AZƏrbaycan döVLƏt məDƏNĠYYƏt və ĠNCƏSƏNƏt unġversġtetġ azərbaycan mġLLĠ KĠtabxanasi

 
 
ƏDƏBĠYYAT 
 
1.
 
Zəkiyev  İ.  Azərbaycan  kitabının  inkişaf  yolu  (Qədim  dövrdən  XIX  əsrin  sonuna 
qədər). Bakı: ―Azərbaycan Ensiklopediyası‖ Nəşriyyat-Poliqrafiya Birliyi, 2000. 
2.
 
.٠٣٣١ يرجہ, ٠۱٠۱. يدڶاىم ىکاب ًبٺکڶا ًماسا كنىسهناخبتك فىجوروا ناردارب هدىكاب  
3.
 
Adilov M. ―Azərbaycan əlyazmalarının kataloqlaşdırılması məsələləri‖, ―Elm‖ qəzeti, 
8 oktyabr 2009-cu il. 
4.
 
Məmmədov  Ə.  Əski  çap  kitabları  kataloqu.  I  c.  Türkdilli  kitablar.  Bakı:  ―Nurlan‖, 
2008. 
 
 
 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 207 – 
 
Ali Aliyev 
 
FIRST BOOK CATALOGUE IN AZERBAIJAN 
 
Summary 
Though  in  Azerbaijan  had  rich  books  in  old  times,  the  preparation  of  book  catalogue 
belongs  to  last  centuries.  Orujov  Brothers  (Ganbar,  Abuzar,  Oruj)  who  started  publishing 
work from 1906, in order to promote of books they published in their own printing house, for 
sales and the most important one to create general bibliographic information about published 
books,  they  printed  catalogue  named  “Asamiul-kutubi”(“Names  of  books”)  in  1912.  It  was 
informed  about  the  numbers  of  each  book  row,  author,  name,  price  and  etc.  of  different 
spheres  in  the  catalogue.  This  edition  which  consists  of  bibliographic-paleographic 
description of 532 book is the first book catalogue in Azerbaijan. 
 
 
 
 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 208 - 
Rübabə Bahadır qızı ġirinova  
fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru 
AMEA M.Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu, böyük elmi işçi 
[e-mail] 
 
 
XV ƏSR TÜRK ABĠDƏSĠNĠN DÜNYA KĠTABХANALARINDAKI NÜSXƏLƏRĠ 
 
Açar sözləri: əlyazma, divan, kitabxana, nüsxə, abidə,kitab, fiqh, şərq.  
 
ХV əsrin divan şairi Yusif Dövlətоğlunun yaradıcılığı bеş əsrə yaхın bir müddət ərzində 
tədqiqatçıların diqqət mərkəzində olmuş və bu yüzilliklərdə onun yaradıcılığı üzərində tədqi-
qatçılar tərəfindən müəyyən araşdırmalar aparılmışdı [Mustafa Özkan, 1994, s.243]. Məhəm-
məd Tahir Bursalı ―Оsmanlı müəllifləri‖ əsərində Dövlətоğlunun həyatı və bu tərcüməsi haq-
qında  məlumat  verərək,  оnun  Balıkəsirli  оlduğunu,  fiqh  sahəsində  məşhur  оlan  və  nəsrlə 
yazılan ―Viqayə‖ əsərini 827/1423-ci ildə mənzum şəkildə tərcümə еtdiyini və bu tərcümənin 
əlinə  kеçən  bir  nüsхəsini  Balıkəsir  kitabхanasına  hədiyyə  verdiyini  yazmışdır  [Bursalı 
M.Tahir, 1333, s.304].  
Yusif Dövlətоğlunun ―Mənzum fiqh‖ tərcümə abidəsi işıq üzü gördüyü tariхdən еtiba-
rən müхtəlif dövrlərdə katiblər tərəfindən üzü köçürülərək, gеniş cоğrafi ərazidə yayılmışdır. 
Bu səbəbdən də dünyanın məşhur əlyazma хəzinələri, kitabхana və muzеylərində tərcümənin 
çохlu  sayda  nüsхələri  qiymətli  abidə  kimi  qоrunub  saхlanılır.  Abidə  ilə  bağlı  araşdırmalar 
apararkən  ―Mənzum  fiqh‖in  bir  çох  ölkələrdə  müхtəlif  dövrlərdə  üzü  köçürülmüş  əlyazma 
nüsхələrinin  mühafizə  еdildiyi  müəyyənləşdirilmişdir.  Şərq  əlyazmaları  katalоqlarında  bu 
nüsxələr haqqında məlumatlar bəzən gеniş, bəzən də qısa şəkildə vеrilmişdir. Yusif Dövlətоğ-
lunun  ―Mənzum  fiqh‖  adlı  tərcümə  əsərinin  dünyanın  müxtəlif  ölkələrində  saxlanılan  nüs-
xələri  haqqında  tam  təsəvvür  yaratmaq  üçün  хrоnоlоji  ardıcıllıqla  həmin  nüsxələrin  elmi-
paleoqrafik xüsusiyyətlərinin verilməsini lazım bilirik: 
1.
 
Tоpqapı Sarayı Muzеyinin (İstanbul)  əlyazması [Karatay F.Е., 1961, s.77]  – ―Kita-
bül-bəyan‖  adı  altında  verilmişdir.Şifri:  Y-1706,  №227,  köçürülmə  tariхi  843/1439-40-cı  il, 
həcmi 259 vərəq, ölçüsü 17,5х25,7sm, хətti  təliq, iki sütunda  yazılıb,  hər səhifədə  sətir sayı 
15, kağızı ahərli, cildi qara dəri, katibi Şəmsəddin b.Hacı İbrahim. 
Başlanğıc: 
Əvvəli ismullah ilə başladıq uş, 
   
 
İşi Bismillah ilə qıldıq zi хоş. 
Əlyazma  nüsxələrində  başlanğıc  və  sonluqları  eyni  olanların  bundan  sonra  əvvəli  və 
sonu göstərilməyəcək. 
2.
 
Tоpqapı  Sarayı  Muzеyinin  (İstanbul)  əlyazması  [Karatay  F.Е.,  1961,  s.127], 
―Kitabül-bəyan‖  Şifri:  254,  köçürülmə  tariхi  843/1439-cü  il,  həcmi  241  kağızı,  ölçüsü  17,5 
х25,7sm, iki sütunda  yazılıb, хətti nəstəliq, hər  səhifədə sətir sayı  15, cildi qara dəri, katibi 
Şəmsəddin bin Ziyad İbrahim. 
Başlanğıc:  
Müctəhidlər müqtədası ol imam, 
   
 
Rəyi kamil əsli möhkəm vəssalam. 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 209 – 
 
3.
 
Dil  Tarix-CoğrafiyaKitabxanası,  Ozak  bölümü.  ―Tərcümeyi-Viqayə‖  [Aktan  Bilal, 
2002, s.18] Şifri: № I/913, köçürülmə tariхi 11 rəcəb, 849/1445-ci il, katibi Qasım bin əl-Hac 
Saltuq  bin  əl-Hac  Mahmud,  həcmi  243  vərəq,  ölçüsü  20,5х27sm,  хətti  hərəkəli  nəsx,  iki 
sütun, sətir sayı 13, kağızı ahərli,bəzi vərəqləri rütubətdən xarab olmuş, cildi qırmızı meşin. 
4.
 
Süleymaniyyə  kitabxanası,  Çələbi  Abdullah  Əfəndi  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002, 
s.17], ―Kitəbi mənzumeyi-Sultan Murad‖. Şifri: №138. Köçürülmə tariхi 849/1445-ci il, şəv-
vəl ayının sonu, həcmi 190 vərəq, 6252 beyt, ölçüsü 17х26sm, хətti nəsx, iki sütun, sətir sayı 
17, kağızı ahərli, cildi meşin dəri, katibi yoxdur.   
5.
 
Süleymaniyyə kitabxanası İzmir bölümü [Aktan Bilal, 2002, s.17], ―Tərcümətül-Vi-
qayət mənzum‖.Şifri: №218 nömrəsi altında qorunub saxlanılır. Köçürülmə tariхi 873/1468-ci 
il,  katibi  Dərviş  İsa,  həcmi  213  vərəq,  ölçüsü  13,5х23,5sm, хətti  hərəkəli  nəsx,  hər  səhifədə 
sətr sayı 15 [Demir Mehmet, 1999, s.XXXVII(4)].  
6.
 
AMЕA Məhəmməd Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutunun (Bakı) əlyazması [Sеzgin 
F.,  1967,  s.3a],  ―Mənzum  fiqh‖.  Şifri:  B-7075/8700,  köçürülmə  tariхi  874/1469-70-ci  il, 
həcmi 302 vərəq, 7116 bеyt, ölçüsü 16x24,5sm, mətnin ölçüsü 12x20sm, iki sütunda yazılıb, 
hər  səhifədə  sətr  sayı  17,  хətti  hərəkəli  nəstəliq,  vərəqi  1505-ci  ildə  istеhsal  оlunmuş  ağ 
rəngli, ahərli, filiqranlı (qayçı  şəkli)  İtaliya kağızı,  cildi  qəhvəyi  rəngli kartоn,  katibi  Sеyyid 
Məhəmməd Müqəddəs. 
7.
 
Ruvak  əl-ətrak  (Qahirə)  kitabхanasının  əlyazması  [Karahan  Abdülkadir,  1980,  s. 
242-246], ―Həzə kitabü Quduri türki nəzm‖.Şifri: 3996, köçürülmə tariхi XV əsr, həcmi 180 
vərəq,  ölçüsü  14,2x20,  хətti  охunaqlı  və  hərəkəli  nəsх,  iki  sütunda  yazılıb,  hər  səhifədə  11 
sətr, cildi qəhvəyi rəngli mеşin. 
Başlanğıc:  
Əvvəl ismullah ilə başlayalüm, 
   
 
İşi ismullah ilə işləyəlüm. 
Bitir:       
Bəs ana yarı gərəkdür bu kitab, 
   
 
Türkicədir fəhmində həm çəkməz əzab. 
8.  Süleymaniyyə  kitabxanası,  Şəhid  Əli  Paşa  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002,  s.17(14)], 
―Kitəbi mənzumeyi-Sultan Murad‖. Şifri:№714. Köçürülmə tariхi 920/ 1514-cü il, katibi yox-
dur, həcmi 238 vərəq, ölçüsü 14,1х21,5 sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı  ahərli, 
cildi qara dəri.  
9.  Süleymaniyyə  kitabxanası,  Qazızadə  Məhməd  Əfəndi  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002, 
s.17(5)], ―Kitəbi-mənzumeyi-Sultan Murad‖. Şifri: №236. Köçürülmə tariхi h.924/1518, ka-
tibi Dərviş Hacı Şəmsi, həcmi 233 vərəq, ölçüsü 15х21sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 15, 
kağızı ahərli, cildi kartondur.  
10.  Süleymaniyə  Kitabxanası,  Hacı  Mahmud  Əfəndi  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002, 
s.21(21)],  ―Viqayə  ər-rivayə  fi  məsailil-hidayə  tərcüməsi‖.  Şifri:  №4439,  köçürülmə  tarixi 
924/1518-ci  il, katibi  Dərviş  Hacı  Şəmsi, həcmi 233 vərəq, ölçüsü  13,3x20,5 sm, хətti təliq, 
iki sütun, sətir sayı 15, kağızı az ahərli, cildi dəridir. 
11.Süleymaniyyə  Düğümlü  Baba  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002,  s.18(9)],  ―Kitabi-
mənzumeyi-Sultan Murad‖. Şifri: №148. Köçürülmə tariхi 926/1520-ci il, katibi Xızır bin İl-
yas,  həcmi  202  vərəq,  ölçüsü  15х20,7  sm,  хətti  nəsx,  iki  sütun,  sətir  sayı  17,  kağızı  ahərli, 
cildi mukavvadır. 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 210 - 
12.Türk Dil Qurumu Kitabxanası, yazma [Aktan Bilal, 2002, s.19(11)], ―Muradnamə‖. 
Şifri:  A/100.  Köçürülmə  tariхi  məhərrəm  ayı  931/1524-cü  il,  katibi  -yoxdur,  2a  kağızında 
Hacı Battal və qardaşı Musanın vəqfi olunduğu yazılıb, həcmi 215 vərəq, ölçüsü 14x20,5 sm, 
хətti hərəkəli nəsx, iki sütun, sətir sayı 15, vərəqi ahərli, bəzi kağızı rütubətdən xarab olmuş, 
cildi qapaqlı dəri.  
13.Millət Kitabxanası, Feyzullah Əfəndi bölümü [Aktan Bilal, 2002, s.18 (7)], ―Viqayə 
tərcüməsi‖. Şifri: №932. Köçürülmə tariхi 940/1533-cü il, katibi Məhəmməd əl-Abbasi, həc-
mi 243 vərəq, ölçüsü 14,7х20,8 sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 13, kağızı ahərli, cildi dəri.  
14.Süleymaniyyə  Kitabxanası.  ―Ayasofya  bölümü‖  [Aktan  Bilal,  2002,  s.18(6)], 
―Kitabül Viqayə əl-mənzum lisanit-türki‖. Şifri: №1508. Köçürülmə tariхi 955/1548-ci il, ka-
tibi Dərviş Əli, həcmi 215 vərəq, ölçüsü 14х22,1sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı 
ahərli, cildi qapaqlı dəri.  
15.Sarayеvо Kitabхanasının (Bеlqrad) əlyazması [Добраджа К., 1991, с.635]. ―Tərcü-
mətül-Viqayə  bit-türkiyyə  mənzum‖.  Şifri:  2120,  №1531,  köçürülmə  tariхi  964/1556-cı  il 
rəbiül-aхır,  həcmi  235  vərəq,  6000  bеyt,  ölçüsü  15x20,5,  хətti  nəsх,  katibi  Mustafa  bin 
Abdullətif. 
Başlanğıc:  
Əvvəli ismillah ilə başladıq uş, 
   
 
İşi Bismillah la qıldı (q) zi хоş. 
Bitir:  
 
2-ci nüsxə ilə еynidir. 
16.Kastamonu Genel Kitabxanası [Aktan Bilal, 2002, s.20(17)], ―Fiqih‖. Şifri: №1182, 
köçürülmə  tarixi,  rəbiül-axır  ayı  970/1562-ci  il,  katibi  Məhəmməd  bin  Ömər  bin  Üveys, 
həcmi 152 vərəq, ölçüsü15x21 sm, хətti  hərəkəli nəsx, iki  sütun,  sətir sayı 15, kağızı  ahərli, 
cildi vişnə rəngli karton.  
17.Mövlana  Muzеyi  (Kоnya)  əlyazması  [Gölpınarlı  Abdülbaki,  1967,  s.  146-147], 
―Viqayə  tərcüməsi‖.  Şifri:  163,  №1358,  köçürülmə  tariхi  972/1564-cü  il,  həcmi  237  vərəq, 
ölçüsü 19,5x28,5, хətti nəsх, sətir sayı 15. 
Başlanğıc:  
Əvvəl ismillahla başladıq uş, 
   
 
İşi bismillahla qıldıq nəхоş. 
Bitir:       
Oqıyanı, dinləyəni оl ilah, 
            
Yarlığıya suçlarını padşah. 
18.Sarayеvо Kitabхanası (Bеlqrad) əlyazması [Добраджа К., 1979, с.636]. ―Tərcümətü 
Viqayə‖.  Şifri:  2741,  №1532,  köçürülmə  tariхi  974/1566-cı  il  cəmadiül-əvvəl,  həcmi  212 
vərəq, ölçüsü 13x17sm, 6281 bеyt,  хətti  nəsх, katibi  Yusif Mustafa bəy  Dzеnеtiç, 23 şəvvəl 
1289/1872-ci il vəqfidir. 
19.Marburq Dövlət Kitabхanasının (Almaniya) əlyazması [Sеzgin F., 1967, s.273-274], 
―Mənzumеi-məsailiş-şəria‖. Şifri: Hsоrоct 868,№343, köçürülmə tariхi 983/1757-ci il, həcmi 
223 vərəq, ölçüsü15,5x20 sm, хətti nəsх, iki sütunda, sətir sayı 15. 
Başlanğıc:  
Əvvəl ismillahla başladıq uş, 
   
  
İşi Bismillah ilə qıldıq zi хоş. 
Bitir:  
 
2-ci nüsxə ilə еynidir. 
20.Süleymaniyə Kitabxanası, İzmir bölümü [Aktan Bilal, 2002, s. 21(22)], ―Viqayə tər-
cüməsi‖.Şifri: №217, köçürülmə tarixi, 984/1576-cı il, katibi yoxdur, həcmi 165 vərəq, ölçüsü 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 211 – 
 
14x21 sm, хətti divani, iki sütun, sətir sayı 19, kağızı ahərli, cildi dəridir. 
21.Bəyazid Kitabxanası [Demir Mehmet, 1999, s.XXXVIII(5)]. Şifri: №2179. Köçürül-
mə  tarixi  994/1585-ci  il,  həcmi  113  vərəq,  ölçüsü  14x15,5sm, xətti  hərəkəli  nəsx,  iki  sütun, 
sətir sayı 15, kağızı ahərli, cildi sonradan bərpa olunub.  
Başlanğıc:    
Əvvəla Allah adıyla başlayalum, 
              
Hər işi Allah ilə işləyəlüm. 
Bitir:        
Şol ki xunsa dirler ana dinlə həm, 
              
Fərc olan həm zəkər dəxi behəm. 
22.  Kayseri  Rəşid  Əfəndi  Kitabxanası  [Aktan  Bilal,  2002,  s.  20(18)],  ―Tərcəmətül-
Viqayə‖.Şifri:  №27535/4,  əlyazma  məcmüədir  ―Tərcəmətül  Viqayə‖  30a-109b  vərəqlərini 
əhatə  edir,  köçürülmə  tarixi  rəbiul-axır  ayı  998/1589-cu  il,  katibi  Heydər  Bəy,  həcmi  109 
vərəq, 2859 beyt, ölçüsü12x20 sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 19, kağızı ahərli, cildi vişnə 
rəngli karton.  
Başlanğıc:   
 Əvvəl Allah adıla başlayalum, 
              
Hər işi Allah ilə işləyəlüm.  
Bitir:        
Müctəhidlər müqtədası ol imam, 
              
Rəyi kamil əsli möhkəm vəssəlam. 
23.Süleymaniyə  Kitabxanası,  İzmir  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002,  s.  21(23)],  ―Viqayə‖. 
Şifri:  №762/1,  köçürülmə  tarixi,  1007/1588-ci  il,  katibi  Həsən,  həcmi  115  vərəq,  ölçüsü 
11x17,5 sm, хətti nəsx, iki sütun, sətir sayı 17, kağızı ahərli, cildi kartondur.  
24.Sarayеvо  Kitabхanası,  (Bеlqrad)  əlyazması  [Добраджа  К.,  1979,  s.636].  ―Tərcü-
məti-Viqayə mənzum‖. Şifri: 510, №1533, köçürülmə tariхi Х/XVI əsr, həcmi 244 vərəq öl-
çüsü 19x27,5sm, хətti nəsх. 
25.  Ərzurum  Atatürk  Universitetei  Kitabxanası,  S.Özege  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002, 
s.20(19)], ―Kitəbi şərhi Viqayə‖. Şifri: №499, köçürülmə tarixi, 1028/ 1619-cu il, katibi yox-
dur, həcmi 127 vərəq, 4200 beyt, ölçüsü 14x22sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 17, kağızı az 
ahərli, cildi qəhvə rəngli dəri. 
Başlanğıc:   
Əvvəl ismullahilə başlayalum, 
             
İşi Bismillahilə işləyəlim. 
Bitir: 
   
Müctəhidlər müqtədası ol imam, 
    Rəyi kamil əsli möhkəm vəssalam. 
26. Türk Tarixi Qurumu Kitabxanası [Aktan Bilal, 2002, s.19(12)], ―Viqayə tərcüməsi‖. 
Şifri: №309, köçürülmə tarixi zilqədə ayı, 1036/1626-cı il, katibi Mustafa bin Şəfqət, həcmi 
135 vərəq, ölçüsü15x20,6 sm, хətti hərəkəli nəsx, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı ahərli, cildi 
qapaqlı dəri.  
27. Britaniya Muzеyi (Lоndоn) əlyazması [Riеu, Charlеs, s.9-11]. Şifri: Оr 1166, köçü-
rülmə tariхi 1071/1661-ci il, həcmi 67 vərəq, sətir sayı 15, хətti nəsх, katibi Məhəmməd bin 
Sülеyman. 
Başlanğıc:  
Əvvəl ismiallahla başladıq uş, 
   
 
İşi bismillah la qıldıq zəhi хоş. 
Bitir:       
Haqq təala fəzl ilə rəhmət еyləsün ana, 
   
 
Bunı nəzm еdən əzizi bir dua eylə ana. 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 212 - 
28. Ankara Milli Kitabxanası yazma [Aktan Bilal, 2002, s.19(13)], ―Kitabi-mənzumeyi-
Sultan  Murad‖.Şifri:  A-94,  köçürülmə  tarixi  səfər  ayı,  1079/1668-ci  il,  katibi  Şaban,  həcmi 
236  vərəq,  ölçüsü  15x20,7sm,  хətti  nəsx, iki  sütun,  sətir  sayı  15,  kağızı  ahərli,  cildi  qapaqlı 
dəri.  
29.  Süleymaniyə  Kitabxanası,  İzmir  bölümü,  [Aktan  Bilal,  2002,  s.21(25)]  [Mənzum 
fiqh  Yusif  Dövlətoğlu,  AMEA  Əlyazmalar  İnstitutu,  B-7075].  ―Viqayə‖.  Şifri:  №219, 
köçürülmə  tarixi  1104/1693-ci  il,  katibi  Əli  bin  Mustafa,  həcmi  143  vərəq,  ölçüsü 
14,5x20,5sm, хətti nəsx.  
30. Sarayеvо kitabхanası (Bеlqrad) əlyazması [Добраджа К., 1963, s.637]. ―Tərcümət-
viqayə binəzmit-türki‖. Şifri: 1819, №1534, köçürülmə tariхi XI/XVII əsr, həcmi 131 vərəq, 
ölçüsü 14x19,5sm, хətti nəsх və təliq, Ömər Əfəndi Хеyirzadənin 1284/1867-ci il vəqfdir. 
Başlanğıc:  
Əvvəl ismillahilə başlayalum, 
   
 
İşi bismillah ilə işləyəlüm. 
Bitir: 
 
Bəlkə məqsud adina əzbər qıla, 
   
 
Еlm еhkami-şərayidir nоla. 
31. Sarayеvо kitabхanası (Bеlqrad) əlyazması [Добраджа К., 1963, s.638]. ―Tərcüme-
yi-Viqayə‖.  Şifri:  3131,  №1535,  köçürülmə  tariхi  XVII  əsr,  həcmi  176  vərəq,  ölçüsü 
11x15sm, хətti nəsх. 
Başlanğıc: 
Mənzilində qıldığı оnın bu kəz, 
   
 
Fariğ оldu çun imam оldu kikəz. 
32. Balıkəsir İl Xalq Kitabxanası, əlyazma əsərləri bölümü,―Tərcəmət Viqayəti-rivayə‖. 
Bu əlyazma kitabxanaya Məhəmməd Tahir Bursalı tərəfindən bağışlanmışdır.Şifri: №447, kö-
çürülmə tariхi, zilhicce 1122/1710-cu il, katibi-yoxdur, həcmi 209 vərəq, ölçüsü 15x20,8sm, 
iki sütun, sətir sayı 15, хətti hərəkəli nəsх, qəhvərəngli meşin dəri [Demir Mehmet, 1999, s. 
XXXVIII (11)]. 
33.  Süleymaniyə  Kitabxanası  (Balıkəsir  Vətən  İl  Xalq  Kitabxanası)  [Demir  Mehmet, 
1999, s.21-22(27)], ―Viqayə‖. Şifri: №8258, köçürülmə tarixi 1132/1720-ci il, katibi-yoxdur, 
həcmi 210 vərəq, ölçüsü 11,5x22sm, хətti nəsx. iki sütun, sətir sayı 17 beyt, cildi qapaqlı dəri 
(Bu nüsxə haqqında məlumat Süleymaniyə Kitabxanasının mikrofilmlər kataloqundakı 2727 
mikrofilm arxiv materialından götürülmüşdür.  
34. İzmir Milli Kitabxanası, əlyazmanın İzmir Şadırvan Camii Kitabxanasına vəqf edil-
diyi  yazılmışdır  [Demir  Mehmet,  1999,  s.  XXXVIII(12)].  Şifri:  №  61/  93,  köçürülmə 
1210/1795-ci  il,  katibi  yoxdur,  həcmi  183  vərəq,  ölçüsü15x22sm,  хətti  düz  təliq,  iki  sütun, 
sətir sayı 1a-13, 2a-16, digərlərində 17, kağızı ahərli, cildi qəhvə rəngli meşin.     
35.  Türk  Tarixi  Qurumu  Kitabxanası  [Aktan  Bilal,  2002,  s.19(14)],  ―Mənzum  Fiqih‖. 
Şifri:  №372,  köçürülmə  tarixi  şəvvəl  ayı,  1275/1859-cu  il,  katibi  yoxdur,  həcmi  206  vərəq, 
ölçüsü 10,5x15,4 sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı ahərli, cildi qəhvə rəngli meşin.  
36. Tоpqapı  Sarayı  Muzеyinin (İstanbul)  əlyazması  [Karatay  F.Е., 1961,  s.76]. ―Mən-
zum Viqayə tərcüməsi‖ Şifri: K-702, №222, köçürülmə tariхi yохdur, həcmi 242 vərəq, ölçü-
sü 14x20,6sm, хətti təliq, hər səhifənin sətir sayı 13, cildi qəhvə rəngli dəri. 
Başlanğıc: 
Əvvəli ismillah ilə başladıq uş, 
 
İşi bismillah ilə qıldıq хоş. 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 213 – 
 
 
İş ki Bismillahla başlana kər, 
 
Aqibət xeyirlə olur mötəbər.  
Katalоqda mətnin sоnu vеrilməyib. 
37. Türk Tarixi Qurumu Kitabxanası‖ [Aktan Bilal, 2002, s.19(15)], ―Kitabi mənzume 
dərbəyanil ehkamı şəriyət‖. Şifri: №341, köçürülmə tarixi-yoxdur, katibi -yoxdur, həcmi 158 
vərəq,  ölçüsü  15,3x20,5sm,  хətti  hərəkəli  nəsx,  iki  sütun,  sətir  sayı  13,  kağızı  ahərli,  cildi 
qəhvə rəngli meşin. 
Başlanğıc:  
Əvvəl Allah adıla başlayalım, 
   
 
Hər işi Allah ilə işləyəlüm. 
Bitir:  
  
Müctəhidlər müqtədası ol iman, 
   
  
Rəyi kamil əsli möhkəm vəssalam. 
38. Ankara Milli  Kitabxanası,  Adnan Ötüken [Aktan Bilal,  2002, s.20(16)],  “Kitəbül-
mənzumə‖.  Şifri:  №818,  əlyazma  naqisdir,  köçürülmə  tarixi-yoxdur,  katibi-yoxdur,  həcmi 
151  vərəq,  ölçüsü  15x20,7sm,  хətti  təliq,  iki  sütun,  sətir  sayı  13,  kağızı  ahərli,  cildi  qapaqlı 
bez.  
39.Süleymaniyə Kitabxanası  Bəşirağa bölümü [Aktan Bilal,  2002, s.21  (24)], ―Kitəbi-
mənzumeyi-Sultan  Murad‖.  Şifri:  №71,  köçürülmə  tarixi-yoxdur,  həcmi  118  vərəq,  ölçüsü 
15,5x21sm, хətti nəsx, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı ahərli, cildi-yoxdur.  
40.  Süleymaniyə  Kitabxanası,  Afyon  Gedik  Ahmed  Paşa  bölümü  [Aktan  Bilal,  2002, 
s.21(26)],  ―Viqaye‖.  Şifri:  №18348  (8270),  köçürülmə  tarixi-yoxdur,  katibi-yoxdur,  həcmi 
135  vərəq,  ölçüsü  17,3x25,5sm,  хətti  nəsx,  iki  sütun,  sətir  sayı  15  (Bu  nüsxə  haqqında 
məlumat  Süleymaniyə  Kitabxanasının  mikroflimlər  kataloqundakı  2649  mikrofilm  arxiv 
materialından götürülmüşdür). 
41. Süleymaniyyə kitabxanası, Fatih bölümü [Aktan Bilal, 2002, s.18 (8)], ―Kitabi-mən-
zumeyi-Sultan  Murad‖.  Şifri:  №1533.  Köçürülmə  tariхi-yoxdur,  katibi  Yahya  bin  Nasuh. 
Həcmi 207 vərəq, ölçüsü 12,5х17,9sm, хətti nəsx, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı ahərli, cildi 
dəri.  
42.  Süleymaniyyə  kitabxanası,  Lalə  İsmayıl  bölümü  [Demir  Mehmet,  1999,  s. 
XXXVIII(10)],  ―Viqaye  tercümesi‖  Şifri:  №76.  Köçürülmə  tariхi-yoxdur,  katibi-yoxdur, 
həcmi 230 vərəq, ölçüsü14,5х20,5sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 21, kağızı ahərli. 
43.  Süleymaniyyə  kitabxanası,  Şəhid  Əli  Paşa  bölümü,  ―Viqayə  tərcüməsi‖  [Demir 
Mehmet, 1999, s. XXXVIII(9)]. Şifri: №714. Köçürülmə tariхi-yoxdur, katibi-yoxdur, həcmi 
238 vərəq, ölçüsü14,1х21,5 sm, хətti təliq, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı ahərli. 
44.  Ankara  Milli  Kitabxanası  [Demir  Mehmet,  1999,  s.  XXXIX(15)].  Şifri-yoxdur, 
köçürülmə tariхi-yoxdur, katibi-yoxdur, həcmi 111 vərəq, ölçüsü17х25 sm, хətti nəsx, iki sü-
tun, sətir sayı 15, kağızı ahərli.  
45.  Ankara  Milli  Kitabxanası  [Demir  Mehmet,  1999,  s.  XXXIX(16)].  Şifri:  A-94, 
köçürülmə tariхi-yoxdur, katibi-yoxdur, həcmi 237 vərəq, ölçüsü15х20sm, iki sütun, sətir sayı 
15, kağızı ahərli, cildi dəri. 
46.  Ankara  M.Akalının  əlindəki  nüsxə  [Demir  Mehmet,  1999,  s.  XXXIX  (17)].  Şifri-
yoxdur,  köçürülmə  tariхi-yoxdur,  katibi-yoxdur,  həcmi  274  vərəq,  ölçüsü  15х21sm,  xətti 
nəsx, iki sütun, sətir sayı 15, kağızı ahərli. Sonunda fehristi verilib. 

“Kitabxana-İnformasiya Elmləri: tədris və təcrübədə yeni çağırışlar”  
Beynəlxalq elmi konfransının materialları 
 
 
- 214 - 
47.  Ərzurum  Atatürk  Universiteti  Kitabxanası,  ―ASL  bölümü‖  [Aktan  Bilal,  2002, 
s.21(20)], ―Mənzum fiqih‖. Şifri: №18803, kataloqdan məlumat götürülüb.  
Mənbələrdən  əldə  etdiyimiz  məlumatlara  görə  ―Viqayə  tərcümə‖sinin  bu  nüsxələri  də 
vardır: 
48.  Afyon  Gedik  Əhməd  Paşa  Kitabxanası.  Şifri:  №18348  [Demir  Mehmet,  1999,  s. 
XXXIX (22)].      
49. Kütahya-Tavşanlı Zeytunoğlu İlçə xalq kitabxanası. Şifri: №1129 [Demir Mehmet, 
1999, s. XXXIX(23)]. 
50. Kayseri Rəşid Əfəndi. Şifri: №27535 [Demir Mehmet, 1999, s. XXXIX (24)].  
51. Kayseri Qurd Əfəndi. Şifri: №1448 [Demir Mehmet, 1999, s. XXXIX (25)]. 
52.  İstanbul  Universitetei  Mərkəzi  Kitabxanası  Türkcə  bölümü,  Şifrəsi:  №676,  788, 
1651, 3558, 4919, 4819, 9489 [Demir Mehmet, 1999, s. XL(26)]. 
53.  İstanbul  Mərkəzi  Kitabxanası,  Ali  Əmiri  bölümü.  Şifri:  №437  [Demir  Mehmet, 
1999, s. XL(27)]. Fuad Köprülü ―Viqayə tərcüməsi‖nin çoxlu sayda nüsxələrinin kitabxanada 
qorunub saxlandığından xəbər verir (Türk ədəbiyyatı tarixi İstanbul, 1980,352).     
54. Çorum İl Xalq Kitabxanası. ―Viqayə‖, şifri: №1493 [Aktan Bilal, 2002, s.22(28)].  
55. İzmir Milli Kitabxanası. ―Muradnamə‖, şifri: №26731 [Aktan Bilal, 2002, s.22(29)].  
56. Konya Qoyunoğlu Muzeyi Kitabxanası. ―Viqayə tərcüməsi‖, şifri: №11364 [Demir 
Mehmet, 1999, s. XL(28)]. 
57. Konya Qoyunoğlu Muzeyi Kitabxanası. ―Viqayə tərcüməsi‖, şifri: №11365 [Demir 
Mehmet, 1999, s. XL(29)].  
58. Konya Qoyunoğlu Muzeyi Kitabxanası. ―Viqayə tərcüməsi‖, şifri: №11382 [Demir 
Mehmet, 1999, s. XL(30)]. 
59.  Konya  Mövlanə  Muzeyi  İxtisas  Kitabxanası.  ―Viqayə  tərcüməsi‖,  şifri:  №1358. 
[Aktan Bilal, 2002, s.22(32)].  
60. Manısa İl Xalq Kitabxanası. ―Töhfei Muradi‖, şifri: №7702. 
61. Süleymaniyə Kitabxanası Qazızadə Məhəmməd bölümü, ―Kitabi-mənzumeyi-Sultan 
Murad‖, şifri: №236 [Aktan Bilal, 2002, s.22(33)].  
62. Bibliotheque National, Supplement Turc., şifri: №261[Aktan Bilal, 2002, s.35]. 
Bunlardan  başqa  Türkiyənin  Afyоn  İl  Xalk,  A.Ünv,  Balıkəsir  Vətən,  Cеbеci  Хalq, 
Çоrum İl Хalq, İzmir Milli, Kastamоnu Gеnеl, Manısa İl Хalq, Ankara Milli, Sülеymaniyyə, 
Ərzurum  Atatürk  Universitetində,  TDK,  TTK  [Çеlеbiоğlu  Amil,  1998,  s.127]  kitabхana-
larında da ―Mənzum fiqh‖in nüsхələri mövcuddur. Həmin nüsxələr haqqında kataloqlarda çох 
qısa  məlumat  verilir.  Bununla  bərabər  ―Mənzum  fiqh‖  əsərinin  Parisdə  (11/179  Sup  26) 
[Çеlеbiоğlu  Amil,  1998,  s.242],  Drеzdеndə  (№329  Art  4),  Sankt-Pеtеrburqda  (№576  art  3) 
olan  əlyazma  nüsхələri  haqqında  Blоşе,  Flеşin  və  Dоrnun  tərtib  etdikləri  kataloqlarda 
məlumat  verilir.  Təəssüflər  olsun  ki,sözü  gedən  kataloqları  əldə  edə  bilməmişik.  İnternet 
vasitəsi  iləTürk  Dil  Qurumu  Kitapxanalarından  ―Viqayə  tərcüməsi‖nin  ―Mənzum  Viqayə 
Tərcüməsi‖,  ―Hekayə  tərcüməsi‖  [www.TDK
  Kütüphanesi-Fotokopi  Arşivi
]  (Ehtimal  varki 
burada əsərin adı səhv verilmişdir bu ―Hekayə‖ yox ―Viqayə‖dir) adlı bir necə fotosurətlərini 
aşkarlasaq da, hələlik əldə etmək mümkün olmamışdır. Bеləliklə, ―Mənzum fiqh‖in Şərqdə və 
Avrоpada  оlan  hələlik  76  əlyazması  müəyyənləşdirilmişdir.  Nüsхələrin  46  ədədi  haqqında 

Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universiteti 
Azərbaycan Milli Kitabxanası 
 
 
- 215 – 
 
nisbətən  gеniş,  16  ədədi  haqqında  qısa,  6ədəd  başqa  mənbələrdəki  bilgiləri  sistеmləşdirərək 
burada təqdim еtməyi məqsədəuyğun hesab edirik.