Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri
Yüklə 6,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri”
- “PANİ” SUBSTRAT COĞRAFİ TERMİNİNİN MƏNŞƏYİNƏ DAİR Açar sözlər
|
Rasim Arif oğlu Heydərov, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent AMEA Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu, Monitorinq şöbəsinin aparıcı elmi işçisi dr.rasimheydarov@mail.ru TALIŞ DİLİNDƏ SÖZ SIRASI Açar sözlər: talış dili, söz sırası, sintaksis, hind-Avropa dilləri, İran dilləri Key words: Talysh language, word order, syntax, Indo-European languages, Persian languages Talış dili İran dilləri qrupunun şimal-qərbi İran dil yarımqrupuna daxil olan dillərdən biridir. Əsasən, Azərbaycanın cənubunda və İran ərazisində yaşayan xalqlardan biri olan talışların dili ilə bağlı müəyyən tədqiqat işləri olsa da, xüsusən də bu dilin sintaksisi ayrıca tədqiqat obyekti olmamışdır. Azərbaycan müstəqillik əldə edildikdən sonra bir çox sahələrdə olduğu kimi, talış dilinin tədqiqi ilə bağlı da müəyyən işlər görüldü, talış dili orta məktəblərdə tədris olunur, bu dildə qəzet və internet səhifələri mövcuddur. Lakin bu dilin yazılı ədəbi formasının formalaşmaması bu sahədə problemlərin olması ilə nəticələnir. Ziyalılar arasında, ədəbi dilə münasibətdə iki fikir mövcuddur. Onların bir qismi ədəbi dilin xalq danışıq dili əsasında, digər bir qismi isə “süni” şəkildə formalaşdırmağın lehinə fikirlər söyləyir. Bu məsələ özünü söz sırasına münasibətdə də göstərir. Belə ki, bəziləri belə bir qənaətə gəliblər ki, talış dilində cümlə əvvəllər CVO – yəni “Mübtəda, xəbər, ikinci dərəcəli üzvlər” konstruksiyasında olmuş sonradan isə digər dillərinin təsiri ilə bu COV – yəni “Mübtəda, ikinci dərəcəli üzvlər, xəbər” konstruksiyasına keçmişdir. Bu səbəbdən də həmin qismə aid insanlar öz yazılarında və çap əsərlərində cümlə quruluşunda müəyyən dəyişikliklər edərək xəbəri mübtədadan sonra işlədir və CVO konstruksiyasını tətbiq etməyə çalışırlar. Buna şərait yaradan səbəblərdən biri, artıq qeyd etdiyimiz kimi, talış dili sintaksisinin demək olar ki, tədqiq olunmamasıdır. Dil faktlarına diqqət etdikdə müasir talış dilində biz daha çox COV – yəni “Mübtəda, ikinci dərəcəli üzvlər, xəbər” ardıcıllığının şahidi oluruq. Məsələn: Kəçəl rəyrə tumə qəvış okarde, çı vəziri çanqı-poş dəbaste. – Keçəl tez torbanın ağzını açdı, vəzirin əl-qolunu bağladı (1, s.90); Qədə Yusif bımon təmşo kardedəbe – Kiçik Yusif bunlara tamaşa edirdi (1, s.67); Ə qılə manqədə puli bə nəşriyati hisob dəbəvordınem – O biri ay pulu nəşriyyatın hesabına köçürəcəyəm (2, s.65); İ mıddət dəvardə bəpeştə, bə çımı kə zanq be – Bir müddət keçəndən sonra mənim evimə zəng oldu (2, s.140). Verilən nümunələrdən də göründüyü kimi xəbər cümlənin sonunda işlənir. Belə ki, “Nağıllar” kitabından verilən ilk iki cümlədə işlənən okarde (açmaq), dəbaste (bağlamaq), təmşo
iki cümlədə dəbəvordınem (köçürəcəyəm), be (oldu) feilləri cümləni tamamlayır və xəbər cümlənin sonunda işlənir. Lakin bu heç də o demək deyildir ki, talış dilində cümlə yalnız xəbərlə tamamlanır. Heç şübhəsiz, məntiqi vurğunun tələbi ilə bəzən cümlədə ikinci dərəcəli üzvlər xəbərdən sonra işlənə bilər. Məsələn, Xəbəş do ki, omə beşə bə Boku – Xəbər verdi ki, gəlib çıxıb Bakıya (2, s.140); Ve çoka şebən ım komandirovka – Çox yaxşı şey imiş bu ezamiyyət (2, s.102). “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 54
Göründüyü kimi, verilən nümunələrdə cümləni heç də xəbər tamamlamır. Amma qeyd olunmalıdır ki, bu yalnız nitqin tələbi ilə bağlı olan haldır. Talış dili ilə bağlı XX əsrin əvvəllərində yazılan mətnlərdə də biz eyni mənzərənin şahidi oluruq. Misallara diqqət edək: Səməd Vurğun Vəkilov 1906-ci sorədə çı Qazaxi rayoni Salahli diədə çı mo bə - Səməd Vurğun Vəkilov 1906-cı ildə Qazax rayonunun Salahlı kəndində anadan olub (3, s.9); Çı qıləy dırısə sıquti dılədə şedəbin – Tam bir sükut içində gedirdilər (3, s.60). 1937-ci ildə orta məktəbin beşinci sinifi üçün çap olunmuş “Ədəbiyyat müntəxəbatı” (Ədəbiyatə xrestomatiya) kitabından verilən nümunələrdə çı mo bə və şedəbin sözləri xəbərdir və cümləni qapayır. İkinci siniflər üçün hazırlanan “Talış dili” kitabında verilən nümunələrə baxaq: Zımıstonədə həvo sard bedə - Qışda hava soyuq olur (4, s.10); Əlfbeyədə əbıə vanqənə hərfon bınıvıştən – Əlifbada olan səsli hərfləri yazın (4, s.47) və s. Verilən nümunələrdə də xəbərin sonda işləndiyi aydın görünür. Müasir talış dili ilə bağlı yazılan orta məktəb dərsliklərində də biz eyni halla rastlaşırıq. Misallara diqqət edək: Rujon i ruji vişə kənoədə pələnq də kıtı dimbədim omən – Günlərin bir günü meşə kənarında pələnglə pişik üz-üzə gəldilər (5, s.20); Sadıx dərsədə işdən bəşdə hejo qəp jedəbe – Sadıq dərsdə öz-özünə həmişə danışırdı (5, s.52) və s. Maraqlı cəhətlərdən biri də budur ki, B.Millerin toplayaraq nəşr etdiyi mətnlərdə (“Талышские тексты”) söz sırası çox vaxt pozulur və daha çox CVO – yəni “Mübtəda, xəbər, ikinci dərəcəli üzvlər” düzülüşünə uyğun gəlir. Məsələn: Qılai tolış omeda ba mordov leina dave tovsonədə - Bir talış gəlir bataqlığa qaşış biçməyə yayda. (6, s.11); Glai axmağa merd qiniş kardə be ıştə ha – Bir axmaq kişi itirmişdi öz uzunqulağını (6, s.42); İ la sük nışdəbe doədə - Bir xoruz oturmuşdu ağacda (6, s.44) – Göründüyü kimi, bu nümunələrdə xəbər mübtədadan sonra işlənir və bir çoxu məhz bu cür nümunələri əldə əsas tutaraq talış dilinin söz sırasının dilxarici faktorlarla sonradan dəyişdiyini iddia edirlər. Fikrimizcə, bu mətnləri əldə əsas tutaraq, bu cür fikirləşmək heç də doğru olmazdı. Çünki nəzərə almaq lazımdır ki, bu mətnlər şifahi danışığa aiddir və şifahi danışıqda söz sırasının pozulması normal haldır və bu daha çox məntiqi vurğu ilə bağlıdır. Bu məsələyə bir çox dilçi alimlər diqqət yetirmiş və söz sırasının ədəbi dilə nisbətən şifahi nitqdə və dialektlərdə daha çevik və sərbəst olduğunu qeyd etmişlər (7, s.178). Digər tərəfdən əgər bu tam olaraq belə olsaydı, heç şübhəsiz, B.Miller kimi tanınmış bir iranşünas bunu nəzərdən qaçıra bilməzdi. Və sonuncu ən əsası isə bu mətnlərdə söz sırası yalnız CVO – yəni “Mübtəda, xəbər, ikinci dərəcəli üzvlər” quruluşuna uyğun deyil. Bu mətnlərdə biz eyni zamanda COV – yəni “Mübtəda, ikinci dərəcəli üzvlər, xəbər” konstruksiyasına da rast gəlirik. Misallara diqqət edək: Hısaini jen boa pata be – Hüseynin arvadı doşab bişirmişdi (6, s.20); Podşo glai sıxan vote – Padşah bir söz dedi (6, s.31). Verilən nümunələrdə pata be (bişirmişdi) və vote (dedi) sözləri cümlənin feili xəbəridir və cümlənin sonunda işlənir. B.Miller özü də bu mətnlər əsasında hazırladığı “Talış dili” (Талышский язык) kitabında talış dilində sadə cümlədə söz sırasından danışır və yazır: “Cümlə üzvlərinin sırası ümumi halda ancaq aşağıdakı vəziyyətlərlə məhdudlaşır: 1. Bütün təyinlər və təyin qrupları həmişə, heç bir istisna olmadan, təyin olunanadan əvvəl gəlir. Belə ki, biz burada yeni fars dilində rast gəlinən (fars izafəti adlanan) halın tam əksini görürük; 2. Normal emosiyasız nitqdə xəbər mübtədadan sonra gəlir və cümlənin sonunda durur; 3. Cümlənin istənilən üzvü məntiqi vurğu ilə fərqləndirilə bilər, öz adəti yerini dəyişə (inversiya) və hətta cümlənin əvvəlində işlənə bilər (8, s.206). Göründüyü kimi, B.Millerin gəldiyi nəticələr cümlədə söz sirasının mübtəda, ikinci dərəcəli üzvlər və xəbər formasında olmasını göstərir. Talış dili ilə bağlı yazılan əsərlərdə də cümlədə söz sırası ilə bağlı müəyyən fikirlərə rarst gəlirik. Əldə olan ən sanballı mənbə sayılan və SSRİ Elmlər Akademiyasının beş cildlik “İran dilçiliyinin əsasları” (“Основы Иранского языкознания”) kitabında L.A.Pireyko talış dilinin sintaksisi haqqında heç bir məlumat vermir (Bax: 9). Lakin L.A.Pireyko “Talışca-rusca lüğət” (Талышско-русский словарь) kitabında yazdığı qısa oçerkdə cümlədə söz sırasına toxunur və yazır: “Cümlədə söz sırası kifayət qədər sərbəstdir, adətən, mübtəda cümlənin əvvəlində, xəbər sonda durur, vasitəsiz tamamlıq xəbərdən əvvəl gəlir, vasitəli tamamlıq vasitəsizdən əvvəl, zaman “Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 55
zərfi isə bir qayda olaraq cümlədən əvvəl olur: Maşki mı bo tono kitob bavardem – Sabah mən səninçün kitab gətirəcəyəm. Yer və tərzi-hərəkət zərfləri xəbərə bağlanır. Mı ve kitob kədə handedəm – Mən çox kitab evdə oxuyuram” (10, s.348-349). Göründüyü kimi, L.Pireyko B.Millerdən fərqli olaraq, talış dilində söz sırasını nisbətən sərbəst sayır. Maraqlıdır ki, Avesta dilində və qədim fars dillərində də söz sırasının sərbəst olduğu qeyd olunur. Məsələn, artıq qeyd etdiyimiz kimi, İran dilləri haqqında, Rusiyada nəşr edilən 5 cildlik “İran dilçiliyinin əsəsları” (“Основы Иранского языкознания”) kitabında Avesta dili və qədim fars dilindən danışarkən S.Sokolov cümlə quruluşu məsələsinə toxunur və bu dillərdə cümlədə söz sırasının sərbəst olduğunu yazır. Kitabın “Avestanın dili” (“Авестийский язык”) hissəsində oxuyuruq: “Cümlədə söz sırası kifayət qədər sərbəstdir, necə ki bu, zəngin fleksiyaya malik dil üçün təbiidir və sözlərin əlaqəsi yalnız morfoloji əlamətlərlə müəyyənləşir” (11, s.232). S.Sokolov qədim fars dilində isə, artıq xəbərin sonda işləndiyini qeyd edir və misallarla fikrini əsaslandırır. “Söz sırası kifayət qədər sərbəstdir, amma tez-tez o belədir: zərflik (bütün cümləyə aid olan) mübtəda – tamamlıq – xəbər; avadā adam auramazdām ayadaiy, Əyo (avadā) az (adam) Ahuramazdəm (auramazdām) bə yod dənoe (ayadaiy) – (Orada mən Ahuramazdanı yada saldım) və s. (12, s.267). Qədim İran dillərində söz sırasının nisbətən sərbəst olması, sonralar isə SOV düzülüşünə doğru getdiyi digər mənbələrdə də göstərilir. D.Edelman “İran və slavyan dilləri. Tarixi münasibətlər” kitabında yazır: “Qədim mətnlərə və bundan sonrakı ardıcıllığın nəticəsi olan morfoloji transformasiyaların nəticəsinə görə, cümlədə söz sırası nisbətən sərbəst idi, amma artıq onda SOV ardıcıllığına meyl müşahidə olunurdu (13, s.112). Göründüyü kimi, İran dillərində əvvəllər söz sırasının sərbəst olduğu qeyd edilir. Müasir İran dilləri, o cümlədən, talış dili ilə bağlı aparılan tədqiqatlarda isə biz cümlənin daha çox COV – yəni “Mübtəda, ikinci dərəcəli üzvlər, xəbər” konstruksiyası əsasında qurulduğunun şahidi oluruq. Ə.Sadıqovun “Talış dili” kitabında bu məsələyə toxunulmasa da, verilən nümunələrdə biz COV ardıcıllığını görə bilərik. Məsələn, Talış dilində xəbərdən danışarkən müəllif xəbəri ismi və feili olmaqla iki yerə bölür və onlara aid aşağıdakı nümunələri verir: İsmi xəbər aid: Düəvoj çı xıdo dışmene (Ys. s.29) - (Yalançı allahın düşmənidir); Çaş dıli
Feili xəbərə aid: Bə bekoə odəmi şəyton sırə (Ys. s.10); - Bikar adama şeytan gülüb; Zəmonə odəmi ümütdə (Ys. s.34) – Zəmanə adamı öyrədir (14, s.110-115). Ə.Rəcəbli də “Talışlar və talış dili” kitabında talış dilində söz sırasından danışarkən B.Millerin yazdıqlarına istinad edir (15, s.74). “The Iranian languages” (İran dilləri) kitabında talış dili ayrıca tədqiqata cəlb olunmayıb. Lakin, bu kitabda həm qədim, həm orta, həm də müasir İran dillərindən danışılır və cümlədə söz sırasına ayrıca yer ayrılır. Diqqət edək: Qədim İran dilləri haqqında müəlliflər yazır: Qədim İran dilləri - SOV – söz sırasının əsas forması - feil sondadır SOV (16, s.94). Daha sonra müəlliflər yazır: “Qədim Avestada söz sırası yeni avestaya və qədim fars dilinə nisbətən daha sərbəstdir” (16, s.95). Orta İran dillərində müəlliflər artıq xəbərin sonra işləndiyini qeyd edirlər. “Orta İran dilləri – Normal söz sırası Subyekt (Mübtəda), Vasitəli obyekt (Vasitəli tamamlıq), Feildir (Xəbərdir) (SOV)” (16, s.246). Müasir İran dillərində söz sırasına da münasibət bildirilir. Müasir talış dilinə yaxın olan kürd dilindən danışarkən müəlliflər söz sırası haqda yazırlar: Deklorativ (rəsmi) cümlələrdə əsas söz ardıcıllığı belədir - Subyekt (Mübtəda) – Obyekt (Tamamlıq) –VERB (Xəbər) (16, s.613). Müasir talış dilinə yaxın olan gilan dilində də xəbər cümlə sonunda işlənir. “Xəbər cümlə sonunda möhkəm mövqe tutur, bunu bütün gətirilən nümunələr göstərir. Bununla belə, hər hansı sözün məntiqi və ya ekspressiv fərqləndirilməsi ilə bağlı inversiyası xəbərin cümlənin əvvəlinə də yerdəyişməsinə səbəb olur” (17, s.207). Yuxarıda deyilənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olur ki, ümumiyyətlə, hind-Avropa dillərində, o cümlədən, İran dillərində cümlədə söz sırası hələ lap qədimdən sərbəst olmuş, sonradan isə, hələ lap antik zamanlardan, SOV – yəni, Mübtəda – Tamamlıq – Xəbər konstruksiyasına doğru
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 56
inkişaf etmiş və bu inkişafda həm ekstralinqvistik, həm də intralinqvistik amillərin rolu olmuşdur. Doğrudur, bu sərbəstlik bəzi dillərdə, məsələn, slavyan dillərində saxlanılsa da, İran dillərində, o cümlədən, talış dilində SOV – yəni Mübtəda – Tamamlıq – Xəbər konstruksiyası bərqərar olmuşdur. Bununla yanaşı, məntiqi vurğu və ekspressivliklə əlaqədar olaraq talış dilində də, digər İran dillərində olduğu kimi, xəbər cümlənin sonunda işlənməyə də bilər.
Ədəbiyyat: 1. Nəğılon. Bakı, “MBM” MMC, 2004, 152 s. 2. Əsədullayev S. Dızd – tojəçi (Hekoyon iyən poveston). Bakı, 2001, 308 s. 3. Ədəbiyatə xristomatiya. Orta məktəbin V sinifi üçün dərslik, Bakı, Azərnəşr, 1937, 244 s. 4. Əhmədzadə Z., Ələkbərli Q. Tolışə zıvon. (Qrammatika iən nıvışte ğaydon). II sinif üçün dərslik, Bakı, Azərnəşr, 1937 5. Kərimov K., Ağayev Y. Tolışə zıvon. III sinif üçün dərslik. Bakı, Olaylar, 2006, 112 s. 6. Миллер Б. Талышские тексты. М., 1930, 262 с. 7. Cəfərzadə M. Azərbaycan dilində dialekt sintaksisi. B., Elm və təhsil, 2016, 380 s. 8. Миллер Б. Талышский язык. М., Изд. Акад. Наук, 1953, 268 с. 9. Пирейко Л. Талышский язык / Основы Иранского языкознания. Новоиранские языки. Т. I, М., Наука, 1991, с.91-175 10. Пирейко Л. Талышско-русский словарь. М., Русский язык, 1976, с.321-352 11. Соколов С. Язык Авесты / Основы Иранского языкознания. Древнеиранские языки. М., Наука, 1979, с.129-231 12. Соколов С. Древнеперсидский язык / Основы Иранского языкознания. Древнеиранские языки. М., Наука, 1979, с.232-271 13. Д.Эделман «Иранские и славянские языки. Исторические отношения» М., Вост. Лит., 2002, 230 с. 14. Sadıxzadə Ə. Talış dilinin qrammatikası(morfologiya və sintaksis). С.-Петербург, 2002, 132 s.
15. Rəcəbov Ə. Talışlar və talış dili. B., BDU, 1994, 81 s. 16. Gernol Windfuhr. The Iranian languages. UK, Oxon, 2009, 948 p. 17. Гилянский язык. М., Наука, 1971, 320 с.
Xülasə Talış dilində söz sırası problemi son illər ciddi şəkildə mübahisə mövzusuna çevrilmişdir. Buna səbəb yazılı forması olmayan bu dildə ədəbi dilin yaradılmasına ehtiyacın olmasıdır. Ədəbi dilə münasibətdə isə ziyalılar iki qrupa bölünür. Məqalədə müasir talış dilində söz sırasının hansı düzülüşdə olması məsələsi konkret misallarla şərh edilmişdir.
R.A.Heydarov Word order in the Talysh language Summary
The problem of word order in the Talysh language had recently become seriously disputable. The reason of this matter is the necessity of formation of the literary language though it has no written form. The representatives of intelligencia are divided into two groups from the point of view of their attitude to the literary language. In the article the problems of word order in the Talysh language are explained on the basis of concrete examples.
“Azərbaycan multikulturalizmi: din və dil siyasətinin inkişaf perspektivləri” adlı beynəlxalq konfransın materialları: Bakı – 8-9 sentyabr 2016 - səhifə 57
Elman Mirzəyev, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru ADPU-nun Cəlilabad filialının “İxtisas fənləri” kafedrasının müdiri e-mail: Mirzayev_or@mail.ru
Azərbaycanda inkişaf etmiş elm sahələrindən biri də toponimikadır. Artıq bu sahənin müxtəlif metod və mənbələr əsasında öyrənilməsi işində mühüm nailiyyətlər əldə olunmuşdur. Bütün bunlara baxmayaraq, ayrı-ayrı bölgələrdə məhdud areal daxilində işlənən mikrotoponimlərin sistemli şəkildə toplanmasına hələ də ehtiyac duyulmaqdadır. Respublikamızın Yardımlı və Lerik rayonları ərazisində məhdud sayda mikrotoponimin tərkibində pani coğrafi termininin işlənməsinə təsadüf olunmaqdadır. Apardığımız müşahidələr və yerlərdə informatorlardan əldə etdiyimiz məlumatlar belə bir nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, yerli şivələrdə müstəqil şəkildə işlənməyən pani semantik cəhətdən “dağlıq ərazilərdə hamar, düzən yer” anlamını ifadə edir. Elmi coğrafiyada yayla termininin ekvivalenti olan bu sözün sinonim variantını Lerik rayonunun türkdilli yaşayış məntəqələrindən olan Göydərə, Kəlvəz şivələrində həm də yəstan şəklində qeydə aldıq. Nümunələrə nəzər salaq: Pani “Yardımlı rayonunun Ostayır kəndinin şimalında mikrotoponim”. Təqribən 2 hektara qədər maili, kiçik hamar yerləri olan bir ərazidir. Ərazidə toponimin adını daşıyan Pani bulağı adlanan hidronim də mövcuddur.
mikrotoponim”. Dağın üzərində digər yerlərə nisbətən hamar bir ərazidir. Ərazi sərin küləkli yer olduğundan adətən yay aylarında ətraf kəndlərin mal-qarası burada yığışır. Yerli şivədə yatağ “yay aylarında sürü və naxırın açıq havada yatdığı müəyyən yer” mənasındadır. Linqvistik faktlardan aydın olur ki, pani İran dilləri qrupuna daxil olan bir sıra dillərdə müstəqil leksik vahid kimi işlənir və etimoloji cəhətdən “yastı, hamar” mənasını verən pan sözünə - i şəkilçisinin qoşulması ilə əmələ gəlmişdir. Müqayisə üçün: kürd dilində pa’n//pəhn “enli, geniş”, “hamar, yastı, düz”, pani//pəhni//pəhnayi “en”, “genişlik, açıqlıq”, “hamarlıq, düzlük” [2, 592], talış dilində pan “enli, yastı”, talış dilinin Lerik şivəsində pani “dağlıq ərazilərdə hamar, düzən yer, yayla”, tacik dilində pəhn “enli, geniş”, “yastı, düz”, pəhnkuh “yayla”, pəhno “en”, “genişlik, açıqlıq”, pəhni “hamarlıq, yastılıq, düzlük” [1, 298]. Dil faktları sübut edir ki, pani coğrafi termin kimi İran toponimik təbəqəsində də fəal mövqeyə malikdir. V.İ.Savinanın lüğətində pəhn [ﻥﮭﭙ] “enli, geniş, böyük” mənalarında izah olunmuş, mərkəzi İran, Kermanşah, Fars, Xorasan əyalətlərində qeydə alınmış Pəhnabad [ ﻦﮭﭙ آﺒ ا
], Qodarpəhn [ ﮒ رار ﻦﮭﭙ ], Dehpəhn [ﻦﮭﭙﻻﺪ], Çahpəhn [ﻦﮭﭙﻻاﭽ], Dərepəhn [ ﺪ ر
təqdim edilmişdir. [3, 172]. Respublikamızın Lerik rayonu ərazisindəki talışdilli mikrotoponimlər arasında isə pani formasında “dağlıq ərazilərdə hamar, düzən yer, yayla” mənasını daşıyır. Nümunə üçün: Orüsi pani “Lerik rayonunun Dico kəndinin cənub-qərb hissəsində mikrotoponim”, Dico
Beləliklə, apardığımız müqayisələr belə bir nəticəyə gəlməyə əsas verir ki, Azərbaycan toponimikasında məhdud işlənmə mövqeyinə malik olan pani coğrafi termini mənşəyinə görə İran dillərinə aiddir. Tədqiqat apardığımız bölgənin toponimlərinə, o cümlədən şivə xüsusiyyətlərinə İran dillərinin güclü təsirini nəzərə alsaq, göstərilən termin İran dillərinin substrat vahidi hesab oluna bilər. Ədəbiyyat
1. Краткий таджикско-русский словарь. Москва, 1955 2. Курдско- русский словарь. Москва, 1960 3. Словарь географических терминов других слов, формирующих топонимию Ирана. Москва, Издательство «Наук», 1971
|