Azərbaycan diLİ VƏ Nİtq məDƏNİYYƏTİ MÖvzu 1 azərbaycan diLİ VƏ Nİtq məDƏNİYYƏTİ FƏNNİNİN Əsaslari

1. Salamlaşma - Mədəni nitqin etiketlərindən olan salamlaşmada xalqımızın milli mentalitetinə uyğun hazır nitq modelləri insanlarda ünsiyyətin başlanğıcı kimi xoş ovqat yaradır, qarşılıqlı anlaşmaya, bir növ, körpü salır. Azərbaycanlılar qarşılaşarkən əvvəlcə mütləq salam və ya salaməleyküm sözlərindən birini işlədir, ardınca günün hansı çağından asılı olaraq Sabahın (sabahınız) xeyir! Günortanız xeyir! Axşamınız xeyir! – ifadələrini işlədirlər. Müsahib elə həmin söz-ifadələrlə cavab verir. Yaşlılar cavabında Aqibətiniz xeyir! Hər vaxtınız xeyir! Ağ bəxt olasınız! - ifadələrini işlətməyə üstünlük verirlər.
2. Sağollaşma - Yaşlılar "xudahafiz" sözünü, yeniyetmələr, gənclər salamat qalın! Sağ olun, Sağlıqla qalın! - ifadələrini, orta yaşlılar isə ailədən gələn adət üzrə bu kəlamlardan birini seçirlər. Əgər sağollaşma mənzildə və ya birinin həyətində baş tutubsa, yola salan "Xoş gəldin!" "Xoş gəldiniz!" deyir, axşamdan xeyli keçmiş gedən şəxs "Gecəniz xeyrə qalsın!", ev sahibi - yola salan isə "Xeyrə qarşı!" ifadəsini işlədir. Bu nitq etiketləri yalnız üzbəüz görüşənlərə deyil, eləcə də telefonla danışanlara da aiddir.
3. Üzrxahlıq söz və ifadələri: Bağışlayın; Üzr istəyirəm; Narahat etdiyimə görə üzr istəyirəm; Sizə zəhmət verdim; Allah sizdən razı qalsın (olsun)!; Əvvəlcədən minnətdarlığımı bildirirəm və s.
4. Təşəkkür etmə: Təşəkkür edirəm; Təşəkkürlər! Hər şey üçün minnətdaram! Allah (sizdən) razı olsun! Allah sizi (səni) bizə çox görməsin! Çox sağ ol! Diqqətinizə görə minnətdaram!; Əziyyət çəkməyin! Qulluğunuzda olum (olaq); Əgər mümkünsə; Zəhmət olmasa; Çox şadam! Etiraz etmirəm! Bağışlayın, mən sizinlə razı deyiləm; İcazə verin deyim; Səbr edin; Bir qədər səbrli olun; Özünüzü ələ alın; Sizə zəhmət verdim; Əziyyət çəkdiniz; Yaxşı yol!; İşiniz avand olsun! Buyurun soruşun; Mənim üçün xoşdur; Bağışlayın, vaxtınızı aldım; Deyəsən, sizi yordum! və s.
5. Hal-əhval tutma: - Necəsiniz? Kefiniz (əhvalınız) necədir? Necə dolanırsınız? Xanımınız necədir? Uşaqlar (ınız) necədir? İşləriniz yaxşıdırmı? Özünüzü yaxşı hiss edirsiniz? və s. Müəllimlər və valideynlər uşaqlara öyrətməlidirlər ki, qocalara, xüsusən, xəstələrə baş çəkməyə gedəndə "Allaha şükür, yaxşısınız", "Xəstəliyiniz yüngüldür", "Bu xəstəlik indi boş şeydir, qabaqki dövrlərə baxmayın", "İnşallah, iki-üç günə sağalarsınız", "Həmişəki kimi, gümrahsınız" - desinlər. Ağır xəstəyə də "Siz tezliklə sağalacaqsınız" demək lazımdır. Bunların əvəzinə "Nə yaman qocalmısınız!", "Niyə belə arıqlamısınız?", "Xəstə-zad deyilsiniz ki?", "Gözümə belə birtəhər dəyirsiniz, nə olub?" - kimi cümlələrlə həmin adamın qəlbini yaralamaq, ovqatını korlamaq işin xeyirinə deyil. Buna görə də həyatda hər bir şəxsə hörmət, dəyərindən artıq qayğıkeşlik göstərmək lazımdır.
6. Qarşılama: Xoş gördük! Nə gözəl təsadüf; Xoş gəlmisiniz; Lap vaxtında gəlmisiniz; Həmişə siz gələsiniz; Gəlişinizə şadıq; Sizi çoxdan gözləyirdik; Buyurun, buyurun; Keçin içəri; Buyurun, əyləşin və s.