Az rbaycan Respublikas t hsil Nazirliyinin

Qızılca

Qızılca (Morbilli) – virus etiologiyalı kəskin yoluxucu xəs-

tə likdir,  hava-damcı  yolu  ilə  yayılır  və  ümumi  intoksikasiya, 

tənəffüs yollarının iltihabı, iri papulyoz səpgi və tənəffüs yolları-

nın fəsadlaşmaları ilə səciyyələnir. Kütləvi xəstələnmə və epide-

mik alovlanmalar şəklində qeyd edilir.

Qısa  tarixi  məlumat.  Qızılca  ayrıca  nozoloji  forma  kimi 

XVIII  əsrin  ikinci  yarısında  müəyyən  edilməsinə  baxmayaraq, 

xəstəlik  insanlara  qədim  zamanlardan  məlumdur.  XVIII  əsrə 

kimi  qızılcanı  səpgi  ilə  özünü  göstərən  başqa  xəstəliklərdən 

fərqləndirmirdilər. İngilis həkimi Saydenham XVIII əsrdə qızıl-

canın  kliniki  əlamətlərini  ətraflı  şərh  edərək  onu  skarlatinadan 

fərqləndirmişdir.  1911-ci  ildə  Anderson  və  Qoldberq  xəstədən 

g ö türülmüş  materialla  meymunları  yoluxduraraq  bu  xəstəliyin 

virus  mənşəli  olduğunu  müəyyən  etmişlər.  1920-ci  ildə  alman 

alimi  Deqkviç  qızılcanın  seroprofilaktikasını  işləyib  hazırlayır. 

1954-cü ildə Enders və Pibls qızılca viruslarının hüceyrə kultu-

rasında artmasının mümkün olduğunu göstərdilər. Bundan sonra 

qızılcaya qarşı diri vaksin hazırlandı.

Yayılması. Qızılca qədim zamanlardan məlumdur. XVII əsr-

də  ingilis  həkimi  Saydenhem  xəstəliyin  ətraflı  klinikasını  ver-

mişdir.  XVIII  əsirdə  qızılca  sərbəst  nozoloji  forma  kimi  tanın-

mışdır. 1920-ci ildə Deqkviç qızılcanın seroprofilaktika üsulunu 

işlə yib hazırlamışdır.

Qızılca bütün dünyada geniş yayılmış virus xəstəliyidir. Vak-

sina istifadə edilməmişdən əvvəlki dövrdə, demək olar ki, bütün 

əhali qızılcaya tutulurdu. Xəstəlik dünyada ildə 50-60 mln insa-

nın xəstələnməsinə səbəb olurdu. Müasir dövrdə geniş immuni-

zasiya  aparılması  nəticəsində  inkişaf  etmiş  ölkələrdə,  xüsusilə 

şəhərlərdə xəstələnmə dəfələrlə azalmış və hətta ləğv edilmişdir. 

İnkişaf etmiş Avropa və Şimali Amerika ölkələrində qızılcadan 

ölüm hər 100000 əhaliyə 0,2-0,4 nəfərdir.

Qızılca – yer kürəsində geniş yayılmış xəstəliklərdən biridir. 

Hər  yerdə  rast  gəlinir.  Xəstələnmənin  dövri  yüksəlişlərini  (hər 

2-4 ildən bir) qızılcaya həssas şəxslərin kifayət miqdarda toplan-

272

ması ilə izah edilir. Qızılca ilə xəstələnmə bütün il boyu müşa-

hidə  olunur,  lakin  xəstələnmənin  maksimal  yüksəlişi  payız-qış 

və  yaz  fəslinə  təsadüf  edir.  Qızılca  –  son  dərəcə  kontagiozdur, 

bu da ona qarşı kütləvi həssaslıqla bağlıdır. Kontagiozluq əmsalı 

95-96% təşkil edir. Qızılca istənilən yaşda müşahidə edilir, lakin 

1 yaşdan 4-5 yaşa qədər uşaqlar arasında daha çox rast gəlinir, 6 

aya  qədər  uşaqlar  qızılca  ilə  nadir  hallarda  xəstələnirlər,  3  aya 

qə dər uşaqlar, bir qayda olaraq, xəstələnmirlər ki, bu da anadan 

ötürülən passiv immunitetin sayəsindədir. 3 ayından sonra pas-

siv  immunitetin  gərginliyi  kəskin  azalır,  9  aydan  sonra  isə  o, 

u şaq  ların  hamısında  itir.  Əgər  ana  qızılca  ilə  xəstələnməmişsə, 

onda  uşaq  anadan  olduğu  ilk  günlərdə  qızılca  ilə  yoluxa  bilər. 

Əgər  ana  hamiləlik  dövründə  qızılca  ilə  xəstələnmişsə,  onda 

a na  dangəlmə qızılca halları müşahidə oluna bilər.

Etiologiyası.  Qızılcanın  törədicisi  miksoviruslar  qrupuna, 

Paramyxoviridae family, Morbiliviruslara  aiddir,  ətraf  mühitdə 

davamsızdır;  insan  orqanizmindən  kənarda  tezliklə  məhv  olur. 

Toxuma kulturalarında becərilir.

Qızılcanın  virus  təbiətli  olması  1922-ci  ildə  Anderson  və 

Qoldberq tərəfindən meymunlar üzərində təcrübə qoymaqla s ü-

but  edilmişdir.  1938-ci  ildə  Plots  qızılca  virusunu  təmiz  halda 

almışdır.  Qızılca  virusu  xırda  makroviruslara  aiddir.  Virus,  i n-

sandan başqa, bir neçə növ heyvanlar üçün də patogendir. L abo-

rator  şəraitdə  bunlar  insan,  meymun,  it,  hind  donuzu  b öy rək 

epitelindən  hazırlanmış  hüceyrə  kulturasında  insan  diploid  h ü-

cey rələrində və bildirçin embrionunda yaxşı inkişaf edir lər. Hey-

vanların bədənində insan üçün patogenliyini tez itirir, inkişaf və 

əkscisimlər  yaratma  qabiliyyətini  saxlayırlar.  Buna  ə sas lanaraq 

v i rusun  vaksin  ştamı  1954-cü  ildə  xaricdə  Enders,  keçmiş 

SSRİ-də isə A.A.Smorodinsev və M.P.Çumakov tərə fin dən alın-

mışdır. Xarici mühitdə quru şərait, günəş şüası, yüksək hərarət 

təsirindən viruslar tez məhv olurlar. Virus burun, boğaz yu yuntu 

suyunda, otaq şəraitində 24 saat yaşayır, 0ºC hərarətdə bir neçə 

gün, liofil qurudulduqda +4ºC hərarətdə 7-10 ay, -70ºC-də isə 1 

ildən  çox  saxlanılır,  mənzillərin  havasında,  öskürək  damcıla-

rında yarım saatdan sonra məhv olurlar.

273

Xəstəliyin klinikası. Orqanizmə viruslar burun-boğaz və y u-

xarı tənəffüs yollarının selikli qişasından daxil olur, orada inki-

şaf edərək inkubasiya dövrünün (7-17 gün) ikinci yarısında qana 

daxil  olur.  Virusemiya  prodromal  dövrdə  və  səpgilərin  birin ci 

günündə ən intensiv olur. Xəstənin ümumi müqavimət qüvvəsi 

çox zəiflədiyindən ikincili infeksiya və fəsadlar da baş verə bilər.

Qızılcanın  inkubasiya dövrü  orta  hesabla  10-11  gün  (7-14 

gün) çəkir, qamma-qlobulin yeridildikdə isə 21 gün təşkil edir.

Qızılcanın klinikmənzərəsində3 dövr ayırd edilir: kataral və 

ya başlanğıc (prodromal), səpgilər və və piqmentasiya.

Xəstəliyin başlanğıc dövrü bədən temperaturunun 38,5-39°C-

yə  qədər  artması,  yuxarı  tənəffüs  yollarının  və  konyunktivanın 

zədələnməsi ilə səciyyələnir. Kataral əlamətlər durmadan inkişaf 

edir.  Burundan  bol,  əvvəlcə  selikli,  sonra  selikli-irinli  ifrazat, 

güclü və ya xırıltılı səs, uşağı narahat edən quru və anlaşılmaz 

öskürək qeyd olunur. Bəzən xəstəliyin başlanğıcında inağ (krup) 

sindromu inkişaf edir.

Xəstəlik 3-4 gün davam edən prodromal (kataral) dövrlə baş-

lanır.  Bu  dövrdə  xəstədə  hərarətin  yüksəlməsi,  ümumi  vəziy-

yətin  ağırlaşması,  asqırma,  gözlərin  qızarması,  öskürək  və  s. 

k i mi əlamətlər qeyd edilir. Bundan sonra zəif və ya seyrək səp-

gi lər əmələ gəlir.

İşıqdan qorxma, konyunktivanın hiperemiyası, göz qapaqları-

nın şişkinliyi, selikli qişa damarlarının inyeksiyası müşahidə edi-

lir, sonra irinli ifrazat əmələ gəlir. Uşağın ümumi vəziyyəti xeyli 

pisləşir.  Əzginlik,  ağlağanlıq,  narahatlıq,  iştahanın  və  y  u xu  nun 

pozulması  qeyd  olunur.  Çox  vaxt  qusma,  duru  nəcis,  qarında 

ağrılar meydana çıxır. Daha ağır hallarda xəstəliyin ilk gün lə rin-

dən  ümumi  intoksikasiya  simptomları  kəskin  nəzərə  çar pır,  q ı-

col malar və huşun tutulması ola bilər.

Xəstəliyin başlanğıcında ağızda yanaqların iç səthində selikli 

qişada  xüsusi  ləkələrin  (Belski-Filatov-Koplik  ləkələri)  əmələ 

gəl məsi  səciyyəvidir.  Həmin  ləkələr  xəstələrin  95%-də  səpgi 

əmələ gəlməmişdən əvvəl 1-4-cü günlərdə meydana çıxır. Ləkə-

ləri,  adətən  ağız  boşluğunda  hər  iki  yanağın  iç  səthinin  selikli 

274

qi şa sında  görmək  olur.  Onların  mərkəzi  ağımtıl  göy  rəngdə, 

ət rafı qızarmış olur.

Qızılcanın kataral dövrü 3-4 gün davam edir, bəzən isə 5-7 

günə  qədər  uzanır.  Bu  dövr  üçün  ağızın  selikli  qişasında  olan 

özü nəməxsus  dəyişiklər  patoqnomikdir.  Bu  dəyişikliklər  ağız 

boşluğunda yanaqların və ya dodaqların selikli qişasında və diş 

ətində  dişlər  səviyyəsində  buğda  dənəsi  ölçüsündə  qırmızı  h a-

şi yə ilə əhatə olunmuş bozumtul-ağ papulanın əmələ gəlməsi ilə 

səciyyələnir.

Bir sıra hallarda kataral dövrdə dəridə xırda-dənəli skar la ti-

na yabənzər  səpgi  əmələ  gəlir  ki,  bəzən  o,  ləkəli,  urtikar  olur. 

Pro dromal səpgi, adətən, sıx deyildir və zəif nəzərə çarpır.

Səpgi  dövrü  xəstəliyin  4-5-ci  günündən  başlanır  və  ləkəli-

papulyoz səpgi ilə səciyyələnir. İlk səpgi elementləri qulaqarxası, 

bu run darlarında xırda rozeolyoz ləkələr şəklində meydana çıxır 

ki, onların da ölçüləri sürətlə böyüyür, bəzən birləşir, qeyri-düz-

gün forma alırlar. Bir sutka ərzində səpgi tezliklə üzdə, boyunda 

yayılır,  ayrı-ayrı  elementlər  şəklində  döşdə  və  kürəyin  yuxarı 

his səsində əmələ gəlir. 2-ci sutkada səpgi tamamilə onu örtür .

Xəstələrin dərisində səpgilər onun alnından başlayıb qulaqla-

rının ardına doğru yayılır, sonra üzdə, boyunda, bədəndə və ə t-

raflarda  baş  verir.  Səpgilər  makula  (papula-makula)  element lə-

rindən ibarət olub, barmaqla basdıqda itirlər. 1-2-ci günlər onlar 

sürətlə  inkişaf  edir.  Sonradan  xəstənin  hərarəti  düşməyə,  səp-

gilər isə tədricən yox olmağa başlayır. Qızılca xəstəliyində çox 

zaman ağırlaşmalar baş verir (orta qulağın iltihabı, pnevmoniya 

və s.). Əgər xəstə, xəstəliyə qədər qamma-qlobulin alıbsa, xəs-

təliyin bütün əlamətləri sönük keçir, onun gedişi yüngül olur.

Atipikqızılcada xəstəliyin əsas simptomları silinmişdir, bəzi-

ləri  isə  ümumiyyətlə  üzə  çıxmır.  Həmçinin  qızılcanın  ayrı-ayrı 

d övr lərinin müddəti dəyişə bilər (səpgi dövrünün qısalması, k a-

ta ral dövrün olmaması, səpginin ardıcıllığının pozulması).

Mitiqrə olunmuş (zəif) qızılca forması inkubasiya dövründə 

qamma-qlobulin alan uşaqlarda müşahidə edilir. O, adətən, nor-

mal və ya cüzi artmış temperatur zamanı çox yüngül keçir, bə -

zən bu halda Belski-Filatov-Koplik ləkələri olmur. Səpgi solğun, 

275

xırda, cüzidir (bəzən cəmi bir neçə element), səpginin ardıcıllığı 

pozulur. Kataral əlamətlər çox zəif ifadə olur və ya tama milə itir. 

Mitiqrə olunmuş qızılca zamanı ağırlaşmalar müşahidə edilmir.

Səpgi bol, birləşmiş və ya əksinə, çox az (ayrı-ayrı element-

lər şəklində) ola bilər. Səpgi dövründə xəstənin sifəti tipik şəkil 

alır: üz şişkin, göz qapaqları qalınlaşmış, burun və yuxarı dodaq 

şişkin, gözlər qızarmış, irin axır, burundan bol ifrazat gəlir, ağız 

boşluğunun selikli qişası maserasiya olunmuşdur.

Temperatur səpginin 1-ci günü daha yüksək olur, nəinki k a-

ta ral dövrdə. Bəzən səpgidən 1-2 gün əvvəl temperatur bir qədər 

enir və səpginin yaranmasının 1-ci günü onun yenidən yük səl-

məsi  temperutur  əyrisinə  ikidalğalı  xarakter  verir.  Temperatur 

bütün səpgi dövründə yüksəkdir. Ağırlaşmamış gedişdə o, səp gi-

nin  yaranmasından  3-4  gün  sonra  normallaşır.  Səpgi  döv rün də 

ümumi vəziyyət ağırdır, narahatlıq, sayıqlama, yuxuculluq m ü-

şahidə  olunur.  Çox  vaxt  burun  qanaxmaları  baş  verir. Adətən, 

leykopeniya nəzərə çarpır.

Qızılcanın çox yüngülforması 6 aylıq uşaqlarda qeyd edilir 

(bəzən anadan keçmiş passiv immunitetin fonunda xəstəliyin i n-

ki şaf etməsi sayəsində).

Atipikformalara həmçinin aqqraviasiya simptomlarına malik 

(hipertoksik,  hemorragik,  bədxassəli)  qızılcanı  aid  edirlər.  Ona 

çox nadir hallarda rast gəlinir.

Diri qızılca vaksini ilə peyvənd olunmuş şəxslərdə (hansı ki 

qanlarında əkscisimlər yoxdur) xəstəlik tipik gedir və ona məx-

sus bütün klinik əlamətlərini qoruyub saxlayır.

Əgər qızılca qan zərdabında az miqdarda əkscisimlərin olması 

fonunda inkişaf edirsə, onda xəstəlik silinmiş şəkildə k e  çə bilər.

Klinik  əlamətlərin,  vegetativ  sinir  sisteminin  pozulmasının 

(kataral  əlamətlər,  səpgilər,  leykopeniya,  AT-nin  səviyyəsinin 

azalması,  damarların  keçiriciliyinin  artması  və  s.)  xarakterinə 

g ö  rə qızılca infeksion-allergik xəstəliklərə xas olan bir çox ümu-

mi cəhətlərə malikdir. Bu baxımdan onu zərdab xəstəliyi ilə m ü-

qa   yisə edirlər. Patomorfoloji müayinələr də həmçinin qızılcanın 

allergik xarakterini təsdiq edir. Dəridə səpgilərin əmələ gəlmə s i -

n i  bəzi müəlliflər allergik reaksiya kimi qiymətləndirirlər. M a k  -

276

si  mal virusemiya ilə bir vaxtda yaranan səpgilər virus antigeni-

nin həmin dövrdə əmələ gələn əkscisimlərlə qarşılıqlı əlaqəsinin 

nəticəsi saymaq olar.

Qızılca virusu Mərkəzi sinir sisteminin yuxarı tənəffüs yolla-

rına və həzm traktına qarşı tropizmə malikdir. MSS-nin zədə lən-

mə si səpginin 1-ci günü xüsusilə nəzərə çarpır. Qızılca vi rusu ilə 

respirator yolun zədələnməsi xəstəliyin ilk gün lə rin dən meydana 

çı xır və burun, qırtlaq, traxeyanın selikli qişasının iltihabı şək-

lin də  özünü  göstərir.  Diffuz  erkən  bronxitlər,  bron xio litlər  və 

pnev moniyalar  da  həmçinin  virusun  təsiri  ilə  bağlıdır.  Qızılca 

zamanı çox vaxt ağız boşluğunun (stomatitlər) və yo ğun bağır-

sağın selikli qişası (kolitlər) zədələnir.

Qızılca  zamanı  ağırlaşmalar  xəstəliyin  istənilən  dövründə 

baş  verə  bilər.  Onlar  əsas  etibarilə  ikincili  infeksiyanın  qoşul-

ması  ilə  bağlıdır.  Ağırlaşmalar qızılcanın  letallığının  yeganə 

səbəbidir,  ağır laşmamış  qızılcadan  uşaqlar  ölmürlər.  Tənəffüs 

or qan ları  tərəfindən  ağırlaşmalara  (laringitlər,  larinqo-traxeo-

bronxitlər, pnevmoniyalar) daha tez-tez rast gəlinir. 2 yaşa qədər 

uşaqlarda  pnevmoniyalar  tez-tez  baş  verir  və  daha  ağır  keçir. 

Qızılca  pnevmoniyasından  baş  verən  letal  nəticələrin,  demək 

olar ki, hamısı 2 yaşa qədər uşaqların payına düşür. Qızılca z a-

manı  otitlərə  çox  rast  gəlir.  Son  illər,  adətən,  yalnız  kataral 

otitlər müşahidə olunur, irinli otitlərə nadir hallarda rast gəlinir. 

Stomatitlər qızılca zamanı çox vaxt kataral və aftoz olurlar. Nek-

rotik və xoralı stomatitlər yalnız qidalnması pozulmuş və avit-

minozlu  zəif  uşaqlarda  inkişaf  edir.  Qanqrenoz  stomatitlər  son 

illər rast gəlinmir. Qızılca zamanı əmələ gələn kolitlər və ente ro-

k olitlər, adətən ikincili mikroflora ilə törədilir (şigellalar, E.coli, 

stafilokoklar və s.)

Qızılcanın  patogenezində  qızılca  virusunun  anergiya  vəziy-

yə tini yaratmaq qabiliyyəti böyük rol oynayır. Orqanizmin m ü-

da  fiə qüvvələri zəiflədikdə difteriyaya qarşı antitoksik immunitet 

zəifləyir  (mənfi  Şik  reaksiyası  müsbət  olur),  müsbət  Mantu  s ı-

nağı itir, qanın komplementar qabiliyyəti azalır və s.

Qızılca keçirdikdən sonra ömürlük immunitet yaranır. Tək ra-

 ri yoluxma 0,5-1% təsadüfdə qeyd edilir. Anadan olan uşaq h ə-

277

ya tının birinci 3 ayı müddətində qızılcaya qeyri-həssas olur, xəs-

tə liyə tutulmur.

İnfeksiya  mənbəyi.  Xəstəlikdə  yeganə  infeksiya  mənbəyi 

q ı zıl ca  ilə  xəstə  şəxsdir.  O,  xəstəliyin  prodromal  dövründə  və 

on da  səpgilər  əmələ  gələndən  3-5  gün  sonra  ətrafdakılar  üçün 

yoluxucudur. Bu dövr ümumiyyətlə, 8-10 gün çəkir. Xəstəlikdən 

sağalmış və rekovalesentlər ətrafdakılar üçün təhlükəsizdir.

Ən yüksək yoluxuculuq kataral dövrdə və səpgilərin yaran-

masının 1-ci günü qeyd edilir. Səpginin 3-cü günündən kontagi-

ozluq  kəskin  azalır,  4-cü  günü  isə  xəstə  yoluxucu  sayılmır. 

Mitiqrə  olunmuş  qızılca  ilə  xəstələr  də  həmçinin  yoluxdurucu 

hesab edilirlər.

Yoluxma mexanizmi. Qızılca ilə yoluxma hava-damcı m e-

xanizmi ilə baş verir. Uşaqlar qızılca ilə bir otaqda olduqda y o-

luxurlar. Bununla belə, xəstə ilə təmasın müddətindən asılı ola-

raq  müxtəlif  xəstələnmə  faizi  qeyd  edilir.  Müəyyən  edilmişdir 

ki, xəstə ilə bir gün ərzində təmasda olan uşaqların 40%-i, 2 gün 

təmasda  olanların  60%-i,  4  gün  ərzində  təmasda  olanların  isə 

hamısı yoluxurlar. Viruslar xarici mühitə davamsız olduğundan 

məişət əşyaları rol oynamır.

İnfeksiyanın ötürülməsi  hava-damcı  yolu  ilə  baş  verir  ö s-

kürmə, asqırma zamanı qızılca virusu yuxarı tənəffüs yollarının 

selik  hissəcikləri  vasitəsilə  ətraf  mühitə  ifraz  olunur  və  hava 

axını ilə böyük məsafələrə – qonşu otaqlara və dəhliz və pillə-

kən lərarası  sahələr  boyunca  digər  mənzillərə  yayıla  bilər.  Q ı-

zıl ca virusunun aşağı mərtəbələrdən ventilyasiya sisiemi vasi tə-

silə yuxarı mərtəbələrə daşınması mümkündür.

Patogenezvəpatolojianatomiyası. Qızılca virusunun orqa-

niz mə daxil olma qapıları yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişa-

sıdır. K.Rarrın (1954–1957) məlumatlarına əsasən, qızılca viru-

sunun giriş qapıları kimi gözün selikli qişası da iştirak edə bilər.

Virus  burun-udlağın  selikli  qişasından  orqanizmə  daxil  ola-

raq qana keçir ki, orada onu inkubasiyanın ilk günlərindən aşkar 

etmək olar. Virusun qanda maksimal sirkulyasiyası kataral döv-

rün sonunda və səpginin yaranmasının 1-ci günü müşahidə edi-

lir, bu günlərdə virus yuxarı tənəffüs yollarının selikli qişasının 

278

ifrazatında  böyük  miqdarda  aşkar  edilir.  Səpginin  3-cü  günün-

dən virusun ifrazı kəskin azalır, 5-ci günü isə virus qanda tapıl-

mır.  Bu  andan  etibarən  qanda  virus  neytrallaşdıran  əkscisimlər 

aş kar edilir.

Epidemioloji xüsusiyyətləri. Qızılca əhali arasında həddin-

dən artıq tez yayılması ilə fərqlənir. Bu, yoluxmanın hava-damcı 

mexanizmi və insanların xəstəliyə tam həssaslığı ilə izah edilir. 

Qızılcanın  yayılmasına  əhali  arasında  immunitetin  olması  ilə 

yanaşı, uşaqların biri-birilə təmaslarının səviyyəsi də böyük təsir 

göstərir.  Qızılca  ilə  əsasən  uşaqlar  xəstələnirlər  və  xəstəliyin 

çoxu 5 yaşına qədər uşaqlar arasında qeyd edilir. Ancaq bu yaş 

qru punun  içində  bir  yaşa  qədər  uşaqlar  az  xəstələnirlər. Yuxarı 

yaşlarda xəstəliyin az təsadüf edilməsi uşaq yaşlarında xəstəliyin 

keçirilməsi nəticəsində əldə edilmiş immunitetlə əlaqədardır.

Qızılca üçün fəsillilik səciyyəvidir. Xəstəlik ilin soyuq ayla-

rında, insanlar arasında təmasın çoxaldığı dövrdə daha çox qeyd 

edilir.  Qızılca  xəstəliyi  hər  3-4  ildən  bir  dövrü  olaraq  artır.  Bu 

dövr  ərzində  əhali  arasında  qızılcaya  həssas  olanların  miqdarı 

təzə anadan olanların hesa bına artmış olur. Növbəti dövrü yük-

səliş zamanı xəstəliyə həssas şəxslər qızılca ilə yoluxub ömürlük 

i m munitet qazanırlar. Uşaq kollektivlərində qızılca baş verdikdə 

az vaxt içərisində çoxlu uşağın yoluxması baş verir. Uşaq müəs-

sisəsinin şəraitindən və epidemiya əleyhinə aparılan tədbirlərin 

keyfiyyətindən asılı olaraq həssas uşaqların 56-65% və bir qədər 

də  çox  faizi  qızılca  ilə  yoluxurlar.  Qızılca  epidemiyaları  üçün 

dalğavari  yoluxma  səciyyəvidir.  Diri  vaksinlə  90%  peyvənd 

edil miş uşaq kollektivində qızılcalı xəstə ilə təmasda olanlar ara-

sında xəstələnmə 1-2%-dən çox olmur.

Qızılca  diaqnozunun  qoyulmasında  qızılca antigeni  ilə  he -

maq  qlü tinasiyanın  ləngimə  (HALR)  reaksiyası  vasitəsilə  aparı-

lan  seroloji  müayinələr  böyük  köməklik  göstərir.  Qızılca  anti-

genlərinin xəstədən 5-7 gün intervalla götürülmüş güt zərdabda 

tit r lərinin 4 dəfə və daha çox artması spesifik diaqnostik test s a-

yı  lır və qızılca diaqnozunu tam təsdiq edir.

Qızılca ilə xəstələri, adətən, evdə müalicə edirlər. Xəstəliyin 

ağır gedişində, ağırlaşmalar olduqda, həmçinin evdəki şərait uşa-

279

ğa lazımi qulluğu yerinə yetirməyə imkan vermədikdə belə uşaq-

lar hospi tallaşdırılmalıdırlar.

Profilaktika və mübarizə tədbirləri. Qapalı uşaq müəssisə-

lərindən olan uşaqlar məcburi hospitalizasiya olunurlar. Qızılca-

nın profilaktikası kompleks tədbirlərin aparılmasından ibarətdir. 

Uşaq müəssisələrində qızılcanın yayılmasının qarşısının alınma-

sında  mühüm  tədbir  erkən  diaqnostika  və  xəstənin  vaxtında 

təcrid  olunmasıdır.  Xəstə  şəxsləri  səpginin  başlan ğıcından  4 

gün dən, ağırlaşmış pnevmoniya zamanı isə 10 gündən az olma-

yaraq təcrid edirlər. Xəstə haqqında GEM-ə vaxtında xəbər v e-

ril məsi böyük əhəmiyyət daşıyır. Qızılca xəstəsi ilə təmasda olan 

uşaqlar  uşaq  müəsissələrinə  (yasli,  uşaq  bağçaları  və  2-ci  sinif 

məktəbliləri) təmasdan etibarən 17 gün ərzində buraxıl mırlar.

Qızılca xəstəliyinin səviyyəsinin azalmasına kömək edən ü mu-

mi  sanitar  tədbirlərdən  ən  əhəmiyyətlisi  uşaq  müəssisə lə rin də 

əksepidemik  rejimə  ciddi  riayət  etməkdir  (uşaqların  düzgün  q ə-

bu lu, dəstələrin təcridi və b.). Bu tədbirlərin əhəmiyyəti uşaqların 

sayı çoxaldıqda daha da yüksəlir.

Qızılcanın vaxtında, xüsusilə xəstəliyin ilk günlərində, diaq-

nozunun  qoyulmasının  böyük  epidemioloji  əhəmiyyəti  vardır, 

ona görə də bu dövrdə diqqəti Belski-Filatov-Koplik ləkələrinin 

axtarılmasına yönəltmək lazımdır. Qızılca ilə xəstə və ya xəstə-

liyə  şübhəli  uşaqlar  diaqnozu  müəyyən  edilənə  qədər  ya  uşaq 

m ü əs sisəsinin təcrid otağında, ya da evdə təcrid edilməlidirlər.

Qapalı  uşaq  müəssisələrində  xəstəlik  baş  verdikdə  sanitar 

məişət vəziyyəti pis olan otaqda yaşayan ailələrdə 2 yaşa qədər 

xəstə uşaqlar xəstəxanaya təcrid edilirlər. Təcrid müddəti səp gi-

lər başlanan andan etibarən 4 gün müəyyən edilir (ağırlaşma baş 

verdikdə bu müddət 10 günə qədər uzadılır).

Qızılca xəstəliyini keçirənlər və xəstəlik baş verdikdən 2 həftə 

əvvəl qızılcaya qarşı peyvənd olunmuşlar qızılcalı xəstə ilə tə mas-

 da olarsa, onların arasında epidemiya əleyhinə tədbir görməyə ehti-

yac yoxdur.

Xəstə ilə təmasda olan ancaq qızılca keçirməmiş və qızılcaya 

qarşı  peyvənd  edilməmiş  uşaqlar  təmasdan  sonra  8-17-ci  günə 

qədər  (əgər  immun-qlobulin  vurulubsa  21-ci  günə  qədər)  uşaq 

280

müəssisə lərinə  buraxılmır.  Bu  uşaqlar  üzərində  tibbi  nəzarət 

qoyulur (hərarətin ölçülməsi, dəri və selikli qişaların vizual müa -

yinəsi).

Bu uşaqlar qızılcaya qarşı aktiv peyvənd edilirlər. Aktiv im -

mun izasiya əksgöstərişi olan uşaqlara (3 aydan 1 ilə qədər və bir 

yaşdan yuxarı) 1,5-3 ml dozada immun-qlobulin vurulur (yaşın-

dan, səhhətinin vəziyyətindən, təmasdan keçən vaxtdan asılı ola-

raq).

Profilaktik  məqsədlə  qamma-qlobulin  alan  uşaqlar  üçün 

təcrid müddəti 21 günə qədər uzadılır. Təmasın başlanğıcının ilk 

7  günü  ərzində  xəstə  uşaq  müəssisələrinə  gedə  bilər,  çünki 

qızılca zamanı inkubasiya dövrü 7 gündən qısa deyildir. Passiv 

profilaktika  məqsə dilə  insan  qanından  hazırlanmış  qamma-qlo-

bulin tətbiq edilir. Xəstə ilə təmasda olan, 3 aydan 4 yaşa qədər, 

qızılca  ilə  xəstələnməmiş  və  əksgöstərişləri  olduğu  üçün  pey-

vənd  almamış  uşaqlar  qamma-qlobulinlə  profilaktikaya  məruz 

qalır lar.  Qızılca  ilə  xəstələnməmiş  4  yaşdan  yuxarı  uşaqlara 

xəstə ilə təmas zamanı qamma-qlobulin yalnız tibbi göstərişlərə 

əsasən yeridilir.

Bir yaşına qədər bütün uşaqlara 3 ml, sağlam uşaqlara 1 yaş-

dan  yuxarı  –  1,5  ml,  zəifləmiş  və  xəstə  uşaqlara  3  ml  immun-

qlobulin vurulur. Tibbi və epidemioloji göstəriş olduqda böyük-

lərə  də  3  ml  dozada  immun-qlobulin  vurulur.  İmmun-qlobulin 

imkubasiya dövrünün 3-4 günündə vurulduqda nəticə yaxşı olur. 

İnkubasiyanın  7-ci  günündə  immun-qlobulin  vurulursa,  bu  h ə-

min şəxsi yoluxmadan qorumur, hətta xəstəliyin gedişini də yün-

gül ləşdirmir. Buna baxmayaraq, bu yaşlarda da immun-qlobulin 

vurulmalıdır  (uşaqlar  eyni  vaxtda  yoluxmadığından,  onların 

hamısı üçün təmasın 8-ci günü hesab edilir).

Məktəbəqədər  uşaq  müəssisələrində  qızılca  baş  verdikdə, 

xəs təlik  baş  verən  qrupa  bütün  karantin  dövründə  (17-21  gün) 

yeni  uşaq  qəbul  olunmur.  Karantin  qoyulmuş  qrupdan  uşaqları 

başqa qrupa köçürməyə icazə verilmir, onlar üzərində tibbi m ü-

şa hidə  aparılır;  onların  içərisində  keçmişdə  qızılca  ilə  xəstə-

lənmiş və peyvənd almamış uşaqlar arasında qızılcaya qarşı pey-

vənd aparılır.

281

Əgər  uşaq  müəssisələrində  qrupların  təcridi  pozulubsa,  qeyd 

edilən tədbirlərlə müəssisədə olan bütün uşaqlar əhatə edil mə lidir.