Azərbaycan Coğrafiyası Fənni Üzrə Kollokvium Suallarının Cavabları

SUAL 2. Azərbaycan Respublikası relyefinin xarakteristikası. 

          Fiziki-coğrafi  ünsürlərə  ərazinin  coğrafi  yerləşməsi,relyefi,iqlimi,torpaq-

bitki  örtüyü  və  heyvanat  aləmi  daxildir.  3472  km  dövlət  sərhəddinə  malik  olan 

Azərbaycan  Respublikasının  ucqar  nöqtələri  şimalda  3646  m  hündürlüyə  malik 

olan  Quton  dağı,cənubda  Astara  çayı,qərbdə  Candar  gölü  və  Sədərək,şərqdə  isə 

Şahdili sayılır. 

          Respublikanın  relyefi  Böyük  Qafqaz,  Kiçik  Qafqaz,  Talış  daölıq  sahələri  , 

eləcə  də  Kür-Araz  ovalığı,  Lənkəran  və  Arazboyu  düzənliklərdə  daha  da 

mürəkkəbləşir. Relyef səthinin müylliliyi şimal-qərbdən cənub-şərq istiqamətində 

olub,  dəniz  səviyyəsindən  -  27  m  alçaqda  yerləşməklə  4466  m  yüksəkliyə  qədər 

yüksəlir.  Relyefin  hündürlük  amplitudası  4500  m-ə  qədər  çata  bilərək  orta 

hündürlüyü 657 m təşkil edir. Relyefin 18%-i dəniz səviyyəsindən alçaqdadır. Belə 

hal  yeraltı  suların  səthə  yaxın  yerləşməsindən  ,  torpaqların  şorlaşmasından  xəbər 

verir. 

          Tinov-Rossodan  (3385m)  başlayaraq  Abşeron  yarımadasına  kimi  1500  km 

məsafədə  uzanan  Böyük  Qafqaz  Yan  silsilədən,  Baş  Suayrıcıdan  ibarətdir.  Ən 

hündür  zirvəsi  Respublika  ərazisində  Bazardüzündə  4466  metrə  çatır.Bu  hissədə 

Govdağ  və  Nialdağ  silsilələri  ilə  yanaşı  Qusar  maili  düzənliyi  ,  Şollar,  Samur-

Şabran  düzənlikləri  ,Qobustan,Qanıx-Əyriçay  çökəkliyi,  Acınohur-Ceyrançöl 

alçaq dağlıq sahələri mürəkkəbliyə səbəb olur. 

          Azərbaycan  Respublikası  ərazisində  Kiçik  Qafqaz  bir  sıra  dağ  silsilələri  və 

yaylalardan  ibarətdir.  Murovdağ,Şahdağ,Şərqi  Göyçə,Qarabağ,  Zəngəzur,Dərələ- 

yəz,Soyuqdağ,Dəmirlidağ,  Gəlinqaya,  İlandağ,Dəhnə  dağlıq  sahələri,  Qarabağ 

vulkanik yaylası, habelə Biçənək aşırımının olması bu hissədə də ərazi relyefinin 

mürəkkəbliyinə şərait yaradır. 

---

          Ərazinin  cənub-şərqində  yerləşən  Talış,  Peştəkar,Buzovar  silsilələrinin 

birləşməsindən  mövcudlaşan  və  hündürlüyü  Kömürgöy  zirvəsində  2493  metrə, 

Qızyurdu zirvəsində 2433 metrə çatan Talış dağ sistemi şimal-qərbdən cənub-şərq 

istiqamətində  uzanmaqdadır.  Talış  dağları  Kiçik  Qafqaz  dağlarından  Elbrus 

dağlarına  (5604m)    keçid  həlqəsini  təşkil  edir.  Respublika  ərazisinin  mərkəzi 

hissəsində  Böyük  və  Kiçik  Qafqaz  dağları  arasında  ərazisinin  40%-i    dəniz 

səviyyəsindən alçaqda yerləşən, 200 km qərbdən şərqə, 150 km şimaldan cənuba 

uzanan  ,  Cənubi  Qafqazın  ən  böyük  düzənliyi  sayılan  Kür-Araz  özünə  yer 

tapmışdır.  O  Gəncə-Qazax,Naftalan,Qarabağ,  Mil,Muğan,Şirvan,Qarayazı,Cənub-

Şərqi Şirvan, Salyan düzləri formalaşmışdır. 

          Araz  çayı  boyu  uzunu,yüksəkliyi  600-1200  m  arasında  dəyişən  Arazboyu 

düzənliyi Şərur,Ordubad,Sədərək, Böyükdüz,Naxçıvan,Vaycı,Gülüstan,Gəyən,İncə 

daxili düzləri hesabına formalaşmışdır 

          Abşeron  yarımadasından  şimal  istiqamətində  Xəzər  dənizi  sahili  boyunca 

Qusar  maili  düzənliyinə  söykənən  Samur-Şabran  ovalığının  da  bir  hissəsinin 

relyefi dəniz səviyyəsindən alçaqda yerləşmişdir. 

          Relyefin  mürəkkəbləşməsində  neft  və  qaz  ehtoyatlarının  olmasından  xəbər 

verən  250-dən  çox  palçıq  vulkanlarının  olmasıdır.Dünyanın  26  ölkəsində  900 

saydan  az  olmayan  palçıq  vulkanları  Respublika  ərazisində  Xəzər  dənizinin 

Azərbaycan  sektorunda  140,  Şamaxı-Qobustanda  67,  Abşeron  Arxipelaqında 

12,Bakı  Arxipelaqında  30  saya  malikdir.  Eləcə  də,  Xəzər  sahil 

zonasında,Kürboyu,Kür-Qabırrı  çayları  ərazilərində  relyefin  mürəkkəbləşməsinə 

səbəb  olmuşlar.  Onlardan  ən  böyükləri  Torağay  (401m),  Qalmaz,  Böyük 

Kənizdağ,Keyrəki  (131m),  Bozdağ(290m),Xərə-Zirə,Lökbatan(86m).Quşçu,  Ax- 

tarma-Paşa,Çeyildağ,Böyük Dağ(100m) və başqalarıdır. 

          Milli  Məclisin  qərarı  ilə  23  palçıq  vulkanı  "  Təbiət  abidəsi"  kimi  qəbul 

edilmişdir. 

           

---