik li "tı" har fi ne ya kın ol ma sı ha se biy le "sad" har fi ne dö nüş müş tür. Ayəs(n)i ke ri me de yü ce Al lah'ın üç sı fa tı nın, ya ni ONun da ral tan, ge niş le ten və dö nü len mer ci olu şu nun gün de me ge ti ri li şi, Al lah'a borc ola rak har ca dık la rı mal la rın bo şa git me ye ce ği nin maddi har ca ma la rın qat qat ar ta rak sa hi bi ne dön me si nin qeyri-mümkün sa yıl ma ma sı nın vur gu lan ma sı na yö ne lik tir. Çün kü rız kı da ral tıp ge niş le ten biz zat yü ce Al lah'tır. Di le di ği ni azal tır, di le di ği ni də ar tı rır. Dö nüş O'na dır. Ken di si ne ve ri len bor cu ek sik siz, həm də ən yaxşı bir şe kil de ödəyər. 246) Mu sa'dan son ra İs ra i lo ğul la rı' nın ön de ge len le ri ni gör me din mi? Ha ni, pey gam ber le rin den bi ri ne, "Bi ze bir hü küm dar gön der də Al lah yo lun da sa va şa lım." de miş ler di. Ayet te ge çen "el-me le'" ke li me si, söy len di ği ne gö re, bir gö rüş et ra fın da top lan mış qrup de mek tir. Aza met açı sın dan göz dol dur duk la rı üçün "me le'" di ye ni te len di ril miş ler dir. O gün ara la rın da ya şa yan pey gam ber le ri ne, "Bi ze bir hü küm dar gön der də Al lah yo lun da sa va şa lım" ifa de si ayet le rin akı şın dan an la dı ğı mız ka da rıy la, şu na de la let et mek te dir: Ca lut isim li bir kral İs ra i lo ğul la rı' na ege men ol muş tu. Üzer le rin de öy le bir bas kı uy gu la mış tı ki, yurd və övlad gi bi ba ğım sız bir ha ya tın bütün ni metle ri ni kay bet miş ler di. Bu ge liş me ler, yü ce Al lah'ın, ken di le ri ni Fi ra vu no ğul la rı'n dan, el çi si Mu sa'nın vəlayəti və ONdan son ra ki va si le ri nin vəlayəti sa ye sin de kur tar ma sın dan son ra ya şan mış tı. Fi ra vu no ğul la rı on la ra gö rül me miş bir bas kı uy gu lu yor lar dı. İş te bu kur tu lu şun ar dın dan Ca lut isim li zor ba kral baş la rı na mu sal lat ol muş tu. Bu bas kı lar öy le bir nok ta ya gel miş ti ki, de yim ye rin dey se "bı çak ke mi ğe da yan mış tı." Öz var lık la rın da ki uyu yan giz li güç ler dep reş me ye baş la mış tı. Ha mi yet duy gu su önü alın maz bir ga le ya na dö nüş müş tü. İş te bu sı ra da kav min sö zü ne iti bar edi lir ile ri ge len le ri, o sı ra da ara la rın da bu lu nan pey gam ber ler den bi rin den gö rüş ay rı lık la rı na son ve re cek, şu ra ya bu ra ya ser pil miş et ki siz güc odak la rı nı bir bay rak al tın da top la ya cak bir hü küm dar be lir le me si ni is te di ler. Onun ko mu ta sı al tın da, Al lah yo lun da sa va şa cak la rı nı vur gu la dı lar. O, "Ya üze ri ni ze sa vaş ya zı lın ca (fərz kı lı nın ca) sa vaş ma ya cak olur sa nız?" de miş ti. İsra i lo ğul la rı, pey gam ber le rin den, ko mu ta sı al tın da, Al lah yo lun da sa va şa cak la rı bir hü küm dar gön der me si ni is te miş ler di. Oy sa bu, pey gam be rin yet ki sin de de ğil di, ta ma men Al lah'ın yet ki sin dey di. Bu ne den le pey gam ber, sa vaş em ri ni ver mek və hü küm dar gön der mek işi ni Al lah'a ha va le et ti. Pey gam ber, Al lah'ın adı nı say gı ifa de si ola rak açık ça zik ret mi yor. Çün kü, pey gam be rin on la ra ver di ği ce vap, kar şı çı kış la rı nı eyham edən bir so ru ni te li ğin de dir. Bu, on la rın ta vır la rın dan və yü ce Al lah'ın va hiy yo luy la bil dir me sin den an la şı lı yor du. Bu yüz den pey gam ber, Al lah'ın adı nı açık ça zik ret me mek su re tiy le, on la rın mu ha le fe tin den ten zih edi yor. Sa de ce yet ki nin yü ce Al lah'a aid ol du ğu nu, hər şe yin ONDA çö züm len di ği ni "ya üze ri ni ze sa vaş ya zı lın ca" ifa de siy le vur gu lu yor. "Fərz kıl ma" an la mı nı ifa de edən "yaz ma" fi i li an cak yü ce Al lah hak kın da kul la nı lır. An cak O, bir şe yi fərz kı la bi lir. İs ra i lo ğul la rı 'nın sa vaş em ri ne kar şı çık ma la rı və sa vaş ala nın da düş man kar şı sın da ge ri sin ge ri dön me le ri bek le ni yor du, an cak pey gam ber le ri, bu nu bir so ru şek lin de di le ge ti ri yor. Ki, böy le bir var sa yı mı red det mek su re tiy le, ken di aleyh le ri ne bir ka nıt oluş sun. Ni te kim: "Bi ze nə olu yor ki Al lah yo lun da sa vaş ma ya lım?" di ye rek, ken di le ri ni bağ la yı cı bir üst len me de bu lun du lar. "Bi ze nə olu yor ki, Al lah yo lun da sa vaş ma ya lım? Ki biz yur du muz dan və oğul la rı mı zın ara sın dan çı ka rı lıp sü rül dük." de miş ler di. Va tan dan çı ka rıl mak, in sa nın do ğup bü yü dü ğü mem le ke tin den ay rıl ma sı, bu yur dun hər tür lü ni me tin den yok sun bı ra kıl ma sı an la mı na ge lir. Bu du rum mut lak bir ta sar ruf və ya rar lan ma şek lin de ki na ye li bir ifa de tar zıy la an la tıl mış tır. Bu yüz den "çı ka rıl ma" fi i li va tan la il gi li ola rak kul la nıl dı ğı gi bi, oğul la ra nisbət edi le rek də kul la nıl mış tır. Amma on la ra sa vaş ya zıl dı ğı (fərz kı lın dı ğı) za man, az bir kıs -mı ha riç, yüz/üz çe vir di ler. Al lah za lim le ri bi lir. Bu ifa de, pey gam be rin on la ra söy le di ği, "Ya sa vaş ma ya cak olur sa nız?" sö zü ilə, on la rın ce vap ola rak söy le dik le ri "Bi ze nə olu yor ki sa vaş ma ya lım?" söz le ri üze ri ne ya pıl mış bir ay rın tı de ğer len dir me dir. "Al lah za lim le ri bi lir." sö zü gös te ri yor ki, pey gam be ri nin "Ya üze ri ni ze sa vaş ya zı lın ca sa vaş ma ya cak olur sa nız?" söy le di ği söz, yü ce Al lah'ın ken di si ne ilet ti ği bir va hiy di. Al lah, on la rın sa vaş tan ka ça cak la rı nı pey gam be ri ne bil dir miş ti. 247) On la ra pey gam ber le ri de di ki: "Al lah si ze Ta lut'u hü küm-dar ola rak gön der di... ona bir mal bol lu ğu ve ril me miş ken onun bi zim üze ri mi ze na sıl hü küm dar lı ğı ola bi lir." dedilər. Pey gam ber (ə.s) bu ce va bın da, hü küm dar gön der me işi ni Al lah'a iza fe ede rek, on la rın: "Al lah'tan bi ze bir hü küm dar gön der me si ni və üze ri mi ze sa va şı fərz kıl ma sı nı di le" de me yip də, "Bi ze bir hü küm dar gön der də sa va şa lım." de mek su re tiy le göz den ka çır dık la rı bir in ce li ğe dik kat çe ki yor. Kı sa ca sı hü küm dar ola rak Ta lut'un adı nın açık lan ma sı, on la rın iti raz la rı nı ge rek tir miş tir. Ta lut'un sa hip ol du ğu iki ni te lik on la ra gö re, hü küm dar lık la bağ daş mı yor du. Bu cür ni te lik le re sa hip olan lar kral ola maz lar dı. Yü ce Al lah'ın on la rın li sa nın dan ak tar dı ğı "Biz hü küm dar lı ğa on dan da ha çox layiqkən və ona bir mal bol lu ğu ve ril me miş ken, onun bi zim üze ri mi ze na sıl hü küm dar lı ğı ola bi lir?" şek lin de ki söz ler den, on la rın ne yi kas tet tik le ri an la şı lı yor.Pey gam ber le ri ne bu nu söy ler ken, ken di le ri nin on dan da ha çox kral lı ğa la yık ol duk la rı na hər han gi bir so mut ge rek çe sun ma ma la rı, me se le nin iza hı ge rek tir me ye cek şe kil de açıq və ta raf lar ca bi li ni yor ol du ğu nu gös te rir. İşin özü şu dur: Pey gam ber lik və kral lık gi bi övünç ve si le si olan iki yet ki, İs ra i lo ğul la rı için de iki sü la le ye öz gü ni te lik ler ola rak sü rüp ge li yor du. Ta lut'sa bu sü la le ler den bi ri ne men sup de ğil di. Di ğer bir ifa dey le, Ta lut nə pey gam ber lik mis yo nu nu tem sil edən ai le den nə də kral lık mis yo nu nu ta şı yan ai le den gel mi yor du. Bu yüz den, du yar duy maz kar şı çık tı lar. Ken di le riy se kral lık, ya həm kral lık və həm də pey gam ber lik ai le sin den ge li yor lar dı. Və ona gö re ken di le ri kral lı ğa da ha la yık tı lar. Al lah kral lık yet ki si ni bi zim sü la le mi ze ver miş tir. Bu nun baş ka sı na geç me si ni na sıl ka bul edər; di yor lar dı. Bu söz le ri, bir ba kı ma, beda, nəsh və de ği şi mi ka bul et me me an la yış la rı nın də bir ay rın tı sı ni te li ğin dey di. Ni te kim: Yü ce Al lah on la rın bu inanç la rı hak kın da şöy le bu yur muş tur: "Ya hu di ler, Al lah'ın əli qolu bağlıdır, de di ler. Ken di el le ri qolları bağlansın." (Maidə, 64) Peyğəmbərləri bu söz le ri ne kar şı lık bu ce va bı ve rir: "Doğ ru su Al lah si ze onu seç ti..." On la ra gö re, kral lık la bağ daş ma yan ilk ni te lik buy du. Kral lık mis yo nu nu ta şı yan ai le ye men sup ol ma mak... İkin ci ni te lik se, on la rın bu söz le rin den an la şı lı yor: "Ona bir mal bol lu ğu ve ril me miş ken." Ta lut yok sul bi riy di. Pey gam ber le ri on la rın bu iti raz la rı na də bu ce va bı ve rir: "Onun bil gi si ni və bədəni gü cü nü art tır dı." O şöy le de miş ti: "Doğ ru su Al lah si ze onu seç ti və onun bil gi si ni və bədəni gü cü nü art tır dı." İs ti fa" və "is tis fa" ke li me le ri, seç me, ter cih et me an la mı na ge lir ler. As lı "safv (=sa fi və du ru ol mak)"tır. Ayənin orijinalında keçən "bas te ten" sözü isə, ge niş lik və kud ret de mek tir. Bu, on la rın iti raz la rı na ce vap tı. Ai le üs tün lü ğü ha se biy le, hü küm dar lı ğa Ta lut'tan da ha çox la yık ol duk la rı nı söy le ye rek krallığına kar şı çı kış la rı, bu şe kil de cavablandırılır: Hü küm dar lık Al lah'ın söz mövzusu ai le le re bah şet ti ği bir üs tün lük və ay rı ca lık tır. Yü ce Al lah'ın bir baş ka sı nı on la ra seç me si, onun hü küm dar lı ğa bun lar dan da ha çox la yık ol du ğu nu, ai le si nin söz mövzusu ai le le re, biz zat ken di si nin də on la ra üs tün lü ğü nü gös te rir. Çün kü üs tün lük Al lah'ın üs tün kıl ma sıy la ger çek le şe bi lir an cak. Ta lut'a bol mal ve ril me miş tir, di ye onun kral lı ğı na kar şı çı kış la rı bu şe kil de ce vap lan dı rı lı yor: Kral lık, hü küm dar lık; bir in san top lu lu ğu na ege men ol mak tır. Hü küm dar lı ğın tək he de fi, in san la rın fark lı yön le re eği lim gös te ren ira de le ri ni kay naş tır mak, tək bir ira de nin ege men li ği al tın da top la mak tır. Fark lı eği lim ler bir ira de nin kont ro lü al tın da, diz gin le nin ce, böhran aşıl mış olar. Top lum sal bir lik sağ lan mış olar. Top lu mu oluş tu ran hər fərd, bu sa ye de, la yık ol du ğu er dem li lik yo lun da yü rür. Bu hu sus ta kim se kim se yi dış la ya maz və kim se layiq olmadığı hal de bir baş ka sı nın önü ne ge çe mez. Bir fer din, hak sız ye re ge ri de kal ma sı də dü şü nü le mez. Kı sa ca sı, hü küm dar lı ğa yük le nen mis yon, bu ko nu ma ge len ki şi nin top lu mu, hər fer din la yık ol du ğu er dem dü ze yi ne ula şa bi le ce ği bir şe kil de yö net me si, bu na en gel ola cak un sur la rı ber ta raf et me si dir. Bu ama ca ulaş mak üçün iki un sur ge rek li dir: a) İn san ha ya tı nı ya pan (ıs lah edən) və yı kan (ifsat edən) hər şe yi bil mek. b) Mem le ke tin çı ka rı na ola cak fa a li yet le ri ya pa bi le cek be den sel kud re te sa hip ol mak. Bu iki un su ra, bu ayet te işa ret edi li yor: "Onun bil gi si ni və bədəni gü cü nü art tır dı." Bol ma la sa hip ol ma ya ge lin ce, hü küm dar lık üçün bu nu bir ön ko şul say mak ca hil lik ör ne ği dir. Son ra, bü tün bun lar bir tək ka nı tın al tın da bir leş ti ri li yor: "Al lah ki me di ler se mül kü nü ve rir." Çün kü mülk, ya ni ege men lik Allahın te ke lin de dir. Heç kim se bu ege men lik te pay sa hi bi de ğil dir. Yü ce Al lah'ın hər han gi bir kim se ye mül kü nü bah şet me si baş ka. Bu nun la be ra ber, ki şi le rin bu şe kil de sa hip ol duk la rı mülk də Al lah'ın dır. Bu nu "Mül kü nü ve rir." tam la ma sın dan də al gı la ya bi li riz. Böy le olun ca, ulu Al lah mül kü üze rin de di le di ği gi bi ta sar ruf et me hak kı na sa hip tir. Heç kim se: "Ni çin, na sıl? "di ye sor ma hak kı nı ken din de bu la maz. (Ya ni, bir in san kal kıp də, yü ce Al lah'ın mül kü üze rin de ki ta sar ru fu nu sor gu la ya maz. Çün kü Al lah, ka yıt sız, şart sız mut lak səbəbdir. Kim se nin, ne den sel bü tün le yi ci və fi il ara cı nı ara ma sı də ge rek mez. Al lah nok san sız dır bü tün le yi ci se be be ih ti yaç duy maz.) Bu hal de, hü küm dar lı ğın bir ha ne dan dan di ğe ri ne ak ta rı lı şı nı bi ri nin güc və mal gi bi za hi ri se bep ler den yok sun ol du ğu hal de bu yet ki ye ulaş tı rı lı şı nı sor gu la ma mak ge re kir. İlahi ba ğış, hər nə ka dar, Al lah na sıl və ki min üçün di ler se, öy le ger- çek le şi yor ol sa də, hik met və mas la hat tan uzaq de ğil dir. Do la yı sıy la, "Al lah di le di ği ni ya par." "Mül kü di le di ği ne ve rir." və ben ze ri söz ler, "Uca Al lah, fi il le rin de mas la hat un su ru nu göz qarşısında bu lun dur maz." ve ya: "Yü ce Al lah bir şey ya par. Əgər bir mas la ha ta bərabər gel se, bərabər gel miş olar. Bu işin amaç sız ol ma sı də, müm kün dür. Bu nun bir sa kın ca sı yok tur. Çün kü mülk O'nun dur. O di le di ği ni ya par." an la mı na gel mez. Çün kü di ni so mut ka nıt lar və ağılı de lil ler bu cür bir yak la şı mı ge çer siz kıl mak ta dır. Bi la kis, bi zim bu cür ifa de ler le kas tet ti ği miz an lam şu dur: Hər ya ra tıl mış və hər iş so nuç iti ba riy le Al lah'a ge lip da ya nır. Mas la hat və ha yır yön le ri də hər şey gi bi ONun ta ra fın dan ya ra tıl mış lar dır. Böy le olun ca, yü ce Al lah, yap tı ğı hər han gi bir iş te, hər han gi bir mas la ha tın bas kı sı al tın da ha re ket et mez. Mas la ha tın ge rek tir di ği hük mün et ki si al tı na gir mez. Bu cür bir bas kı və et ki len me bi zim fi il le ri miz üçün ge çer li dir. Yü ce Al lah, bir iş yap tı ğı ve ya bir şey ya rat tı ğı za man, sa de ce gü ze li ya par, sa de ce gü ze li ya ra tır ol du ğun dan ONun fi i li mas la ha ta uy gun ol ma ni te li ği ka za nır. Və bu iş ler de kul la rın iyi li ği gö z ö nün de bu lun du rul muş olar. Bu ka da rı var ki, ulu Al lah heç bir mas la ha tın et ki sin de de ğil dir. Çı kar la rın bas kı sı al tın da ha re ket et mez. Bun dan do la yı, bu de ğer len dir me yi, ön ce ki ilə bir lik te dü şün mek doğ ru olar. "Al lah, ki me di ler se mül kü nü ve rir." ifa de si ilə "Doğ ru su Al lah, si ze onu seç ti və onun bil gi si ni və bədəni gü cü nü art tır dı." ifa de le ri nin bir lik te de ğer len di ril me le ri ni kas te di yo rum. Çün kü ilk ka nıt, mas la hat və se bep le re ilin ti len dir me yi kap sa mak ta dır. İkin ci ka nıt isə, mül kü mut lak ma na da di le di ği ni ya par Al lah'a öz gü kıl ma yı kap sa mak ta dır. Əgər mül kün mut lak an lam da Al lah'a öz gü olu şu və yü ce Al lah'ın də di le di ği ni ya pı yor ol ma sı, ONun fi il le ri nin mas la hat və hik met le pa ra lel oluş la rıy la çe liş mi yor ol ma say dı, bu ra da iki si ni bir lik te zik ret mek uy gun ol maz dı. Ner de kal dı ki iki ifa de den bi ri öte ki ni pe kiş tir sin ve ya bü tün le sin. Ayəs(n)i ke ri me nin so nun da ye r a lan bu de ğer len dir me cüm le si, bu an la mı çox gü zel vur gu la mak ta dır: "Al lah, (rah me ti və lütfü) ge niş olan dır, bi len dir." "Ge niş"lik ni te li ği, yü ce Al lah'ın bir işi yap ma sı nın ya da bir şe yi ver me si nin as la en gel le ne me ye ce ği ni gös te rir. "Bil me" ni te li ği də, ONun fi il le ri nin ya nıl maz və de ğiş mez bir bil gi ye gö re ger çek leş ti ği ne de la let edər. Bu hal de, di le di ği her şe yi ya par və an cak mas la hat içe ren şey ler ya par. "Ge niş lik" kav ra mı, as lın da, cis min baş ka şey le ri kap la ma ya el ve riş li ol ma sı du ru mu nu ifa de edər. Ka bın, içi ne dö kü len şe yi kap sa ma sı, san dı ğın, içi ne ko nu lan eş ya yı kap sa ma sı və evin için de ki le ri içer me si gi bi. Da ha son ra, zen gin lik, müs tağ ni lik an la mın da kul la nı lır ol du. Amma hər yö nüy le hər zen gin lik de ğil. Ter si ne,be ra be rin de har ca ma ya pa bil me özel li ği ni də ta şı yan zen gin lik kul la nı lır. San ki mal, har can ma sı is te nen mik ta rı kap sa ya cak ge niş lik te dir. Bu an la mıy la ulu Al lah üçün də kul la nı lır. O, ge niş tir. Ya ni zen gin dir, har ca ma yı is te di ği şe yi da ğı tıp har ca ma sı ONU çətin du rum da bı rak maz. Tam ter si ne, O, bu gü ce sa hip tir. 248) On la ra pey gam ber le ri şöy le de di: "Onun hü küm dar lı ğı nın bel ge si, si ze Ta but'un gel me si ola cak tır ki on da Rab bi niz den bir tündünə… var. Ta but; san dık de mek tir. Söy len di ği ne gö re, bu ke li me "tevb (=dön me)" ke li me si nin "fa'lut" qəlibinə uyar lan mış şek li dir. Çün kü in san, de fa lar ca san dı ğa dö ner. "SE Kİ NE"NİN AN LA MI ÜZE Rİ NE "Se ki ne" ke li me si "sakitlik" kö kün den ge lir. Ha re ke tin kar şı tı dır. Kal bin sü ku nu an la mın da kul la nı lır. İn sa nın is tik rar lı olu şu, ira de si nin özü iti ba riy le iç dün ya sın da çal kan tı nın ol ma yı şı de mek tir. Hik met sa hi bi in sa nın hali dir bu (Əxlaq bi li min de hik me ti kas te di yo rum). Böy le bir in san, fi il le rin de ka rar lı və azi met sa hi bi dir. Ulu Al lah "se ki ne"yi, ke mal mer te be si ne ulaş mış ima nın bir ni te li ği ola rak ön gör müş tür. Üs tün ba ğış la rın dan bi ri ola rak ni te le miş tir. Açık la ma sı na ge lin ce; in sa nın öz ya ra tı lı şın dan kay nak la nan bir iç gü düy le, fi il le ri dü şün ce son ra sı ger çek leş ti rir. Fi il le rin mas la ha tı nı, ha ya tın da ki mut lu lu ğu və top lum sal lı ğı üçün ön gö rü len ha yır üze rin de ki et ki si ni kap sa yan ağılı öner me le rin dü zen le ni şin den iba ret tir bu. Son ra yap ma sı və yap ma ma sı ge re ken şey le rin be lir le ni şi ilə so nuç la nır. Bu dü şün sel ey le mi, in sa noğ lu fıt ra tı nın tar zı na uy gun ola rak ger çek leş tir di ği, mut lu lu ğu açı sın dan ger çek bir ya rar dan baş ka sı nı kas tet me di ği za man, ne fis ten kay nak la nan bir is tik rar və bir dü şün sel sü ku net üze re ger çek le şir. Çal kan tı sız və sar sın tı sız ola rak... Fa kat in sa noğ lu, ha ya tı iti ba riy le ye re ça kı lıp on dan ko pa ma yın ca, ha va sı nın pe şi ne ta kı lıp, tut ku la rı na əsir olun ca, işi ka rı şır. Dü şün ce və ka rar aşa ma sın da ya nıl tı cı və baş tan çı ka rı cı süs le rin zih ni ni bu lan dır ma sı ilə yüz/üz yü ze ka lır. Bu du rum, onun ki mi za man doğ ru yol dan sap ma sı na və ki mi za man də ka rar və ira de ba zın da sar sın tı ge çir me si ne, iç çal kan tı ya şa ma sı na, zor luk lar kar şı sın da tu tu na maz ol ma sı na və de rin iç sar sın tı la rın bu nal tı cı gir da bı na düş me si ne ne den olar. Mömin, yü ce Al lah'a yö ne lik inan cı ne de niy le, sar sıl maz bir da ya na ğa, yı kıl maz bir te me le da yan mış tır. İş le ri ni, şüp he ka bul et mez ger çek bil gi ler üze re kur muş bir in san dır o. Amel le ri ni kuş ku duy ma dı ğı ilahi yü küm lü lük ler oluş tu rur. Bu iş te bir yet ki si yok tur ki, bir şe yi ka çır mak tan kork sun ya da bir şe yi yi tir mek ten do la yı üzül sün ve ya ha yır ilə şer ri ayırt etmədə te red düt ge çir sin. İnan ma yan la ra ge lin ce, on la rın, iş le ri nin ida re si ni, kont ro lü nü ve re bi le cek le ri bir dost la rı yok tur. İş le ri nin iyi si də, kö tü sü də so nun da ken di nef si ne dö ner. He va və he ves yo luy la, ha yal ler və uğur suz sez gi ler yo luy la, hər ta raf tan üze ri ne hü cum edən bu dü şün ce le rin ka ran lı ğı na düş müş tür. Ulu Al lah şöy le bu yu rur: "Al lah, möminlərin ve li si dir." (Al/götürü İmran, 68) "Bu böy le dir; çün kü Al lah, İman eden le rin ve li si dir; kafir le rin isə, ve li si yok tur." (Mu ham med, 11) "Al lah iman eden le rin ve li si dir. On la rı ka ran lık lar dan nu ra çı ka rır; inkar eden le rin ve li le ri isə tağut tur. On la rı nur dan ka ran lık la ra çı ka rır lar." (Ba ka ra, 257) "Biz ger çek ten şey tan la rı, inan ma yan la rın ve li le ri kıl dık." (Ə'RAF, 27) "İş te bu şey tan, an cak ken di dost la rı nı kor ku tur." (Al/götürü İmran, 175) "Şey tan, si zi fa kir lik le kor ku tu yor və si ze çir kin-ha ya sız lı ğı em re di yor. Al lah isə, si ze ken di sin den ba ğış lan ma va de di yor." (Ba ka ra, 268) "Kim Al lah'ı bı ra kıp də Şey ta nı dost edi nir se, əlbəttə apa çık bir ziyana uğ ra mış tır. Şey tan on la ra söz verər və on la rı ümidləndirər; halbuki Şey tanın on la ra söz verməsi, al datmacadan baş ka bir şey deyil... Bu, Al lah'ın ger çek vədidir. Al lah'tan da ha doğ ru söz lü kim ola bilər?" (Nisa, 119-122) "Ha be ri niz ol sun; Al lah'ın ve li le ri, on lar üçün kor ku yok tur, mah zun də ol ma ya cak lar dır." (Yunus, 62) Gör dü ğü nüz gi bi ayet ler kor ku, üzün tü, bu na lım və al da nış gi bi ni te lik le ri küf rün ya nı na, bun la rın kar şı tı ola bi le cek ni te lik le ri də ima nın ya nı na koy mak ta dır. Bu ayəs(n)i ke ri me de, bu ger çek bi raz da ha açıq bir şe kil de di le ge ti ri li yor: "Ölü ikən ken di si ni di rilt ti ği miz və in san lar için de yü rü me si üçün ken di si ne bir nur ver di ği miz kim se, ka ran lık lar içində olub on dan heç çıxa bilməyən kimsə gi bi olarmı?" (Ən'am, 122) Bu ayəs(n)i ke ri me gös te ri yor ki, kafirin yü rür ken tö kez le me si, göz gö zü gör mez bir ka ran lı ğın için de ol ma sın dan kay nak la nı yor. Amma mömin, ilahi bir nu ra sa hip tir. Bu nur ara cı lı ğı ilə yo lu nu gör mek te dir, hay rı və şer ri ayır det mek te dir. Çün kü yü ce Al lah, ona kafir ler le or tak oldu ğu və ay nı de re ce de pay laş tı ğı ha ya tı nın ya nı sı ra yep ye ni bir ha yat bah şet miş tir. Bu ha yat, pe şi sı ra nur la ay dın lan ma yı ge tir mek te dir. Bu ayə də ön ce ki ayə gi bi bu ger çe ği di le ge tir mek te dir: "Ey iman eden ler, Al lah'tan sa kı nıp kor kun və ONun el çi si ne iman edin, si ze ken di rah me tin den iki qat ver sin. Si ze ken di siy le yü rü ye ce ği niz bir nur kıl sın və si ze mağ fi ret et sin." (Ha did, 28) Bir di ğer ayet te isə, şöy le bu yu ru yor: "Al lah'a və ahi ret gü nü ne i-man edən heç bir ka vim bu la maz sın ki, Al lah'a və el çi si ne baş kal dı ran kim se ler le bir sev gi ba ğı kur muş ol sun lar; bun lar, is ter ba ba la rı, is ter ço cuk la rı, is ter kar deş le ri, is ter se ken di aşi ret le ri ol sun. On lar, öy le kim se ler dir ki, Al lah kalp le ri ne ima nı yaz mış və on la rı ken din den bir ruh ilə des tek le miş tir." (Mü ca de le, 22) Bu ayə, möminlərin ya şa dık la rı ha ya tın, Al lah ka tın dan bir ruh la des tek li ol du ğu nu ifa de et mek te dir. Bu da ima nın ge rek li li ği ni və ürəkdə yer leş miş ol ma sı nı ge rek ti rir. Bu möminlər, iman kalp le ri ne yer leş tik ten son ra, Al lah ka tın dan bir ruh la des tek le nir ler. Be den le ri ne yep ye ni bir ha yat bah şe di lir və ön le rin de bir nur par la ma ya baş lar. Gö rül dü ğü gi bi, bu aye ti bu ayet le bağ daş tır mak müm kün dür: "Möminlərin kalp le ri ne, iman la rı na iman ka tıp-art tır sın lar di ye gü ven duy gu su və hu zur (se ki ne) in di ren Odur. Gök le rin və ye rin or du la rı Al lah'ın dır. Al lah bi len dir, hik met sa hi bi dir." (Fe tih, 4) Bu ayet te ge çen "se ki ne" kav ra mı, bun dan ön ce sun du ğu muz ayet te ge çen "ruh" kav ra mı ilə və bun da ge çen "ima na iman ka tıl ma sı" du ru mu, ön ce kin de ge çen "ima nın ya zıl ma sı" du ru mu ilə uyuş mak ta dır. Aye tin so nun da ki ifa de də bu uyu mu pe kiş ti ri ci ni te lik te dir: "Gök le rin və ye rin or du la rı Al lah'ın dır." Bi lin di ği gi bi Quran "or du" kav ra mı nı me lek ler və ruh gi bi var lık lar an la mın da də kul la nır. Bu ayet ler də akış la rı iti ba riy le, ön ce ki ayet te ben ze mek te dir: "Al lah, el çi si nin və möminlərin üze ri ne (se kine) gü ven və ya tış ma duy gu su nu in dir di. Və on la rı tak va sö zü üze rin de ka rar lı lık la ayak ta tut tu. Za ten on lar də, bu na la yık və ehil idi ler." (Fe tih, 26) "Böy le ce Al lah ONA hu zu ru, gü ven lik duy gu su nu (tündünə) in dir miş ti. ONU si zin gör me di ği niz or du lar la des tek le miş ti." (Tev be, 40) Bu açık la ma lar dan son ra, ayəs(n)i ke ri me de ge çen "tündünə" kav ra mı nın, ilahi bir ruh an la mında ol du ğu nu ya da Al lah'ın em rin den ilahi bir ruh ge rek tir di ği ni, bu nun da kalp te hu zur və gü ven lik duy gu su nu mey da na ge tir di ği ni, nef si is tik ra ra ka vuş tur du ğu nu, iç çal kan tı yı dur dur du ğu nu söy le ye bi li riz. Bi lin di ği gi bi, bu yo rum, ifa de nin açıq an la mı nın dı şı na çı ka rıl ma sı an la mı na gel mez. Və kal bin sü ku nu və iç çal kan tı dan kur tul ma sı an la mın da olan "tündünə" kav ra mı nın ilahi ruh an la mın da kul la nıl ma sı nı ge rek tir mez. Bu an la mı ilə kav ra mın, ile ri de su na ca ğı mız ri va yet le rin ışı ğın da bir dəfə da ha ələ alın ma sı ge re kir və ri va yet le rin bu an lam ilə yo rum lan ma sı ge re kir. * * * Mu sa ai le sin den və Ha run ai le si nin ge ri ye bı rak tı ğın dan bir ka lın tı var; onu me lek ler ta şır… Ki şi nin ai le si, onun bərabər/yoldaşı və ço cuk la rı dır. Mut lak ola rak kul la nıl dı ğı za man, ki şi nin ken di si də içi ne gi rer. Bu hal de Mu sa'nın ai le si və Ha run'un ai le si ilə, on lar və ço cuk la rı kas te dil miş tir. "Onu me lek ler ta şır." ifa de si, cüm le için de "ta but"un hali dir. "Əgər inan mış lar sa nız, bun da şüp he siz si zin üçün ke sin bir əlamət var dır." ifa de si də, tıp kı aye tin gi riş kıs mı nın akı şı gi bi, on la rın pey gam ber le rin den, sö zü nün doğ ru lu ğu nu gös te ren bir ka nıt is te miş ol duk la rı nı gös ter mek te dir. "Al lah si ze Ta lut'u hü küm dar ola rak gön der di." sö zü nün doğ ru lu ğu nu ka nıt la ma sı nı is te miş ler di. Yüklə 6,43 Mb. Dostları ilə paylaş:
|