Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- Ключевые слова
- Dövlətin din siyasətinin əsas mahiyyəti və məqsədi
|
OИ-2 OИ-2 Копютер, Word, документ создать клавиатура мышка
→
≈
İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-1 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2 İO-2 Копютерный Word- документ созда ет ся мышк ой или клави атур ой
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 31
выстроенные как первичная идея, заменяются образами интеллекта второго ряда, а они, в свою очередь, заменяются словами, и в итоге этого возникает коммуникативная речь. В рамках данного исследования такие трансформации или взаимные замены называются тотальной модуляцией. Как уже отметили, не все восприятия являются усвоением единиц объективной действительности, которые реально существуют в окружающем нас мире. Точно также не все речи или высказывания являются коммуникативными и образованными в результате тотальной модуляции. Человек путем синктуального мышления как может образовать новые единицы объективной действительности, точно так же может образовать интеллектуальную речь. Интеллектуальная речь образуется и регистрируется в основной памяти в первой и второй фазе сиктуального мышления. Во время общения в повседневной жизни человек пользуется и коммуникативной, и интеллектуальной речью, порой перемешивая их. В рамках данного исследования такое комбинированное использование речи называется комбинальная речь. Вне зависимости от способа и цели образования коммуникативная, интеллектуальная и комбинальная речь, всегда без исключений, служат средствами получения информации об элементе действительности. По этой причине все виды речи для слушателя носят коммуникативный характер и усваиваются визуальным или вокальным способами в первой фазе восприятия посредством четырех последовательных ступеней. Схема реализации этих ступеней происходят в обратной последовательности механизма образования коммуникативной речи. Когда мы говорили о словах и формах отметили, что если и сами единицы объективной действительности, и их называния восприняты, то все психологические процессы о них реализуются четырехсоставными кодами интеллекта, вернее, образами интеллекта первого ряда, являющимися главным составляющим элементом этих кодов. Во время психологических процессов, образы интеллекта второго ряда и эквивалентные им слова тоже активируются в составе этих кодов и сопровождают психологических процессов. В результате сего создается такое ложное представление, что процессы восприятия и мышления реализуется посредством слов или речи. А, в самом деле, слова в активированных кодах всего лишь сопровождают процесса мышления. Такое сопровождение слов процессов мышления в классической психолингвистике по ошибке трактуется как «внутренняя речь». Но следует учесть, что во время психологических процессов о единицах объективной действительности, не имеющих называния, слово не участвуют и не могут участвовать. Именно по этой причине, Л.С.Выготский, когда говорил о внутренней речи, писал, что «внутреннюю речь можно называть и речью без слов» (3, 357).
Существуют еще две причины, способствующие к созданию такого ложного мнения, что якобы мы думаем посредством слов и речи. Первая причина: человек, оказавшись в сложной ситуации или в стрессовом состоянии порой, разговаривает сам собой или же просто ворчит. Такая речь почти всеми воспринимается как односторонняя коммуникативная речь. Например, почти каждая пятница, то сам себе, то вслух я говорю: «Опять пятница. Опят два дня просижу без дела. Должны проходить два долгих дней, и два долгих ночей, чтобы я мог снова вернутся сюда и заниматься любимым делом с любимыми коллегами». Если я произношу эти слова вслух, то все соглашаются с тем, что это коммуникативная речь. А когда я их вслух не произношу, то все склоняются к тому, что это внутренняя речь. Хотя и в первом, и во втором случае эти речевые высказывания образуются в результате одних и тех же психологических процессов, т.е. в четвертом акте, путем тотальной модуляции. В зависимости от того, что данные речевые высказывания были произнесены вслух, или нет, считать их внутренней или коммуникативной речи – это в корне не верно, и не укладывается ни в какую научную логику.
Когда мы анализировали процесса образования речи выше, заметили, что в момент готовности речи для озвучения, этот процесс уже завершается. Озвучить речь, или ее “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 32
записывать, или же не делать ничего из этих, не меняет сути процесса образования коммуникативной речи. В любом случае данный психологический процесс является процессом образования коммуникативной речи. Вторая причина: предполагается, что все формы синктуалного, или же когнитивного мышления реализуются с обязательным использованием, или же посредством слов и речи. Конечно же, образование слов и интеллектуальной речи путем синктуального мышления, непосредственно реализуется с использованием слова и речи. По этой причине все информации, которые будут использованы в этом процессе, в подготовительном акте модулируются в форме слов и речи. Следует учитывать и тот факт, что все научные открытие и изобретения гуманитарных и социальных наук реализуются путем образования интеллектуальной речи. По этой причине, как психологи, так и лингвисты, занимающиеся психологическими проблемами языка, предполагают и утверждают, что всякие мыслительные процессы реализуются посредством или обязательным использованием слов и речи. Не только психологи и лингвисты, а также все деятели гуманитарной, социальной и общественной сферы придерживаются именно этой мнении. И это потому, что в сфере их деятельности процесс синктуального или когнитивного мышления всегда и без исключения завершается образованием интеллктуальной речи. И они, исходя из сферы собственной деятельности, правы в своих предположениях о том что, синктуальное или когнитивное мышление реализуется с использованием слов и речи. Но относит эту всем процессам восприятия и мышления, конечно же, не верно. Например, скульптор, художник, архитектор, фармацевт, геолог, инженер в процессе синктуального или когнитивного мышления своей профессиональной деятельности не нуждаются ни в словах, ни в речи, и не в языке, вообще. Отметим и тот факт, что именно в научных работах, связанных даже точными и прикладными науками, всегда присутствует сопровождающий поток речи, подготавливающий почву для образования интеллектуальной речи. Причиной тому, является тот факт что, всякая научная деятельность подразумевает или же предполагает давать отчет о ходе и результатах проведенных работ. А любой отчет о научной деятельности – это уже образование интеллектуальной речи. По этой причине, естественно, что научная деятельность сопровождается потоком интеллектуальной речи. А в процессе образования интеллектуальной речи, не пользоваться словом или речью, невозможно. Обобщая сказанные выше, можно утверждать, что коммуникативная речь, служащая односторонней коммуникации, существует. Существует также интеллектуальная речь, с одной стороны, созданная целесообразно, а с другой стороны подсознательно сопутствующая всякой научной деятельности. Но считать их внутренней речью, или же, речью, обеспечивающей реализации процессов восприятия и мышления – эта грубейшая и непростительная ошибка. Как уже отметили неоднократно, процессы восприятия и мышления всегда и без исключения происходят посредством кодов и образов интеллекта. Язык и мышление представляют собой две однотипные системы, похожие на зеркала, взаимно отражающие друг друга. Воспринятые вещи и явления, как правило, отражаются в зеркале языка, а все имеющиеся в языке, отражаются в зеркале мышления. Но нельзя поставить между ними абсолютный знак равенства. Так как все языковые единицы без исключения отражаются в зеркале восприятия и мышления. А из числа явлений, имеющихся в системе восприятия, отражаются в зеркале языка только те, о которых возникает потребность получить или передать информации. Явления, которые восприняты, но в связи, с которыми не возникает потребности получить или передать информации, они не отражаются в зеркале языка. Это еще раз доказывает, что система восприятия и мышления более обширна, чем система языка. Язык, не отраженная в системе восприятия и мышления – это или вообще мертвый язык, или же язык, которым не владеем. Структурные единицы языка, не отраженные в системе восприятия и мышления – это всего лишь бессмысленные кривые линии на белой бумаге, или же селевые потоки магнитных волн, бушующие на пустынях эфира. Язык “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 33
обретает своего активного системного значение только после воссоединения с системой восприятия и процессами мышления. По этой причине для анализа любых языковых структурных единиц более всего подходит теория лингво-психологического единства.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ 1. Единственное, что воспринимается об окружающем нас мире – это элементы действительности. 2. Минимальная единица восприятия и мышления – это образ интеллекта. 3. Сохранение в основной памяти кода, состоящий из элемента действительности и эквивалентный ему образа интеллекта первого ряда – это и есть восприятие, а любы операции производимы воспринятыми элементами действительности – это мышление; каждый акт восприятия и мышления состоит из 4-х последовательных фаз. 4. Психологическая основа теории лингво-психологического единства заключается в схеме С+K+Д=ВиМ, а лингвистическую основу определяет языковая система, способная отражать и быть отразимым. 5. Создание новых единиц или элементов действительности путем мыслительных операций, и их восприятие называется синктуальным мышлением. Такое восприятие является процессом умственного творчества. 6. Слова имеют лексические, лексико-грамматические и грамматические формы, образуются синктуальным мышлением и воспринимаются в первом полуакте мышления визуальным и вокальным способами; они являются не средствами восприятия и мышления, а всего лишь их итоговыми продуктами. 7. Коммуникативная речь может образоваться в четвертой фазе любого вида восприятия и мышления путем тотальной модуляции или трансформации; интеллектуальная речь может образоваться только в первом полуакте синктуального мышления; комбинальная речь образуется путем комбинированного использования коммуникативной и интеллектуальной речи; с точки зрения восприятия, все виды речи носят коммуникативный характер и по этой причине усваиваются визуальным или вокальным способами в первой фазе восприятия и мышления, путем тотальной модуляции или адекватной замены. 8. Структурные единицы языка и мозговые активности являются внутренние составляющие активной языковой системы.
1. Блумфильд Л. Язык. Москва, «Прогресс», 1968, 607 с. 2. Выготский Л.С. Мышление и речь. Москва, Издательство “Высшая школа”, 1959, 254 с. 3. Выготский Л.С. Психология. Москва, “Апрель Пресс, ЭКСМО-ПРЕСС”, 2000. 1008 с. 4. Əsgərov M.B. Linqvopsixologiya və ya dilin psixologiyası. Bakı, “Elm və təhsil”, 2011, 308 s. 5. Əsgərov M.B. Linqvo-psixoloji vəhdət nəzəriyyəsi. Bakı, “Elm və təhsil”, 2015, 200 s. 6. Леоньтев А.А. Эвристический принцип в восприятии, порождении и усвоении речи // Вопросы психологии 1974, № 5, с. 34-53. 7. Лурия А.Р. Язык и сознание. Москва, “МГУ”, 1979, 320с. 8. Osgood Ch.E. Psycholinguistik//Psycholinguistik. Darmstadt, 1980, 242 s. 9. Пиаже Ж. Психология интеллекта. – В кн.: Избранные психологические труды. М.: Просвещение, 1969, с. 55-231. 10. Psycholinguistics. A survey of theory and research problems. Ed. By Ch.E. Osgood and T.A. Sebeok. Baltimore, 1954. 11. Солсо Р. Когнитивная психология. 6-е изд, СПб, Питер 2011, 589 с. 12. Хомский Н. Язык и мышления. Москва, “МГУ”, 1972, 122 с.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 34
Резюме:
В этой статье дается краткое описание «Теории лингво-психологического единства». Данная теория разработана нами на пересечении лингвистики и психологии. Воспринятые единицы объективной действительности отражаются в системе языка, а единицы языка отражаются в системе восприятия и мышления. Такие двусторонние возможности языка и мышления составляют основу этой теории. Данная теория открывает новое направление в языкознание. С ее применением можно провести лингво-психологический анализ любых структурных единиц языка. Mayil B. Askerov Doctor of Sciences in Philology, Associate Professor
"The theory of linguistic-psychological unity" - it is multicultural theory with potential application to all languages of the world
Summary: This article gives a brief description of the "Theory of linguistic and psychological unity". This theory was developed by us at the intersection of linguistics and psychology. Perceived unity of objective reality reflected in the language system, and the language units are recorded in the system of perception and thought. Such bilateral possibilities of language and thought are the basis of this theory. This theory opens a new direction in linguistics. With its use can be made of linguistic and psychological analysis of all structural units of language.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 35
Gündüz İsmayılov, Azərbaycan Respublikası Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədr müavini gunduz525@yahoo.com
dini qurumlar. Ключевые слова: государственно-религиозные отношения, национально-духовные ценности, мультикультурализм, толерантность, религиозные объединения. Azərbaycanın müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra keçdiyi dövrü üç mərhələyə bölmək olar: iqtisadi-siyasi böhran dövrü, sabitlik və ilkin inkişaf dövrü, sürətli inkişaf dövrü. Ölkədə sabitliyin və inkişafın təməli Ulu Öndər Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Şübhəsiz ki, onun əsasını qoyduğu və formalaşdırdığı idarəçilik sistemi olmasaydı, növbəti mərhələdə Azərbaycanın inkişafı indiki qədər sürətli getməyəcəkdi. Bu baxımdan ölkəmizin hər iki mərhələdə uğurlarının təməlində Heydər Əliyev siyasəti dayanır. Lakin onu da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanın sürətli inkişaf dövrü Prezident İlham Əliyevin adı ilə bağlıdır. Başqa ifadə ilə desək, dövlət başçısı İlham Əliyevin rəhbərliyi altında Heydər Əliyevin yolu ilə gələcəyə doğru inamla və sürətlə irəliləyən Azərbaycan həm sosial-iqtisadi göstəricilərinə görə, həm də milli-mənəvi dəyərlərimizin yaşadılması, tarixi-dini abidələrimizin bərpası sahəsində regionun lider dövlətinə çevrilib, dünyada sürətlə inkişaf edən ölkələr sırasına daxil olub və dünya birliyinin layiqli hörmətini qazanıb.
Bütün sahələr üzrə inkişafın təməlində iqtisadi amil dayanır. Azərbaycanın sürətli iqtisadi inkişafı, təbii ki, din sahəsinə də öz təsirini göstərib. Nəticə etibarı ilə bu gün ölkədəki dini durum ötən əsrin doxsanıncı illəri ilə müqayisədə kifayət qədər dəyişib. Lakin Azərbaycan hökumətinin din siyasətinin mahiyyəti və prinsipləri zərrə qədər dəyişikliyə məruz qalmayıb. Çünki Ulu Öndər Heydər Əliyev Azərbaycan hökumətinin din siyasətinin əsas istiqamətlərini xalqımızın və dövlətimizin milli maraqlarına, dövlətçilik prinsiplərinə, eləcə də beynəlxalq normalara uyğun müəyyənləşdirib. Azərbaycan hökumətinin din siyasətinin prioritet istiqamətlərindən biri məhz tolerantlıq və mutikulturalizmlə bağlıdır. Belə ki, xalqımızın minilliklər boyu formalaşmış tolerant və multikultural ənənələrini qoruyub saxlamaq, inkişaf etdirmək, o cümlədən yerli və beynəlxalq səviyyədə təşviq, təbliğ etmək dövlətin din siyasətinin əsas hədəfləri sırasındadır. Dövlətin tolerantlıq və multikulturalizm prinsiplərinə yanaşmasını həm dini konfessiyalara, müxtəlif dinlərin nümayəndələrinə, tarixi-dini abidələrin bərpasına, həm bu istiqamətdə təşkil etdiyi beynəlxalq konfranslara münasibətdə, həm də milli qanunvericiliyin mahiyyətində açıq aydın görmək mümkündür. Əslində, Azərbaycandakı tolerant və mutlikultural ənənələri ən yaxşı ölkənin dini mənzərəsi əks etdirir. Bu baxımdan Azərbaycanda dövlət-din münasibətlərinə və mövcud vəziyyətə ötəri də olsa, nəzər salmaq yaxşı olardı. Hesablamalara görə, Azərbaycan əhalisinin təxminən 96 faizini müsəlmanlar, 4 faizini xristianlar, yəhudilər, bəhailər, krişnalar və digər dinlərin mənsubları təşkil edirlər. Ölkə müsəlmanlarının təxminən 60-65 faizi şiə, 35-40 faizi sünni məzhəb müsəlmanlardan ibarətdir [4, s. 170]. Xristianlığın, demək olar ki, bütün cərəyanları ölkəmizdə təmsil olunmuşdur. Belə ki, Azərbaycanda pravoslav, katolik, lüteran və protestant təriqətlərin, eləcə də tarixi Alban kilsəsinin mənsubları olan xristianlar yaşayır. Ölkənin xristian əhalisi əsasən Bakı, Sumqayıt, Gəncə şəhərlərinin, eləcə də Qax (gürcü pravoslavlar), İsmayıllı, Gədəbəy, Qobustan (molokanlar), Qəbələ və Oğuz (Nic qəsəbəsində və Oğuz şəhərində alban-udilər) rayonlarının əhalisidir. Hazırda Azərbaycanda 2 mindən çox məscidlə yanaşı, 13 kilsə və 7 sinaqoq fəaliyyət göstərir. [5, s. 3]. Kilsələrdən 5-i pravoslav (Bakıda 3, Gəncə və Xaçmazda 1), 4-ü gürcü pravoslav (Qax rayonu), 1-i lüteran, 1-i katolik və 2-si Alban-udi dini icmasına mənsubdur. Yəhudi sinaqoqlarından 2-i Bakıda, 2-i Oğuzda, 3-ü Quba rayonunun Qırmızı qəsəbəsində yerləşir
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 36
İbadət evləri ilə yanaşı, respublikada xristian və yəhudi dini tədris müəssisələri, o cümlədən pravoslav kilsələri yanında bazar günü məktəbləri, protestant icmalarının Bibliya kursları, yəhudilərin ivrit dilini, yəhudi dini və mədəniyyətini öyrətmə kursları və s. fəaliyyət göstərir. 20 aprel 2016-cı ilin məlumatına görə, Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsində 649 dini qurum dövlət qeydiyyatına alınmışdır. Onlardan 25-i qeyri-islam təmayüllüdür. Sonunculardan 15-i xristian, 7-si yəhudi, 2-si bəhai və 1-i krişna şüuru dini icmasıdır.
sahəsində apardığı siyasət cəmiyyətdə dinin müxtəlif formalarda mövcudluğunu nəzərə alaraq, fikir, söz və vicdan azadlığı üzərində qurulmuşdur. Eyni zamanda, dövlətin din sahəsindəki siyasəti beynəlxalq hüququn prinsiplərinə və normalarına, Azərbaycan Respublikasının qoşulduğu beynəlxalq müqavilələrə, ölkə Konstitusiyasına və digər normativ hüquqi aktlara əsaslanır [6, s. 211].
Bütün müasir demokratik dövlətlər kimi, Azərbaycan Respublikası fikir, söz və vicdan azadlığı prinsiplərini gündəlik həyatda təmin etməyə və qorumağa çalışır. Bu sahədə görülən işlər həyatın ən vacib elementlərindən biri kimi, Azərbaycan hökumətinin diqqət mərkəzindədir. Dövlət ölkədə və dünyada dini azadlıqların qorunması ilə bağlı bütün səyləri dəstəkləyir. Azərbaycan hökumətinin vətəndaşların etiqad azadlığının təmin etmək sahəsində həyata keçirdiyi siyasət öz müsbət bəhrələrini verməkdədir. Hazırda respublikada dini durum sabitdir, ölkədəki dini tolerantlığın səviyyəsi yüksəkdir, din sahəsində beynəlxalq konfranslar və görüşlər keçirilir, dini əqidəsinə görə vətəndaşlar arasında heç bir ayrı-seçkiliyə yol verilmir. “Bütün bunlar da öz növbəsində Azərbaycanın Cənubi Qafqazdakı geosiyasi liderliyindən xəbər verir və ölkənin daxili və xarici siyasətində mühüm amil kimi çıxış edir” [3, s. 146]. Qanunvericilik bazası: Azərbaycan Respublikasında dövlət-din münasibətlərini tənzimləyən və birbaşa vətəndaşların vicdan azadlığı ilə bağlı olan qanunvericilik bazası formalaşdırılarkən, eləcə də mövcud qanunvericilikdə dəyişikliklərin layihəsi hazırlanarkən ölkə ərazisindəki xalqların, etnik qrupların, o cümlədən dinlərin nümayəndələrinin vicdan azadlığı, multikulturalizm və tolerantlıq məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Əsas məqsəd uzun dövrlər ərzində azərbaycanlılarla birgə harmoniya və qardaşlıq şəraitində yaşayan xalqların ən böyük nailiyyəti olan dini və milli dözümlülük ənənələrinin möhkəmləndirilməsi və onu yad təsirlərdən qorumaq olmuşdur. 12 noyabr 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasına indiyədək iki dəfə (24.08.2002 və 18.03.2009-cu illərdə) ümumxalq səsverməsi (referendum) vasitəsilə əlavələr və dəyişikliklər edilmişdir. Təkcə son referendumda dini etiqad azadlığının normativ əsası olan üç maddəyə mühüm əlavələr olunmuşdur. Məsələn, 18-ci maddə dövlət-din münasibətlərinin əsasını və hüquqi vəziyyətini müəyyən edən mühüm normadır. Bu normada dinin dövlətdən ayrı olması, bütün dini etiqadların qanun qarşısında bərabərliyi göstərilmişdir. Bu müddəa ilə dövlət dinlərə qarşı Konstitusiya səviyyəsində özünün ali niyyətini bəyan edir. İkinci hissədə insan ləyaqətini alçaldan və ya insanpərvərlik prinsiplərinə zidd olan dinlərin yayılması və təbliğinin qadağan olması göstərilir [2, s. 8]. Yeni dəyişikliklərdən biri dinlərlə yanaşı, belə fəaliyyətə xidmət edən dini cərəyanların qadağan olunmasıdır. Bu yenilik yeni yaranmış qeyri-ənənəvi cərəyanların ölkədəki dini duruma zərərli təsirinin qarşısını almağa və müxtəlif dinə mənsub olan insanların bərabər səviyyədə hüquqlarının təmin edilməsinə yönəlmiş addım hesab edilir. Bundan başqa, “Bərabərlik hüququ” adlanan 25-ci maddəyə iki yeni – IV və V bəndlər əlavə edilmişdir. Həmin maddənin 3-cü hissəsinə görə “dövlət, irqindən, milliyyətindən, dinindən, dilindən, cinsindən, mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, qulluq mövqeyindən, əqidəsindən, siyasi partiyalara, həmkarlar ittifaqlarına və digər ictimai birliklərə mənsubiyyətindən asılı olmayaraq, hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. İnsan və vətəndaş hüquqlarını və azadlıqlarını irqi, milli, dini, dil, cinsi, mənşəyi, əqidə, siyasi və sosial mənsubiyyətə görə məhdudlaşdırmaq qadağandır”. Bu bənddə nəzərdə tutulmuş müddəalar real həyatda öz əksini tapmışdır və bilavasitə milli və dini azadlıqların hüquqlarının müdafiəsinə yönəlmişdir. Buna baxmayaraq, Konstitusiya səviyyəsində belə təminatın gücləndirilməsi məqsədilə aşağıdakı yeni bəndlər qəbul edilmişdir:
|