Azərbaycan Milli Kitabxanası

HƏKİMLƏR CASUS TUTUB 
 
Bəli, biz xaricdə idik. Müharibənin gərgin zamanı  hər cür xeyrimizə 
olmayan hadisələrdən qorunmağı bacarmalı idik. Hər birimiz sayıqlığı nəzərdən 
qaçırmamalıydıq. 
Çünki düşmən çox hiyləgərdi. Hər yerdə onun adamları ola bilərdi. 
Təbrizdə bir qrup azəri həkimi vardı. 
Bu həkimlər əhaliyə böyük yardım göstərirdi. Hətta Təbrizdən başqa digər 
mahallara gedib yerində  cənublu qardaşlarımıza, bacılarımıza tibbi kömək 
əllərini uzadırdılar. 
Təbrizin özündə bir sovet xəstəxanası da açılmışdı. Bu xəstəxanada 
təmənnasız xəstələri müalicə edirdilər. Ümumiyyətlə,  İranda xəstələrin 
vəziyyəti çox fəna idi. Apteklərdə  dərman çox baha qiymətə satılırdı. 
Yoxsulların dərman almağa qüvvəsi çatmırdı. Mustafa Quliyev və  Qədimov 
kimi həkimlərimizin şöhrəti bər yerdə yayılmışdı. 
Həkimlərimiz həmişə xalq arasında olurdu. 
Onların yaşayış yeri Gülüstan bağındakı bina idi. Gülüstan bağını başı göyə 
ucalmış ağaclar bəzəyirdi. Bağda böyük bir hovuz vardı. Hovuzda çoxlu qəşəng 
balıq üzürdü. Qışda hovuzun suyu qalın buz bağlayırdı. Balıqlar hovuzun 
dibinə  çəkilirdi. Cülüstan bağında Rza şah Pəhləvinin heykəlini təbrizlilər 
çoxdan uçurmuşdu. 
Qış günlərindən biri idi. Mehmanxanada bizə  xəbər çatdı ki, Gülüstan 
bağında yaşayan həkimlərimiz bir xarici casus tutublar. Mən 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
316 
 
tez özümü oraya çatdırdım. Casusu görmək istədim. Bir otaqda gənc bir adam 
vardı. O çox səliqəylə geyinmişdi. 
Bizim həkimlər azəricə  və rusca deyirdilər ki, suallarımıza cavab vermir. 
Rus deyil, bəlkə də dilimizi bilir və bilərəkdən cavab vermir. 
- Deyirik bunu bağdakı buz bağlamış hovuza ataq. Onda əqli başına gələr 
suallarımıza cavab verər. 
Bu kimi sözləri dinləyən adam birdən mənə rusca dedi ki: - Yoldaş mayor, 
qoy bu adamlar bayıra çıxsın. Sizə sözüm var. 
Mən həkimlərdən xahiş etdim. Onlar otağı tərk etdilər. 
Bu adam dedi ki: "Xahiş edirəm. Bizi daha yüksək rütbəli yoldaşlara 
çatdırın. Məni burada saxlamasınlar. Mənim vacib işim var. Mən 
kəşfiyyatçıyam. Sovet adamıyam. Bir neçə dil bilirəm. Buraya mühüm 
tapşırıqla gəlmişəm. Axşam bir adamla görüşüm olmalıdır. Bu görüşdən çox 
şey asılıdır. Düşmən kəşfiyyatçıları burada əl-qol açmamalıdırlar. Mənə 
inanmırlarsa, sizin rütbəli yoldaşlara harda görüşə gedəcəyimi deyə bilərəm. 
Qoy onlar məni nəzarət altında həmin yerə çatdırsınlar". 
Mən bu adamın xahişini yoldaşlara yetirdim. Nəticəsilə maraqlanmadım. 
Lakin həkimlər tutduqları casusun əsl casus olmadığını bildikdə yaman pərt 
oldular. 
Təbrizdə İngiltərənin, Türkiyənin də konsulluğu vardı. 
İngilis konsulluğunun katibi eni-uzunu bir yaşlı adamdı. Bu adam həmişə 
sovet adamlarına hədiyyələrlə yaxınlaşmaq istəyirdi. 
Xüsusilə Bakıdan gəlmiş opera teatrının balet qızlarına hədiyyələr təklif 
edirdi. 
Lakin bizim qızlar bu hədiyyələrə yaxın gəlmirdi. Təbrizə  gələn ingilis 
zabitləri də qəhvəxanalarda, restoranlarda, hətta tamaşa salonlarında çox kobud 
hərəkətlər nümayiş etdirirdilər. Bu hərəkətlərin  şahidi olan təbrizlilər sovet 
ordu nəfərlərinə böyük hörmət və məhəbbət bəsləyirdilər. 
Küçələrdə, ictimai yerlərdə onlara yaxınlaşıb səmimi söhbətə girişirdilər. 
Müharibə illərində  İran torpağında olmuş sovet adamları sovet vətənimizə 
alınaçıq, üzüağ qayıtdılar. 
 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
317 
 
7 NOYABR 
 
Oktyabr inqilabının ildönümü günü 7 noyabrdı. İran torpağında olan sovet 
adamları bu günü böyük iftixar hissiylə, faşizm üzərində qəti qələbəyə inamla 
qarşılayırdı. Mən mehmanxanadaydım. Birdən Təbrizin baş küçəsindən 
uğultular, gurultular qopdu. Balkona çıxdım. Atları addım-addim, ağır-ağır 
gedən bir fayton nəzərimə çarpdı. Faytonun dalınca yüzlərlə adam "urra" deyə 
bağırırdı. Faytondan əhalinin üzərinə vərəqlər göyərçinsayağı uçurdu. 
Bu nə  işdir, nə olmuşdur? Mənə elə  gəldi ki, təbrizlilər 7 noyabr gününü 
qarşılayır. Faytonun içindəki adam mənə çox tanış  gəldi. Bəli, bu "Şahin" 
qəzetinin sahibi Ağazadə idi. 
Bu şəxs yel hayana əsdi, o yana əsən adamdı. O həmişə deyirdi: "Baba, bu 
yaşda mənim dağa-daşa düşüb inqilabçılıq eləməyə iqtidarım yoxdur. Nə 
bilim... Siz burda qalacaqsınız, yoxsa gedəcəksiniz.  Əgər qəti burada 
qalacaqsınızsa mən kəfən taxıb sizdən də betər inqilabçılığa razıram. Yox, 
gedəcəksinizsə, mənlə  işiniz olmasın... Bu qorxaq, liberal bir adamdi, biz bir 
növ ilə onunla dil tapıb qəzetində ziyanlı materialiarın çıxmamasına çalışırdıq. 
İndi budur, Ağazadənin dalınca baş küçədən insan seli axır. Mən dərhal 
mehmanxanada yaşayan yuxarı rütbəli yoldaşları bu işdən xəbərdar etmək 
istədim. 
Təəssüf ki, onlardan heç birini tapa bilmədim. Yoldaşların hamısı şəhərdən 
bir az kənarda hərbi hissədə 7 noyabr təntənəsini keçirməyə getmişdilər. 
Mehmanxanada bir yoldaş tapdım (bu adam hazırda Azərbaycan Dövlət 
Universitetindədir). Maşına minib Gülüstan bağına gəldik. Vərəqələrdən birini 
alıb oxuduq. Farsca yaxşı bilmədiyimizə baxmayaraq vərəqədəki mətləbi başa 
düşdük. Vərəqədə deyilirdi ki, "Şirindilli şirazlılar sizə peyam göndərir. Onların 
səsinə səs verməliyik və ilaxır..." 
Bu vərəqəni Ağazadə özü tərtib etmişdi. Gülüstan bağının qabağında 
faytonun sürücüsü oturan yerinə qalxıb  əsasını  hərlədərək Ağazadə nitq 
söyləyirdi. Əlbəttə, bu nitqin Oktyabr inqilabının ildönümünə heç dəxli yoxdu. 
Nitq Təbrizdəki hökumətin başçılarının ünvanına söyüşdən ibarətdi. 
Əhali isə "urra" deyib Gülüstan bağına axışdı. Ağazadə  əsasını  şahın 
heykəlinə doğru uzadıb "Məhv olsun Pəhləvi xanədanı" deyirdi. 
 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
318 
 
Bu sözlərdən sonra kimi Rza şah Pəhləvinin heykəlinə tüpürür, kimi heykəli 
daşa basır, uşaqlar isə heykəlin başına dırmanırdılar. 
Bu dəmdə Gülüstan bağında yaşayan həkimlərdən bir neçəsi bizim 
köməyimizə  gəldi.  Əhalini sakit etdik. Ağazadəni və bir dostunu maşına 
mindirib Firdovsi mehmanxansındakı nömrəmizə gətirdik. Otağa çay gətirdilər. 
Ortaya nərd gəldi. Ağazadə ağzıköpüklü ona mane olduğumuzdan narazılığını 
bildirirdi. 
"Baba, niyə qoymursunuz ki, inqilabçı öz inqilabçilığını eləsin" deyə bizi 
töhmətləndirirdi. 
Biz çox yaxşı bilirdik ki, Ağazadə tudədə yoxdur. Qəti bir məslək sahibi də 
deyil. Onun bu hərəkətlərinin xalqa, vətənə bir xeyri yox idi. Haradan bildiniz 
ki, vərəqədə  mən nə yazmışam?!" Onu başa saldıq ki, farsca bilməsək də 
ayrılıqda bir çox sözün mənasını başa düşürük. Ağazadə yaman həyəcan 
keçirirdi. 
Baba, olmaya məni həbs etmisiniz? 
- Xeyr, 
ağayi Ağazadə, bizim İran vətəndaşları ilə işimiz yoxdur. 
Onları  həbs etməyə  səlahiyyətimiz də yoxdur. Siz bizim qonağımızsinız. 
Buyurun, çay için, meyvə yeyin... Nərd oynayın. Bir qədər də söhbət edək. 
- Xub, 
elə olsun. 
O yenə də bizə şübhəli nəzərlərlə baxırdı. Hadisədən iki saat sonra Təbriz 
ağsaqqallarından bir neçəsi yanımıza gəldi. 
Əli Birəng də onların arasındaydı. Ağazadəni nərd oynayan gördükdə 
sevindilər. Onlara xəbər çatıbmış ki, şurəvilər Ağazadəni zəbt ediblər. 
Bunlar da söhbətə girişdilər.  Şəhərdə artıq sakitlikdi. Lakin mehmanxana 
ətrafında bəzi nigaran adam görünürdü. Ağazadəni və onun ardınca gələnləri 
opera teatrmızın tamaşasına apardıq. 
Bütün salonun gözü bizim oturduğumuz lojada idi. Şəhərə yayılan  şayiə 
bununla yuyulub getdi. Qonaqları maşinlarda evlərinə yola saldıq. Bu hadisə 
haqqında isə mənimlə olan yoldaşla birlikdə yazılı surətdə izahat yazdıq. 
Ağazadənin "inqilabı" bu yolla yatırıldı. 
Ağazadənin səsini sonra bir dəfə radio vasitəsitə eşitdim. Tehran qoşunları 
Cənubi Azərbaycandakı azadliq hərakatını boğmaq üçün Təbrizə  gələndə 
Ağazadə yenə fəaliyyətə keçmişdi. 
 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
319 
 
Təbriz radiosu vasitəsilə  cır səslə bağıraraq  şah qoşunlarını  təbrik edirdi. 
Cənubi Azəri qardaşlarımız cəlladlar tərəfindən qətlə yetirilərkən Ağazadə 
radio vasitəsilə "Zindabad şah İran'" - deyə bar-bar bağırırdı. 
Doğrudan da bu "dostum"un ürəyi dilindəydi. 
Təbrizdə bunu bilənlər vardi. 
Bir gün Təbriz qubernatorunun yanında olduq. 
Əziz  Əliyev Təbrizdə baş verən yeni hadisələrlə  əlaqədar qubernator 
Fəhmiyə sovet qoşunları qərargahının etirazını bildirdi. 
Qoca qubernator dünyagörmüş adamdı. O bu ciddi söhbəti zarafatla 
qarşılayıb dedi ki, "Doğru buyurursunuz. Arada anlaşılmazlıqlar olur. Bunun 
qabağını bir şeylə almaq olar. Baxın, bu mənim kabinetim. Başımın üstündə 
Şahın surəti. Siz mənə bir adam verin gəlsin bu kabinetimdə otursun. Əlbir 
işləyək. Məsələn, mənə filankəsi verin. Qoy o da istər Leninin, istər Stalinin 
şəklini assın. Öz başı üstündən. Üzbəüz oturub çalışaq. Onda sizə söz verirəm 
aramızda əsla ixtilaf-filan olmaz". 
Təbrizdə plakatlar da buraxılırdı. 
Burada rəssam  İsmayıl Axundovun fəaliyyəti təqdirəlayiqdi.  İsmayıl 
rəssamlıqdan başqa, səhnə  işləriylə  də  məşğul olurdu. Məsələn, "Arşın mal 
alan", "Məşədi İbad" kimi operettaların rejissorluğunu da edirdi. İstər kişi, istər 
qadın surətlərini məşq zamanı özü ifa edib gənc həvəskar artistlərə yol 
göstərirdi. 
İsmayıl Axundov plakatlar üçün faşizm  əleyhinə çox tutarlı, hədəfə dəyən 
karikaturalar yaradırdı. Bu plakatlara şairlərimiz şeir yazırdı. 
 
Şüvəlan, avqust 1968 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
320 
 
MÜNDƏRİCAT 
 
CƏNUB ŞEİRLƏRİ 
 
Dilimə dəymə 
 
Təbrizim......................................................................................................7 
Dilimə dəymə.............................................................................................8 
Anam dilli qardaşım..................................................................................8 
Yad gül dərə bilməz...................................................................................9 
Yasin əvəzinə..............................................................................................9 
Burax.........................................................................................................10 
Layla.........................................................................................................10 
Mücahidlər mahnısı.................................................................................11 
Təbrizli analar .........................................................................................12 
 
Vüsal həsrəti 
 
Köçən deyiləm..........................................................................................13 
Öz gülüstanım..........................................................................................13 
Vüsal həsrəti............................................................................................14 
Deyilmi?...................................................................................................14 
Bir anlıq həyacan .....................................................................................15 
Vəfalı qalıb..............................................................................................15 
Gəl demə..................................................................................................16 
Axtararsınız.............................................................................................16 
Süleyman dərdi.........................................................................................17 
Sən deyilmidin?........................................................................................17 
Arazım.....................................................................................................18 
Yaşa baxmıram..........................................................................................19 
Ehtiyac.......................................................................................................19 
Yaz, Süleyman, yaz...................................................................................20 
Şeirdən qiymətli şəriət olmasın ................................................................20 
Təbrizli Süleyman oldum..........................................................................21 
Mənim muştuluğum..................................................................................22 
Söz ordum..................................................................................................23 
Nə qədər ki, sağdır....................................................................................23 
Həyatdır mahnı............................................................................................24 
Gecəli-gündüzlü.......................................................................................25 
Mübarizə elan edirəm.................................................................................25 
 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
321 
 
Oxucuma..................................................................................................26 
Gərəksiz deməsinlər...................................................................................27 
Məhəbbətim..............................................................................................27 
Güclüdür məncə.........................................................................................28 
Yaşıllıq məcnunu......................................................................................29 
Anam Xırdaxanımın xatirəsinə .................................................................31 
Ağ günlü nəvəmsən...................................................................................32 
İşıq...........................................................................................................32 
Saxlarsan .................................................................................................34 
Ürək sözləri...............................................................................................35 
Adın kimi...................................................................................................36 
Haqlı deyilsən...........................................................................................37 
Eşqın ürəyimin yarasındadır......................................................................37 
Bacım üçün...............................................................................................38 
O taylı gözələ .........................................................................................38 
Ayrılıq mahnısı..........................................................................................39 
Min könül qalacaq.....................................................................................39 
Dənizəm mən.............................................................................................40 
Hardadır......................................................................................................40 
Təbrizli gözəllər..........................................................................................41 
Qəbrimə yazsın nəqqaş...............................................................................41 
Sevgilim.....................................................................................................42 
Sənsən..........................................................................................................42 
Təbrizli gözələ............................................................................................43 
Hardasan.....................................................................................................43 
Cənublu gözələ........................................................................................44 
Təbrizli qız..................................................................................................44 
Təbriz gözəlinə........................................................................................46 
Bir xatirə..................................................................................................47 
Sapa düzdüm............................................................................................47 
Getməyib......................................................................................................48 
Həsrət çəkirəm..........................................................................................48 
 
Təbriz yolu 
 
Oralıyam mən.............................................................................................49 
Araz deyir...................................................................................................49 
Nigaranam..................................................................................................50 
Ağladı.........................................................................................................50 
Könül mahnısı.........................................................................................51 
 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
322 
 
Uçunüz.......................................................................................................52 
Çörəyim, ağla ............................................................................................52 
Bir ovuc torpaq...........................................................................................53 
Amandır, getmə..........................................................................................54 
İçə bilmirəm ..............................................................................................54 
Ürəyimi verərəm........................................................................................55 
Köçürə biləydilər ......................................................................................56 
Dinlə qardaşını...........................................................................................56 
Qəlbim.......................................................................................................56 
Leyla...........................................................................................................57 
Dəyişməzsə kökündən..................................................................................57 
Ürəyimin qulağı var, gözü var....................................................................58 
Gəlir .........................................................................................................58 
Zindan.......................................................................................................59 
Dilbərin gəlinlik evi.................................................................................59 
Təbriz zindanında......................................................................................60 
Vətən yandı..................................................................................................60 
Tanışdır......................................................................................................61 
Ürəyim parçalanır.........................................................................................62 
O gün gələcək...............................................................................................62 
Dülgərin arzusu..........................................................................................63 
Bir məkləbin qapısında ...............................................................................64 
Cənub həsrəti............................................................................................65 
Qardaşımın dərdi......................................................................................68 
Yenə dumalar...........................................................................................69 
Bəlkə.......................................................................................................70 
Demə........................................................................................................70 
Dinlə məni..................................................................................................71 
Ay ellər......................................................................................................71 
Yoruldum demərəm.....................................................................................71 
Üzüm yoxdur ..............................................................................................72 
Azərbaycandadır.........................................................................................73 
Var..............................................................................................................73 
Dədələr, babalar ocağındayam   .................................................................74 
Dolaşır dillərdə  
................................................................................74 
Yenə Araz qırağında   ................................................................................75 
Könlümə Təbriz düşdü...............................................................................76 
Bənzəməz...................................................................................................76 
Xatirə.........................................................................................................77 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
323 
 
Bəli, cənubluyam.....................................................................................77 
Özümü gördüm............................................................................................78 
Piyaləm.....................................................................................................78 
Saxla yadında..............................................................................................78 
Qorxmuram .............................................................................................79 
Cənub dərdim............................................................................................79 
Dənizə çıxsın ............................................................................................80 
Birdir..........................................................................................................81 
Kölgə var....................................................................................................81 
Ən müqəddəs arzu......................................................................................82 
Dözə bilmirəm..............................................................................................82 
Sinəm olsun.............................................................................................82 
Təbriz yolu.................................................................................................83 
Uşaq deyil..................................................................................................83 
 
Şəhriyara məktub 
 
Şair qardaşıma məktub............................................................................85 
Üçüncü məktub........................................................................................86 
Şəhriyara dördüncü məktub........................................................................88 
Şair Səhəndə cavab.......................................................................................90 
Dostum Cavad Heyətə.................................................................................92 
 
POEMALAR 
 
Yaralarım.....................................................................................................95 
Qafurun ürəyi.............................................................................................99 
Səbuhini düşünərkən...............................................................................112 
Xilaskar...................................................................................................116 
Təbrizdə qış..............................................................................................121 
Qolsuz qəhrəman......................................................................................129 
Yeni kəndin işıqları................................................................................135 
Məsumə..................................................................................................142 
Nakam məhəbbət.......................................................................................145 
Partizan Əli................................................................................................148 
Gülbahar....................................................................................................151 
İldırım........................................................................................................157 
Şairin ölümü .........................................................................................169 
Yaxşı yoldaş............................................................................................173 
12-ci tüfəng............................................................................................190 
Dönə-dönə xatırlayın................................................................................199 

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
324 
 
XATİRƏLƏR 
 
Ağamalıoğlu............................................................................................205 
Cəlil Məmmədquluzadə...........................................................................208 
Xəyalımda Mirzə Fətəli canlandı..............................................................214 
Əzim Əzimzadə.........................................................................................218 
Süleyman Sani Axundov...........................................................................220 
Rəşid bəy Əfəndiyev................................................................................224 
Nazim Hikmət........................................................................................228 
Seyid Hüseyn Sadiq.................................................................................233 
Cəfəri yad edərkən.................................................................................236 
Vladimir Mayakovski.............................................................................239 
Mikayıl Müşfiq........................................................................................244 
Mikayıl Rəfili...........................................................................................248 
Hüseynqulu Sarabski................................................................................256 
Əbülhəsən xan İqbal................................................................................259 
Mirzəğa əmi ...........................................................................................262 
İsmayıl Hidayətzadə................................................................................265 
Yada düşənlər..........................................................................................269 
Arazın o tayında.......................................................................................275 
Ərdəbil səfəri.........................................................................................286 
12-ci tüfəng............................................................................................294 
Şəbüstər və Xamnə səfəri...........................................................................297 
Təbriz zindanında......................................................................................307 
Həkimlər casus tutub................................................................................316 
7 noyabr....................................................................................................318 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
325 
 
 
 
 
 
 
 
 
SÜLEYMAN RÜSTƏM 
 
SEÇİLMİŞ ƏSƏRLƏRİ 
 
ÜÇ CİLDDƏ 
 
II CİLD 
 
"ŞƏRQQƏRB" 
 
 
BAKI-2005 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
326 
 
Buraxılışa məsul:  
Əziz Güləliyev 
 
Texniki redaktor: 
 
Rövşən Ağayev 
 
Tərtibatçı-rəssam:  
Nərgiz Əliyeva 
 
Kompyuter səhifələyicisi: 
Rəşad Həmidov 
 
Korrektorlar:  
 
Elmira Teymurova 
Ceyran Abbasova 
  

____________________Azərbaycan Milli Kitabxanası___________________ 
327 
 
 
 
 
 
 
 
 
Yığılmağa verilmişdir 22.10.2004. Çapa imzalanmışdır 22.04.2005. 
Formatı 60x90 
1
/
16
. Fiziki çap vərəqi 20,5. Ofset çap üsulu. 
Tirajı 25000. Sifariş 89. 
 
 
 
 
 
 
Kitab "PROMAT" mətbəəsində çap olunmuşdur.