AZƏrbaycan: MÜSTƏQİL İslam və DÖVLƏT
Yüklə 0,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
B. M ÜSTƏQİL Ş İƏ Q RUPLARI QMİ-nin dini hakimiyyətini tanımayan müstəqil Şiə icmalar Bakıda və bir sıra digər şəhərlərdə fəaldır. 124
Onların arasında üç iri müstəqil icma QHT yaradaraq, dini etiqad azadlığı və insan haqları standarlarının yaxşılaşdırılması naminə açıq şəkildə iş aparır. 1. Müstəqil icmalar 1990-cı illər ərzində Cümə Məscidi Bakıda ən nüfuzlu müstəqil Şiə icmasına çevrilmişdir. İçəri Şəhərdə daşdan tikilmiş yaraşıqlı məscid cümə namazında 3,000-nə yaxın dindarın toplaşdığı yer idi. Lakin, 2004-cü ilin iyunun 30-da hökumət məscidi bağladı və onun yerində xalça muzeyi yaratmağa və icmaya yeni imam təyin etməyə cəhd etdi. 125 Çox
güman ki, hökümətin bu hərəkətinə səbəb icmanın imamı Hacı İlgar İbrahimoğlunun hökumətin tənqidçisi olması, və 2003-ci il prezident seçkilərində müxalifətdən olan namizəd İsa Gəmbəri dəstəkləməsi
Məlumatlara görə, digər müstəqil şiə icmaları Gəncə, Xaçmaz, Quba və Bakının ətraf kəndlərində mövcuddur, Böhran Qrupunun müsahibəsi, müstəqil Şiə imamı, Bakı, oktyabr 2007. İran dini rəhbərlərinə yaxın olan digər müstəqil icmalar ölkənin cənub kəndlərində yerləşir, Böhran Qrupunun müsahibəsi, Azərbaycanın cənubu, oktyabr 2007. 125 İki dəfə polis güclə yüzlərlə dindarı qovmuş və 80-nə yaxın dindarı həbs etmişdir, “Polisin Məscidə Hücumu: Müsəlmanların Qovulması və Döyülməsi”, Forum 18, 30 iyun 2004; və “Cümə Məscidinin iyirmi yeddi üzvü saxlanılıb, bir çoxu cərimələnib, dörd nəfər döyülüb”, Forum 18, 7 iyul 2004. Cümə Məscidi 1996-ci ildəki qəbul edilən dini etiqad azadlığı haqqında qanuna əsasən QMİ-nin dini hakimiyyətini tanımaqdan imtina etmişdir.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 14
idi. 126 Seçkidən sonra etiraz aksiyası təşkil etməkdə şübhəli bilinərək 2003-cü ilin dekabrın 1-də İbrahimoğlu həbs olunmuşdur. 2004-cü ilin aprelin 2- də ona beş illik şərti cəza kəsilmiş və bir neçə səfirliyin və QHT-nin işə qarışmasından sonra o, ertəsi gün azadlığa buraxılmışdır. 127
İcma 1992-ci ildə rəsmi dini təhsili olmayan mömin Hacı Azər Ramizoğlu və İranda təhsil almış və imam- camaat seçilmiş İbrahimoğlu tərəfindən təsis edilmişdir. İcma qısa müddətdə geniş sayda tərəfdar toplaya bilmişdir. Ramizoğlu bunun səbəbini belə izah edir: “bizim məqsədimiz İslamın fərqli olmasını, yəni yalnız yas üçün və rüşvətxor imamların pul dilənməsindən ibarət olmamasını göstərmək idi. Düşünürəm ki, məsciddə nəzir qutusunun olmaması uğurumuzun əsəs şərtlərindən biri idi”. 128
İcma iki QHT yaratmışdır: Azərbaycandakı dindarların hüquqlarını qorumaq üçün DEVAMM 129
təşkilatını (Dini Etiqad və Vicdan Azadlıqlarının Müdafiə Mərkəzi) və dinlərarası dialoq və tolerantlıq üzrə İslam-İttihad Cəmiyyətini. Bu Cəmiyyət rəsmi sənədlər üçün hicabda (baş örtüyündə) şəkil çəkdirmək hüququn qorunması naminə lobbiçilik həyata keçirirdi. 130
demişdir: “son zamanlar o, [İbrahimoğlu] dini xadimdən çox özünü siyasətçi və insan haqları müdafiəçisi kimi aparır… lakin o, eyni zamanda, siyasətçi və din xadimi olmamalıdır”. 131 İbrahimoğlunun tərəfdarı deyir ki, “[QMİ] [bizdən] çox narazı idi. Onların dini hakimiyyətini
126 “Mən İsa Qəmbəri şəxsən dəstəkləmirdim. Mən monarxiya və hakimiyyətin ailə üzvləri arasında otürülməsinə qarşı çıxmışdım”, Hacı İlqar İbrahimoğlu, Cümə Məscidi İcmasının rəhbəri, Bakı, sentyabr 2007. 127
“Yarı-müstəqil İmam Şərti Cəza ilə Məhkum Olunub”, Forum 18, 5 aprel 2004. 128 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Azər Ramizoğlu, DEVAMM-ın sabiq sədri, Tbilisi, avqust 2007. Bütün rəsmi məscidlərin girişində nəzir qutusu yerləşdirilib (pul toplamaq üçün qutu). Pulların hansı məqsədlər xərclənməsi geniş şəyalər doğurur. 129 Həmin yerdə. 130 İcma həmçinin, qan vermə, narkotik və alkoqolə qarşı kampaniya, yetim uşaqlara kömək və İslam tədrisi kimi fəaliyyətlə məşğul olur. Onların “Dar-ül-Hikmət” adlı araşdırma mərkəzi də var. www.juma-az.org internet səhifəsinə bax. Hacı İlqar İbrahimoğlunun dediyinə görə, şəxsiyyət vasiqəsi olmayan minlərlə qadın 2003-ci seçkilərində iştirak edə bilməmişdir. Hicabsız (baş örtüyü olmadan) şəkil çəkdirməkdən imtina edən qadınlar yeni şəxsiyyət vəsiqəsi ala bilməmişdilər. “Azərbaycan: Müstəqil Müsəlman icmasının rəhbəri sağdır, lakin təzyiqlər davam etməkdədir”, Forum 18, 22 oktyabr 2003. 131 “Azərbaycan: Köhnə Şəhərdə Üsyankar Məscid”, Hərb və Sülh Hesabatları üzrə İnstitut (Institute for War and Peace Reporting (IWPR), 7 iyun 2004. tanımadığımıza görə, onlar bizi siyasi təşkilat sayırdı. Buna da səbəb bizim korrupsiyanı tənqid etməyimizdir”. 132
İcma 1992-ci ildə Ədliyyə Nazirliyində qeydiyyatdan keçmişdir, lakin 1996-da yeni qanunun tələbi ilə yenidən qeydiyyatdan keçməyə cəhd etmədi. Ramizoğlu deyir: “1998-ci ilə gədər, yəni insan haqqları ilə deyil, yalnız dini fəaliyyətlə məşğul olduğumuz dövrdə, bizim heç bir problemimiz yox idi. Lakin, insan haqqları ilə məşğul olmağa və Bakıda yerləşən Qərb təşkilatlarından dəstək almağa başladığımız andan problemlər yarandı. Xüsusilə mətbuat bizi kəskin tənqid etməyə başladı”. 133 O, Azərbaycanı 2003-cü ildə tərk etmiş və bü günə kimi Gürcüstanda mühacir kimi yaşayır. 134
onun dediyini görə 500-dən artıq şəxs icmada qalır və onun həftəlik olaraq keçirtdiyi dini tədbirlərdə iştirak edir. O Cümə Məscidinə qayıtmağa nail olmayıb və bütün tərəfdarlarını siğışdırmaq üçün kiçik olan bir ofisdə fəaliyyətini davam etdirir. İcmasının məqsədləri haqqında sualımıza belə cavab verdi: “Biz vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında maraqlı olan dindar insanlarıq”. 135
Din azadlığı bu gün Azərbaycanda ən çox pozulan haqqlar sırasındadır. Hökümət tərəfindən təyin edilən rəhbəri tanımayan dini icmanı onlar qeydiyyata almırlar. Müstəqil icmaların başçılarına hökümət hədə qorxu gəlir, şəxsi mənzillərə basqın edir, dindarları döyür və həbs edir, və dini etiqadımızı açıq şəkildə ifadə etməyimizə əngəllər törədir. Əziyyət çəkən çoxdur: müsəlmanlar, xristianlar və digərləri. Lakin, hökümət uzaq-görən yanaşmaya malik deyil. 136
132 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Fuad (əsl adı deyil), Cümə Məscid İcmasının dissident bölməsinin üzvü, Bakı, sentyabr 2007.
133 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Azər Ramizoğlu, DEVAMM-ın sabiq sədri, Tbilisi, avqust 2007. 134
Ramizoğlunun ekstradisiyasına çalışan Azərbaycan tərəfinin xahişi ilə Gürcüstanda 2006-ci ilin martın 31-də həbs olunmuşdur. 2006-ci ilin aprelin 14-dən etibarən zaminə buraxılmışdır. Azərbaycanda o, işgəncə və pis rəftarla üzləşə bilər. Gürcüstan İşğəncələrə qarşı Konvensiyanı ratifikasiya edib, odur ki, vətənində işgəncəyə məruz qalmaq ehtimalı olan şəxsi zorla ölkədən xaric edə bilməz. Bax “Gürcüstan: Zorla qaytarma/isgəncə və ya pis rəftar qorxusu: Azər Ramizoğlu Səmədov”, Amnesty İnternational, 20 aprel 2006. 135 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı İlqar İbrahimoğlu, Cümə Məscidi İcmasının imam-cammatı, Bakı, sentyabr 2007. 136
İlgar İbrahimoğlunun çıxışı, BMT-nin İnsan Haqqları üzrə 61-ci Komissiyası, Cenevrə, 5 aprel 2005. bax: http://www.becketfund.org /index. php/article/381.html.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 15
O, Azərbaycan mətbuatında və vebsaytlarda tez-tez çıxış edir və Beynəlxalq Dini Azadlıq Assosiasiyası və Forum 18 də daxil olmaqla, dini etiqad azadlığı ilə məşğul olan beynəlxalq QHT-lərlə sıx əməkdaşlıq edir. İcma Dəyərlər adlanan həftəlik qazet nəşr edir və, siyasi və dini məsələləri şərh edən eyni adlı Internet səhifəsinə malikdir. 137 Azərbaycanın dini rəhbərləri arasında İbrahimoğlu ən tanınan və siyasi baxımdan səsi eşidilən şəxsdir. Adətən qərb müşahidəçiləri onu öz məqsədləri üçün Avropanın demokratiya və insan haqqları kimi dəyərlərindən yararlanan bir mötədil insan kimi tanıyırlar. Cümə Məscidi bağlandıqdan sonra, Bakıda müstəqil şiələrin ən böyük ibadət yeri Dadaş Məscidi olmuşdur. Hacı Şahinin rəhbərlik etdiyi icma 138 1990-cı illərin əvvələrindən mövcuddur və 2002-ci ildən şəhərin işgüzar rayonunda öz binasına malikdir. Bu icma yaxında yerləşən neft şirkətləri və beynəlxalq təşkilatlarda çalışan varlı və təhsilli gəncləri daha çox cəlb edir. Cümə namazına 800-dən artıq dindar toplaşır ki, bunların da hamısı içəri sığışmayanda bir hissəsi küçədə ibadət edir. İcma dini haqqların qorunması üzrə çalışan Mənəvi Dünya İctimai Birliyi adlı QHT-yə və Salam adlı qazetə malikdir. Dadaş Məscidi 2007-ci ildə prosedurların daha yumşaq olmasından yararlanaraq qeydiyyatdan keçmişdir. Hacı Şahin deyir ki, hökumət son dövrlərdə düzgün addımlar atmışdır. “Radikallaşma məhz dindarların haqqları pozulanda ortaya çıxır. Deyəsən, hökümət bunu başa düşməyə başlayıb. Radikallar İslamı dərk etmir və müxtəlifliyə hörmət etmir”. 139
gənci qeyri-münasib şəraitdə qəbul edir. Bu Məscidin də “Birlik” adlı öz QHT-si, qəzeti və binası var. Məscidin iki imamından biri, Hacı Namiq Bakı İslam Universitetində dərs deyir. 140 İki dəfə, 1992-ci və 2001-ci illərdə icmanı qeydiyyata almaqdan imtina ediblər. Güman edilir ki, buna səbəb hölumətin İranda təhsil almış Hacı Namiqə şübhə ilə yanaşmasıdır. Yuxarıda qeyd edilən digər iki icmaya oxşar olaraq, Cavad Məscidi də vətəndaş cəmiyyətinin və dini haqqların təbliği ilə məşğul olur. “İndiki zamanda bizim işimiz vətəndaş cəmiyyətinin inkişafıdır. Biz sadəcə hüquqlarımıza yiyə durmaq istəyirik, lakin bizə deyirlər ki, siz radikalsınız və inqilab istəyirsiniz. Bunu deməklə, hökümət ictimaiyyətin bizə olan geniş
Bax: www.irla.org, www.forum18.org və www.deyerler.org. 138
O, ozü öyrənmiş imam olduğunu, lakin qısa müddət ərzində İranın Qazvin şəhərində oxuduğunu iddia edir. 139 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Şahin, Cavad Məscidinin İcmasının imamı, Bakı, oktyabr 2007. 140
O, Qumda (İran) təhsil alıb. dəstəyini azaltmağa çalışır”, Hacı Namiq belə fikirdədir. 141
2. Digər müstəqil qruplar Bakı şəhərinin ətrafında və digər şəhərlərdə Şeyxülislamı və QMİ-ni tanımaqdan imtina edən digər icmalar da mövcuddur. 142 Əksəriyyəti qeydiyyatdan keçməyib və şəxsi mənzillərdə görüşlər keçirir. Ramizoğlunun sözlərinə görə “kiçik, qeyri-ənənəvi dini icmaların sayı kəskin sürətlə artmaqdadır ki, onlara da nəzarət etmək çox çətindir. Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin olmadığına görə, bu icmalar mahiyyətcə siyasiləşmişdir. Bu radikallaşma demokratiyanın olmamasına və dövlət nəzarətinə cavab reaksiyasıdır”. 143
Bəziləri hökumətə açıq şəkildə tabe olmur. 2007-ci ilin iyun ayında QMİ tərəfindən əzanın ucadan səslənməsinə qoyulan qadağaya Hacı Əbdül riayət etməmişdir: “şübhəsiz, biz əzanın səsləndirilməsini davam etdirdik. Biz hətta əzanı əvvəlkindən iki dəfə yüksək səslə ötürməyə başladıq ki, yaxınlıqda yerləşən QMİ onu eşidə bilsin”. 144
ehmalca tənqid edirlər. Əzan oxuyan bir gənc ruhanilərlə Böhran Qrupununun söhbətindən bəlli olub ki onlar, əzanı Azərbaycan təqvimi ilə səsləndirsələr də, Azərbaycan şiələrinin çoxunun İranın dini rəhbərliyinə rəğbətini nəzərə alaraq, ibadət tərzini “daha düzgün” hesab etdikləri İran sayağı həyata keçirirlər. 145
türk məscidlərinin tikilməsini və Türkiyədən gələn sünni İslamın hökumət tərəfindən bütövlükdə dəstəkləndiyini görən daha yüksək rütbəli ruhanilər şiə məscidlərin İrandan maliyyə yardımı ala bilməməsindən gileylərini bildirmişlər.
141 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Namiq, Cavad Məscidinin İcmasının başçısı, Bakı, oktyabr 2007. 142
Əhəmiyyətli sayıla bilən müstəqil icmalar Gəncə, Şəki, Quba və cənub bölgəsində mövcuddur. Bəziləri qeydiyyatdan keçib və Paşazadənin hakimiyyətini tanıyır; digərləri hələ də tanımayıb, və onları qorumaq məqsədilə hesabatda onların adları açıqlanmır. 143
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Azər Ramizoğlu, DEVAMM-ın sabiq sədri, Tbilisi, avqust 2007. 144 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Əbdül, Bakı, sentyabr 2007. Hacı Əbdül Bakı Hüseyn Məscidinin imamıdır və gənclərin narkotik və alkoqol asılılığından qurtulmasına kömək edən və keçmiş Sovet İttifaqının əksər respublikalarında təmsil olunan Tövbə Cəmiyyətinin rəhbəridir. Tanınmış sabiq millət vəkili olaraq o, yenidən seçkilərə qatılmaq fikrində olsa belə, dəfələrlə namizəd kimi qeydiyyatı rədd edilmişdir. 1996-ci ildə dini etiqad azadlığı haqqında qanuna edilən dayişikliklərdən sonra onun məscidi qeydiyyata alınmamışdır. 145 Böhran Qrupunun müsahibəsi, rəsmi ruhani, Şiə, sentyabr-oktyabr 2007. Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 16
Cənubda ən azından iki icma, Şeyxülislamın dini hakimiyyətini tanımır, lakin yerli əhalinin əksəriyyəti bu icmaların məscidlərinə getməyə qorxur. “Bu indi böyük problem deyil, lakin hökümətdə korrupsiya olduğu kimi qalsa, insanlar təngə gələ bilər və həmin anda bu problemə çevriləcək” – yerli QHT üzvü belə düşünür.
146 2007-ci ilin dekabrında sözügedən icmalar, müxalifət və insan haqqları üzrə QHT-lər təhsil qanununa təhsil müəssisələrində hicabın və digər dini örtüklərin geyinilməsinə qadağa qoyan əlavəni kəskin tənqid etmişlər. 147 Şiə QHT-ləri bu zaman daha fəallıq göstərmişlər. Mömin şiələrə qarşı ayrıseçkilik davam edərsə, böyük ehtimalla onlar siyasi baxımdan səfərbər olmağa, və hətta sıxışdırılmış sünni icmalarla ya digər icmalarla birləşməyə qadirdir. 148
Nardaran misalı Xəzər dənizin sahilində və Bakıdan 25 km aralıqda yerləşən Nardaran kəndi müqəddəs ziyarətgah sayılır və ölkədə dini müxalifətin mərkəzinə çevrilib. 149
tərəfindən İslamın sərt şiə üslubu ilə idarə olunur. Polis kəndə daxil ola bilmir: 2001-ci ildə “müəyyən təxribat yaratmaq” məqsədilə kəndə girən iki polis nəfərini yerli sakinlər öldürmüşdür. 150 2002-ci ildə sosial narazılıqdan irəli gələn ixtişaşları polis zor gücünə yatırmışdır. 151 Üç həftə ərzində aparılan əməliyyat nəticəsində bir kənd sakini ölmüş və bir neçəsi xəsarət almışdır. Hərəkatın rəhbəri Əlikram Əliyev həbs olunub altı illik azadlıqdan məhrum edilmişdir. Ramizoğlu vəziyyəti belə anladır: “Nardaranda sosial məsələlər dini zəminə keçmişdir. İlk dəfə vəziyyət 2002-ci ildə nəzarətdən çıxdı, lakin hökumət tezliklə nəzarəti bərpa etdi”. 152 Kənddə olan sosial problemlər dini şuarlarla ifadə edilir. “Bizə qalan tək bir İslamdır” –
146 Böhran Qrupunun QHT nümayəndəsi ilə müsahibəsi, Lənkəran, oktyabr 2007. 147
“Parlamentinin üzvləri Azərbaycanda hicab geyinilməsinə qadağanın qoyulması məsələsində razılığa gələ bilmirlər”, Trend xəbərlər agentliyi, 27 dekabr 2007. 148
Hacı İlqar Azərbaycandakı bütün inanclıları, Sünni qrupları və xristiyanları da müdafiə edir, Böhran Qrupunun müxbiri, Hacı İlqar İbrahimoğlu, Cümə Məscidi İcmasının imam- camaatı, Tbilisi, yanvar 2008. 149 Nardaranın hakimiyyətlə ziddiyətinin tarixi Sovet dönəmindən başlayıb. 150
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Əlikrəm Əliyev, ahıllar şurasının üzvü və Azərbaycan İslam Partiyasının sabiq sədri, Nardaran, sentyabr 2007. 151
Etiraz aksiyası hökümətin kəndə qazı kəsməsindən sonra başladı. 152 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Hacı Azər Ramizoğlu, DEVAMM-ın sabiq sədri, Tbilisi, avqust 2007. yerli sakinlərdən biri 2006-cı ildə BBC jurnalistinə demişdır. Sakinlərdən biri Böhran Qrupuna ucadan demişdir: “onlar öz hakimiyyətini bura gətirmək istəsələr, biz onları öldürəcəyik. Onlar kəndə daxil olmaq istəsələr, hamını çağırmaq üçün işarəmiz var. Kənd boyu gedən gaz borusunu döyürük. Bununla da kəndin gəncləri mərkəzi meydana toplaşır. Onların bura gəlməsi mümkün deyil”. 153
2006-cı ilin fevralın 7-də “karikatura əhvalatı” 154 100-
dən artıq Nardaranlını küçəyə çıxıb, etirazlarını bildirməyə və Danimarkanın bayrağını yandırmağa təhrik etdi. Fevralın 9-da, Aşura günü, 1000-nə yaxın gənc Bakının mərkəzində dini şuarları səsləndirərək, yürüş etmiş və Fransa mətbuatında karikaturaların təkrar nəşrinə etiraz olaraq öz bəyanatlarını Fransa səfirliyinə çatdırmışdırlar. 155
2006-cı ilin noyabrında “Avropa və biz” məqaləsində jurnalist Rafiq Tağı İslamın Azərbaycanın inkişafını ləngitməsini yazdı. Nardaran sakinləri özlərini dərindən təhqir olunmuş hiss edərək, etiraz aksiyaları təşkil etdilər və İrandan dəstək kimi jurnalistə qarşı fətva aldılar. 156 Hökümət Tağını və qazetin baş redaktoru Samir Sədaqətoğlunu həbs etdi; müvafiq olaraq onlar üç və dörd il müddətinə məhkum olundular, lakin 2007-ci ilin dekabr ayında Prezidentin əfv fərmanı ilə azadlığa çıxdılar. “Rafiq müxalifət jurnalisti deyildi; o ona görə həbs edilmişdi ki, hakimiyyət ölkədəki sabitliyin İranın əli ilə pozulmasından həqiqətən qorxmuşdu”, həmkarlarından biri belə düşünür. 157
hökümət Bakının ətraf kəndlərində olan dini icmaların rəhbərlərini öz tərəfinə çəkməyə nail olmuşdur. 158
qeydiyyatdan keçirtməkdə çətinliyimiz olmayıb”, qonşu Buzovna kəndindəki qızlar üçün yeganə mədrəsəyə rəhbərlik edən Ceyhunə belə deyir. “Nardaranlılar bütövlüklə siyasiləşib. Biz onlar kimi
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Bəhram (əsl adı deyil), Nardaran sakini, Nardaran, sentyabr 20. 154 Peyğəmbər haqqında təhqiredici sayılan və 2005-ci ilin sentyabrında Danimarka qazetində nəşr edilən karikaturalar dünya Müləsmanları arasında hiddətlə qarşılandı, “Müsəlman karikaturaları üzrə hadisələr ardıcıllığı”, BBC News, 19 fevral 2006.
155 Bax “Azərbaycan: Siyasi dəyişiklik deyil, Peyğəmbər naminə etiraz”, EurasiaNet, 17 fevral 2006. 156
Müctəhid Fazil Lənkarani Rafiq Əliyevə qarşı fətva vermiş və ona ölüm hökmü çıxarmışdır. 157 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Rafiq Tağının həmkarı, Bakı, sentyabr 2007. 158
Böhran Qrupunun müsahibəsi, Buzovna kəndi, sentyabr 2007.
Azərbaycan: Müstəqil İslam və Dövlət Böhran Qrupunun Avropa üzrə Hesabatı N°191, 25 mart 2008 səhifə 17
deyilik”. 159 Nardaran bir istisnadır, lakin dindarlara qarşı ayrıseçkilik davam edərsə və iqtisadi vəziyyətdən narazılıq artarsa, bu kəndə xas olan sosial etirazların İslamla əlaqələndirmə meyli daha geniş yayıla bilər.
159 Böhran Qrupunun müsahibəsi, Ceyhunə (əsl adı deyil), Buzovna, oktyabr 2007.
Azərbaycan konstitusiyası dini dövlətdən ayırır, lakin dövlətin iki qurumu – QMİ və DQİDK dini həyata nəzarət və rəhbərlik edir. Sovet dönəmindən QMİ ruhanilərin təyin olunması, xütbələrə nəzarət və Məkkəyə ziyarətin təşkil olunması ilə məşğul olur. Bütün dini icmalar DQİDK tərəfindən qeydiyyata alınmalı və QMİ-nin sədri, Allahşükür Paşazadənin dini hakimiyyətini tanımalıdır.
Yüklə 0,61 Mb. Dostları ilə paylaş:
|