Sofi HƏMİd qəBİrstanliğI: solğun rənglər və Əks olunmuş ÖMÜR

Partiyası Mərkəzi Komitəsinin binası və Parlament Binasının layi-
hələri üçün irimiqyaslı tikinti işlərinə başlanğıc verdi. 
Lenin meydanında Abşeron və Azərbaycan mehmanxana-
ları ucaldıldı. Moskva mehmanxanası isə Avropadan gələn varlı əc-
nəbilərin qaldığı bir mehmanxana kimi şöhrət qazandı. 
Ümumilikdə, Stalin üslubu daha müasir memarlıq formaları 
ilə əvəz olundu. Köhnə Parapet çoxlu sayda fontanları və heykəlləri 
olan Fontanlar Meydanına çevrildi. 
Həmin dövrdə Azərbaycan kitabları  və  qəzetləri Kommu-
nist Partiyasının Bakının gözəlləşdirilməsindəki rolunu vurğulayır-
dılar. Brejnev özü dəfələrlə şəhərə səyahət etmiş və demişdi: “Bakı 
gözəl şəhərdir. Burada yaşamaq və işləmək çox xoşdur.” Onun bu 
sözləri tezliklə Bakıdakı lövhələrdə  şüar kimi istifadə olunmağa 
başladı. 
Bütün bu nailiyyətlərə baxmayaraq, Azərbaycan memarlığı 
bütün Sovet Ittifaqını bürüyən eyni problemlərdən əziyyət çəkirdi. 
Indi Azərbaycan müstəqil bir dövlət olduğundan, biz açıq-açığına 
yaza bilərik ki, Brejnev dövründə tikilən yaşayış evləri də  aşağı 
 160

---

keyfiyyətli idi. Buna səbəb Sovet tikinti sənayesini bürümüş 
korrupsiya idi. Adətən yeni evlərdə yaşayan insanlar həmin evləri 
özləri təmir etməyə  məcbur olurdular, çünki onlar çox aşağı 
keyfiyyətli tikilirdi. 
YENİLİKLƏR. Bakı memarlığı Azərbaycan 1991-ci ildə 
müstəqillik qazandıqdan sonra çox dəyişmişdir. Azərbaycan ilə neft 
müqaviləsi imzalayan xarici neft kompaniyaları özləri ilə çox 
böyük investisiya axını  gətimişlər. Bu kompaniyalardan çoxu öz 
ofislərini şəhərin mərkəzində açmışlar, bəziləri isə hətta orta əsrlərə 
aid Içəri Şəhəri seçmişlər. Bakının memarlıq mühitini əks etdirmək 
üçün yeni ofislərin çoxu ənənəvi Şərq üslubunda tikilir və orta əsr 
evlərini xatırladır. Içəri  Şəhərdə yerləşən köhnə evlərin çoxu 
yenidən bərpa olunmuş  və bununla da Bakının tarixi mərkəzinə 
daha təmiz və müasir görkəm vermişlər. 
Bununla belə, bir çox azərbaycanlı memarlar Içəri Şəhərdə 
aparılan yeni tikinti işlərinə kəskin etiraz edirlər. Onlar deyirlər ki, 
orada aparılan geniş tikinti işləri orta əsrlər  şəhərinin nadir 
strukturunu pozur. Qız Qalası, Şirvanşahlar sarayı da daxil olmaqla 
qala daxilindəki Içəri  Şəhər 2000-ci ildən UNESCO’nun Dünya 
Əhəmiyyətli Abidələr statusuna malikdir, lakin onu qorumaq üçün 
lazımi tədbirlər yerinə yetirilmir və ya yerinə yetirilməsi çox 
çətindir. 
Sovet dövründə Bakı rahat və  dəbdəbəli otellər az idi. 
Lakin indi şəhərdə çoxlu sayda əcnəbi olduğundan, yeni otellər 
tikilməkdədir. Bunlara iki nümunə kimi Avropa Oteli və ISR 
Plaza’nı göstərmək olar. Köhnə Naxçıvan oteli hal-hazırda bərpa 
olunmuş  və Hyatt Regency və Hyatt Towers adı ilə tanınır. Hyatt 
kompleksində həm ofislər, həm də yaşayış mənzilləri vardır. 
Bakının səma xəttini Azərbaycan Milli Bankı  və Tikinti 
Bankı kimi yeni polad və  şüşəli binalar kəsir. Bu müasir binalar 
Bakını Sovet görkəmini hələ  də saxlayan Tiflis və Yerevan kimi 
Qafqaz şəhərlərindən fərqləndirir. 
Bakıda son dövrlərdə tikilən yaşayış binalarında və 
məscidlərdə türk təsiri açıq-açığına hiss olunmaqdadır. Bu məscid-
lər ənənəvi Azərbaycan üslubundan fərqli olaraq Osmanlı üslubun-
da tərtib olunmuşdur. Adətən Osmanlı  məscidləri nazik nizə başlı 
minarələrə  və geniş silindr formalı günbəzlərə  məxsusdur. Bu üs-
lubun  ən yaxşı nümunəsi Istanbulda yerləşən məşhur Aya Sofya 
məscididir. Bakının  ən məşhur məscidlərindən biri türk Cümə 
 161

---

məscidi Osmanlı üslubundadır və bir neçə il bundan əvvəl Şəhidlər 
Xiyabanı yaxınlığında tikilmişdir. 
Azərbaycan üslublu məscidlər  ənənəvi olaraq ağ daşdan 
tikilən enli, qısa minarələrə malikdir. Türk minarələrinin metallik 
və rəngli damlarından fərqli olaraq, yerli minarələrin hər biri orna-
mentlərdən və eyvanın aşağısında yerləşən daşların üzərinə oyul-
muş Quran ayələrindən ibarət sadə görünüşə malikdir. Bakıda 
yerləşən 10-cu əsrə aid Məhəmməd məscidi bunun bariz nümu-
nəsidir. 
Çoxlu sayda xaricilərin olması bütün Bakıda yeni mağaza-
ların və dükanların tikilməsinə  səbəb olmuşdur. Qərb üslubunda 
tikilən supermarketlər Sovet tipli mağazları əvəz etməkdədir. Bakı-
da tikilən ilk supermarketlərdən biri Ramstor olmuşdur. Hal-hazırda 
onun bütün şəhərdə supermarketlər şəbəkəsi mövcuddur. 
Yeni restoranlar, kafelər, sonsuz sayda şadlıq evləri də 
Bakıda açılmaqdadır. Bütün bu binalar Bakının ənənəvi görünüşünə 
yeni xüsusiyyətlər əlavə etmişdir. 
  
Fərid Ələkbərlinin məqaləsini ingilis dilindən  
tərcümə etdi: Aytən Əliyeva 
Redaktə edən: Aydan Nəcəfova 
  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 162

---

MÜNDƏRİCAT 
 
Müəllif və onun əsərləri haqqında-------------------------------------- 4 
Müəllifdən------------------------------------------------------------------ 14 
 
 
QƏDİM TƏBABƏT 
 
Musiqi terapiyası---------------------------------------------------------- 17 
Ətirlərlə müalicə ----------------------------------------------------------  21 
Qədim şərablar------------------------------------------------------------- 29 
Sağlam qidalanma və uzunömürlük------------------------------------  33 
 
 
ORTA ƏSR ƏLYAZMALARI 
 
Əlyazmalar institutu: Azərbaycanda erkən əlifbalar-----------------   40 
Əsrlərdən gələn səslər: Baki Əlyazmalar İnstitutu------------------- 45 
 
 
TARİX VƏ MƏDƏNİYYƏT 
 
Azərbaycan tarixini yazarkən: həqiqət axtarışında-------------------   50 
XIII əsrin Darvini? Tusinin təkamül barədəki fikirləri--------------- 71 
Fərqli bir Koroğlu--------------------------------------------------------- 76 
Baki: neftin tikdiyi şəhər------------------------------------------------- 84 
Azərbaycan – Odlar Yurdu ----------------------------------------------  97 
Atəşgah: 150 il öncə fransız yazıçısı A.Dümanın  
nəzərində------------------------------------------------------------------- 
 
99 
İpək yolu: Azərbaycanda tut ağacının tarixi 
(F.Ələkbərli, İ.Əliyev)------------------------------------------------------------- 
 
101 
Köhnə Bakı haqqında xatirələr------------------------------------------ 104 
İslamda yemək təcrübəsi və müasir Azərbaycan  
gercəkliyi------------------------------------------------------------------- 
 
119 
Sofi Həmid qəbirstanlığı: solğun rənglər və əks  
olunmuş ömür-------------------------------------------------------------- 
 
123 
 
 
GÖRKƏMLİ TARİXİ ŞƏXSİYYƏTLƏR 
 
Mirzə Fətəli Axundov: öz dövrünü qabaqlayan  
əlifba islahatçısı----------------------------------------------------------- 
 
136 
Gündəliklər: Şair Mikayıl Müşviq-------------------------------------- 138 
Aktyor Sarabskinin xatirələri-------------------------------------------- 143 
 
 
MEMARLİQ ABİDƏLƏRİ 
 
Bakı memarlığı, memarları, və bu memarları 
maliyələşdirən şəxsiyyətlər---------------------------------------------- 
 
149 
 163

---

 164
 
 Azerbaijan İnternational, 2008 
 Fərid Ələkbərli, 2008 
 
 

---