AZƏrbaycan öLKƏ ÜZRƏ gender qiYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ Asiya İnkişaf Bankı

 Ölkə Üzrə Gender Qiymətləndirilməsi - Azərbaycan
uşaq neonatal ölümü narahatlıq doğurur; pis qidalanmanın (xüsusilə də qadınlar və uşaqlar 
arasında) səviyyəsi; və orta təhsil mərhələsində məktəbə cəlb olunmanın azalması bu qrupa 
daxil olan MK/qaçqın əhalini xarakterizə edən faktorlardır. Bütün bu faktorlar onları xüsusilə 
həssas  edir.  Bunları  nəzərə  alaraq,  bir  çox  inkişaf  partnyorları  MK/qaçqın  icmaları  üçün 
yoxsulluğun azaldılmasına dair ünvanlı proqramları dəstəkləyirlər, lakin son vaxtlar qaçqın 
olmayan yoxsul əhalinin artan narazılığı yoxsulluğun azaldılması sahəsində vahid fəaliyyət 
göstərilməsi məsələsini ortaya qoyub. 
Yoxsulluğun bütün bu aspektlərinin təsirini öz üzərində hiss edən yoxsulların çoxu, 
YAİİDP  hazırlanması  prosesində  iştirak  edərkən  keçid  dövrünün  onların  həyatına  təsiri 
haqqında öz fikirlərini bildirmiş, xüsusilə də məşğulluq imkanlarının, münasib və keyfiyyətli 
səhiyyə xidmətlərinin azalmasını, həmçinin təmiz su və sanitariya şəraitinin pisləşməsini 
qeyd etmişdilər. Çox sayda yoxsul, xüsusilə də kənd yerlərində yaşayanlar, ümidsizlik və 
apatiya hissləri keçirdiklərini və yaxın gələcəkdə onların həyatında hər hansı bir yaxşılaşma 
olacağı  perspektivlərinə  inanmadıqlarını  söyləmişdi.  Məşğulluq  şəbəkələrinin  itirilməsi 
və miqrasiya nəticəsi kimi cəmiyyətdə təcrid olunma faktı da qeyd edilmişdi (Azərbaycan 
Respublikası, 2005a: 143). 
B. 
Azərbaycanda yoxsulluğun gender ölçüləri
 
Keçid dövrü Azərbaycanda kişilər kimi, bir cox qadınlara da baha başa gəlmişdir. 
Çoxları  hələ  də  yoxsulluğun  artmasına,  yüksək  işsizlik  səviyyəsinə,  keyfiyyətli  vacib 
xidmətlərin əldə edilə bilməsi imkanlarının azalmasına və onların şəxsi, sosial, iqtisadi və 
siyasi  azadlıqlarını  məhdudlaşdıran  konservativ  gender  stereotiplərinin  yenidən  meydana 
çıxmasına qarşı mübarizəni davam etdirirlər. Bu gender qiymətləndirilməsi Azərbaycanda 
yoxsulluğun  gender  ölçülərini  (i)  qadınların  imkanlarının  azalması,  (ii)  qadınların 
qabiliyyətlərinin  məhdudlaşdırılması,  (iii)  müdafiəsizliyin  səviyyəsinin  artması  və  (iv) 
qadınların səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılmasının artması faktorlarını analitik və konseptual 
çərçivə daxilində əhatə edir. Aşağıda hesabatda bütün təfsilatı ilə müzakirə olunan bu ölçüləri 
cəmləşdirən xülasə verilir.
1. 
Qadınların imkanlarının azalması 
Azərbaycanda, keçmiş Sovet İttifaqının bir çox ölkələrində olduğu kimi, qadınlar 
üçün imkanların azalması iş yerlərinin itirilməsi və davamlı işsizlik; həm dövlət, həm də özəl 
formal işçi qüvvəsi sektorunda artan təcrid olunma; yüksək qərar qəbul etmə vəzifələrinə 
kişilərə  nisbətən  qadınların  daha  az  təyin  olunması  ilə  əmək  bazarında  şaquli  və  üfüqi 
seqreqasiya;  qeyri-bərabər  əmək  haqqı  və  uşaqlara  qayğı  göstərmə,  ev  işləri  və  ödənişli 
(formal və qeyri-formal) işlər kimi üçqat ağırlıq altında vaxtın itirilməsinin artan səviyyəsi 
deməkdir. Bundan əlavə, kiçik və ortahəcmli müəssisələrin inkişafına kredit verilməsinin 
və texniki yardımın məhdud olması, keçid dövründə qadınların öz müəssisələrini yaratmaq 
və idarə etmək sahəsində nümayiş etdirdikləri güclü potensiallarını həyata keçirməklərinə 
mane olub.


Azərbaycanda gender və yoxsulluq
a. 
İş yerlərinin itirilməsi və davamlı işsizlik
Keçid  dövrü  Azərbaycanda  qadınların  və  kişilərin  iş  yerlərinin  itirilməsi  ilə 
nəticələndi.  1990-cı  ildə  qadınlar  Azərbaycanda  rəsmi  işçi  qüvvəsinin  təqribən  yarısını 
təşkil edirdi, 2004-cü ildə vəziyyət dramatik şəkildə dəyişdi, işləmək qabiliyyəti olan hər 6 
qadından biri şəhər yerlərində işsiz qalmışdı. 2003-cü ildə İşçi Qüvvəsinin Müayinəsi (İQM) 
aşkar etmişdi ki, işləmək qabiliyyətində olan kişilərin (yəni 16-61 yaş arasında olan) 83,6%-i 
ilə müqayisədə işləmək qabiliyyətində olan qadınların (yəni 16-56 yaş arasında olan) yalnız 
59,5%-i iqtisadi cəhətdən fəal olmuşdur.
b. 
Vəzifə seqreqasiyası və əmək haqqı fərqi 
Yeni  bazar  iqtisadiyyatı  genişləndiyi  üçün  qadınlar  daha  çox  aşağı  ödənişli 
sektorlarda (məsələn, təhsil) işləməyə başlayıblar. Bundan əlavə, qadınların həm özəl, həm 
də dövlət sektorunda idarəetmənin yüksək səviyyələrində təmsilçiliyi məhdudlaşıb. 2004-cü 
ildə hökumətdəki yüksək qərar qəbul etmə vəzifələrinin yalnız 11,4%-i qadınlar tərəfindən 
tutulmuşdu (QPDK: məlumat sorğu ilə əldə edilib). Qadınlar kişilərdən fərqli olaraq, aşağı 
ödənişli,  “qeyri-standart”  işlərdə  (yəni  yarım  günlük,  müvəqqəti,  ev  xidmətləri)  çalışır, 
qeyri-formal iş sektorunda onların hüquqları qorunmur, iş şəraiti çox pis və əmək haqqları 
aşağıdır. 2003-cü ilin İşçi Qüvvəsin Müayinəsinə əsasən, özlərini işlə təmin olunmuş hesab 
edən qadınların 17%-i qeyri-rəsmi iş sektorunda, “hüquqi şəxs yaratmadan fiziki şəxs kimi 
sahibkarlıq fəaliyyəti” ilə məşğul olduqlarını bildiriblər (DSK 2004b: 31). Azərbaycanda 
bərabər  iş  üçün  bərabər  əmək  haqqı  prinsipinin  qanunla  təmin  olunmasına  baxmayaraq, 
qadınların dövlət və özəl sektorlarda aşağı səviyyəli vəzifələrdə (eyni zamanda az ödənişli) 
çalışması bir çox sektorlarda əmək haqqının əhmiyyətli dərəcədə qeyri-bərabərliyinə səbəb 
olur. Hətta səhiyyə və sosial xidmətlər kimi qadınların üstünlük təşkil etdikləri sektorlarda 
(burada qadınların sayı kişilərdən 5,6 dəfə çoxdur) 2003-cü ildə qadınların əmək haqqları 
kişilərin  əmək  haqqlarının  54,4%-ni  təşkil  edirdi,  bu  isə  başlıca  olaraq  onların  çox  az 
hissəsinin yaxşı ödənilən vəzifələri tutması ilə əlaqədar idi (Azərbaycan Respublikası 2005a: 
57-58).
c. 
Vaxt çatışmazlığı üzündən yoxsulluq
Azərbaycanda qadınlar üçün “vaxt çatışmazlığı üzündən yoxsulluq” konkret reallıqdır, 
belə ki, onlar haqqı ödənilməyən uşaqlara qayğı, ev işləri və çox vaxt formal və qeyri-formal 
sektorlarda gəlir gətirən işləri yerinə yetirmək üçün üçqat işləməli olurlar. Bundan əlavə, 
əhalinin daha həssas hissəsinə, xüsusilə də yaşlılara dövlət tərəfindən dəstəklənən xidmətlərin 
azalması, uzun müddətli müalicə üçün tələb edilən qeyi-rəsmi xərclərin artması ona gətirir 
ki, bir çox qadınlar öz adi qayğılarından əlavə yaşlıların və xəstələrin qayğısına qalmağa 
da məcbur olurlar. Əksər qadınlar üçün, xüsusilə də kənd yerlərində, bu vaxt çatışmazlığı 
gündəlik istifadə üçün təmiz su tapmaq, daşımaq və su ehtiytı yığmaq problemləri ilə bir 
az  da  mürəkkəbləşir.  Azərbaycanda  qadınların  və  kişilərin  hər  gün  sərf  etdikləri  vaxtın 
sonrakı təhlili vaxt çatışmazlığının ölçülərinin miqyasını müəyyənləşdirməyə kömək edər 
və qadınların çoxsaylı öhdəliklərini tanıyan, nəzərə alan milli siyasətin yaradılmsına imkan 


 Ölkə Üzrə Gender Qiymətləndirilməsi - Azərbaycan
verə bilərdi. 
d. 
Qadın sahibkarlığının genişləndirilməsi sahəsində maneələr
Azərbaycanda  kiçik  və  ortahəcmli  müəssisələrin  yaradılması  iqtisadiyyatın  fərqli 
sahələrinin inkişafı və məşğulluq proqramlarının yaranması üçün ən yaxşı üsullardan biri 
kimi müəyyən olunmuşdur.

 
Rəsmi statistika qadın sahibkarlara xüsusi diqqət yetirməsə də, 
təkcə çox sayda qadının şəxsi bizneslə məşğul olmasını (17,0%) (DSK 2005a: 90) deyil, 
eləcə də bu işdən əldə olunan gəlirin qadınların çox böyük hissəsi üçün əsas gəlir mənbəyi 
olduğunu da müəyyən etmişdi (18,4%) (DSK 2005a: 96).
Son  illər  kredit  mənbələrinin  əhəmiyyətli  dərəcədə  artmasına  baxmayaraq, 
institusional və mədəni maneələr hələ də mövcuddur və onlar qadınlara kredit və xüsusilə 
də  rəsmi  bank  sektorunda  əmanət,  pul  köçürmələri  kimi  digər  maliyyə  xidmətlərindən 
istifadə etməyə əngəl törədir. Qadınlar əlavə tələblərin öhdəsindən gələ bilməmələrini və 
danışıqlar vasitəsilə bank qaydaları və tələblərini həll etmək sahəsində çətinlikləri, eləcə də 
kreditvermə sahəsində çalışan kişi məmurların cox da həvəslə razılığa gəlmək istəməmələrini 
Azərbaycanda  qadınların  KOM-in  yaradılmasına  əngəl  törədən  faktorlar  hesab  edirlər. 
Bunun  əvəzində  onlar  həmin  maliyyə  yardımını  yaxın  ailə  üzvlərində,  qohumlarında  və 
dostlarında axtarmalı olurlar (BƏT 2004). Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda qadın KOM-
larınıın maliyyələşdirilməsinə dəstək göstərmək üçün müvafiq rəsmi mexanizm yaratmaq və 
həm mərkəzdə (yəni Bakıda), həm də regional mərkəzlərdə onları əlavə biznes treninqləri və 
məsləhət xidmətləri ilə təmin etmək lazımdır. 
2. 
Qadınların qabiliyyətlərinin məhdudlaşdırılması 
 
Qiymətləndirmədə  həmçinin  qeyd  olunur  ki,  qadınların  qabiliyyətləri  müxtəlif 
yollarla məhdudlaşdırılır. Qidalanma ilə bağlı pozuntuların yüksək dərəcəsi, o cümlədən ana 
və uşaqlarda anemiya və yod çatışmazlığının çox yüksək həddə olması qadının reproduktiv 
imkanlarına  əhəmiyyətli  dərəcədə  zərər  vurur  və  xroniki  xəstələnmələr  nəticəsində  ev 
təssərrüfatları əlavə bilavasitə və dolayı xərclərlə üzləşir. Kontraseptiv vasitələrdən və İİV/
QİÇS və CYYX-ə qarşı mübarizə üsullarından xəbərsiz olmaları qadınları öz sağlamlıqlarına 
nəzarət etmək imkanından məhrum edir və üstəlik də, hamiləliyin qarşısını almaq məqsədilə 
aborta  müraciət  etmələri  qadınların  reproduktiv  sağlamlığına  ciddi  təsir  göstərir.  Təhsil 
sahəsində orta məktəbin yuxarı siniflərində qızların davamiyyətinin azalması və peşə təhsili 
və  ixtisasın  artırılması  səviyyəsində  kurslarda  gender  seqreqasiyasının  artması  əlamətləri 
müşahidə olunur. 
a. 
Zəif qidalanma
 
Zəif qidalanma Azərbaycanda ən ciddi sağlamlıq problemlərindən biridir, qadın və 

Dünya Bankı, Beynəlxalq Əmək Təşkilatı, BMT-nin Avropa üçün İqtisadi Komissiyası və 
BMTİP KOM sektorunun  genişləndirilməsini yoxsulluğun azaldılmasının əsas strategiyası kimi 
müəyyənləşdirmişlər.


Azərbaycanda gender və yoxsulluq
uşaqlar bu sahədə daha həssasdırlar. Dövlət Statistika Komitəsi (DSK) müəyyən etmişdir ki, 
2003-cü ildə bütün hamilə qadınların 16,4%-i anemiyadan əziyyət çəkirdi (BƏT 2004: 155). 
Bunun əksi olaraq ölkə üzrə uşaq doğma yaşında olan 1906 qadın arasında keçirilən 2001-
ci ilin Reproduktiv Sağlamlığın Müayinəsi (RSM) 40% ümumi: 38,4% hamilə qadınlarda 
və 40,2% hamilə olmayan qadınlarda anemiya aşkar etmişdi. Ölkənin Mərkəzi və Cənub 
regionlarında bu göstərici daha yüksəkdir (müvafiq olaraq 54,1% və 49%) (ABŞBİA/XNM/
BMTƏF və b. 2003: 119-120). Hamilə qadınlar arasında dəmir çatışmazlığı anemiyası dövlət 
məlumatlarına əsasən 2001-ci ildə 52,5% olmuşdur (AİB 2003b: 2-ə əsasən). 
b. 
İİV/QİÇS-ə yoluxma təhlükəsinin artması və cinsi yolu ilə keçən 
xəstəliklərin yüksək səviyyəsi 
Azərbaycanda  İİV/QİÇS-in  səviyyəsinin  aşağı  olmasına  baxmayaraq  (yalnız  596 
hal
 
qeydə  alınıb  və  bunların  80%-ni  kişilər  təşkil  edir)¹
 
(Red.  qeydi:  1  iyul  2006-cı  ilin 
məlumatına  görə  Azərbaycanda  982  QİÇS  xəstəsi  var;  onların  79%-ni  kişilər,  18,8%-ni 
qadınlar və 2,2%-ni anonimlik saxlamaq istəyən insanlar təşkil edir), preventiv tədbirlər 
həyata keçirilməzsə, bu halların sürətlə arta biləcəyi təhlükəsi mövcuddur. Bundan əlavə, 
ehtimal olunur ki, məxfi testlərin, məsləhət və dəstək xidmətlərinin catışmazlığı üzündən 
qadınlar  arasında  aktiv  halların  sayı  statistikanın  təqdim  etdiyindən  daha  çox  ola  bilər. 
Rusiya və Türkiyəyə miqrasiyanın yüksək olması (xüsusilə də kişilər), preventiv tədbirlərdən 
qadınların (həmçinin kişilərin) xəbərdar olmaması qadınları risk altında qoyur. Reproduktiv 
Sağlamlığın Müayinəsi zamanı müəyyən olunmuşdu ki, qadınların 72%-i İİV infeksiyasından 
qorunmağın hər hansı bir üsulunu bilmir və qadınların 1%-dən azı üç və daha artıq preventiv 
üsulun adını qeyd edir (ABŞBİA/XNM/BMTƏF və b. 2003: 282-283). Qadın və qızların 
alverinin artması da narahatlıq doğurur, belə ki, onların bir çoxu seks işi ilə məşğul olmağa 
məcbur edilirlər və bu, onları İİV və CYYX-ə daha həssas edir. 
c. 
Peşə və ali təhsil səviyyələrində gender fərqləri 
Çox əhəmiyyətli gender fərqləri peşə və ali təhsili sektorunda da nəzərə çarpır. Qızlarla 
müqayisədə daha çox oğlan ali məktəblərdə ixtisas əldə etməyə meyl edirlər. Ali məktəbə 
qəbul olunanlar arasında oğlanlar qızlarla (47,7%) müqayisədə 52,3% təşkil edirlər (DSK 
2005b: 60). Peşə məktəblərinə kişilər qadınlara nisbətən iki dəfə çox qəbul olunur (69,6% 
və 30,4%) (DSK 2005a: 54). Qeyri-dövlət ali təhsil müəssislərində oğlanların təhsil alması 
da daha yüksəkdir (57% və 43%), bu da oğlanların bu ödənişli təhsil müəssisələrinə daxil 
olmaq imkanlarının daha çox olmasını göstərir. Ali təhsil səviyyəsində qızlar və oğlanların 
keçdikləri  kurslarda  da  yüksək  dərəcədə  gender  seqreqasiyası  müşahidə  olunur,  belə  ki, 
qızlar daha aşağı ödənişli sahələri, məsələn, təhsil, səhiyyə, və sosial elmləri, oğlanlar isə 
geologiya, inşaat, iqtisadiyyat və menecment sahələrini seçirlər.
3. 
Müdafiəsizliyin səviyyəsinin artması 
Qadınların öz üzərlərində hiss etdikləri müdafiəsizliyin səviyyəsinin artması gəlirsiz 
yoxsulluğun  ən  az  tədqiq  edilmiş  aspektlərindən  biri  olsa  da,  o,  qadınların  imkan  və 


 Ölkə Üzrə Gender Qiymətləndirilməsi - Azərbaycan
bacarıqlarına köklü surətdə təsir göstərən faktordur. Üstəlik də, artan iqtisadi müdafiəsizlik 
ağır nəticələr də verir. Qadınlar azmaaşlı qeyri-formal sektora müraciət etməyə məcbur olur, 
ailələrdə gərginlik yaranır, gündəlik xərclərin öhdəsindən gələ bilmək üçün ailənin yığıb 
topladığı pullar xərclənir, evin əmlakı satılır. İnsan alveri hallarının çoxalması da qadınların 
müdafiəsizlik səviyyəsinin artması ilə əlaqədardır. Qadınların əksəriyyəti buna yoxsulluq 
üzündən  vadar  olurlar.  Bundan  əlavə,  Azərbaycanda  ailədaxili  zorakılığın  narahatlıq 
doğuran səviyyəsi də qadınların və uşaqların fiziki və emosional təhlükəsizliyinə, rifahına 
və sağlamlığına birbaşa təhlükə yaradır. 
a. 
İqtisadi həssaslığın artması
Azərbaycan əhalisinin 40%-dən çoxu mütləq yoxsulluq içində və hər 10 nəfərdən 
birinin  ifrat  dərəcə  yoxsulluq  içində  (Azərbaycan  Respublikası  2005a:  27)  yaşadığı  bir 
vaxtda  yoxsulluq  və  iqtisadi  həssaslıq  bir  çox  kişi,  qadın  və  uşaqların  gündəlik  həyatını 
müəyyən edir. Yoxsulların az bir hissəsi, o cümlədən qadınlar, öz gəlirlərinə dəyən azacıq 
“zərbələrə”  davam  gətirmək  iqtidarındadır,  və  hətta  yoxsul  hesab  edilməyən  ailələr  də 
müvəqqəti yoxsulluğun artmasını hiss edir, çünki onların kifayət qədər əmlakı və pulu yoxdur 
ki, iş yerlərini itirmələri və ya ailəyə heç olmasa təqaüdlə yardım edən yaşlı ailə üzvünün 
vəfat etməsi nəticəsində əmələ gələn çətinlikdən çıxa bilsinlər. Bundan əlavə, ailə və icma 
qohumluğu öhdəliklərinin pozulması və ənənəvi sosial şəbəkələrin zəifləməsi bir çox yoxsul 
qadın və kişilərin etibar etdiyi sosial təhlükəsizlik şəbəkəsini zəiflətmişdir. 
b. 
Zəif və qeyri-adekvat sosial müdafiə 
 
Keçmiş Sovet İttifaqının süqutu dövlət tərəfindən təmin olunan bir çox sosial müdafiə 
proqramlarının – xüsusilə də səhiyyə xidmətlərinin, hamiləliklə əlaqədar məzuniyyətin təmin 
olunmasının, uşaq bağçaları və təqaüd sisteminin dağılması demək idi. Bir çox qadın üçün 
bu müdafiə sistemlərinin məhv olması yalnız onların real gəlirlərinə təsir göstərən sosial 
mühafiənin itirilməsi demək deyildi, bu vəziyyət keçmiş dövlət öhdəliklərinin bir çoxunu 
ailələrin  öz  üzərinə  qoyur  və  burada  da  ortaya  çıxan  işlərin  böyük  bir  hissəsi  qadınların 
öhdəsinə düşürdü. Dünya Bankının 2003-cü ildə apardığı qiymətləndirmə belə bir nəticəyə 
gəlmişdi  ki,  qarşıya  müəyyən  bir  hədəfin  qoyulmaması  üzündən,  ümumi  sosial  müdafiə 
xərcləri yoxsulluğun aradan qaldırılmasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilmir (Dünya 
Bankı 2003: 107). 
c. 
İnsan alveri hallarının çoxalması
Qadınların və qızların alveri getdikcə artan problemdir. Azərbaycan alver qurbanları 
üçün mənbə, tranzit və təyinat ölkəsi kimi tanınır. Rayonlardan Bakıya ölkədaxili insan alveri 
də mövcuddur, xüsusilə də seksual istismar məqsədilə. Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının 
insan alverinin qurbanları ilə apardığı müsahibələr zamanı müəyyən olmuşdur ki, yoxsulluq 
və gələcəyə ümidsizlik bu sahədə başlıca vadar edən amillərdir. 


Azərbaycanda gender və yoxsulluq
d. 
Qadınlara qarşı zorakılığın artması  
Keçid dövrü qadınlara qarşı zorakılığın (QQZ) bütün formaları, həmçinin iş yerlərində 
cins zəminində narahatlıq törədilməsi, təhqir, zorlama, və ailədaxili zorakılığın (fiziki və 
emosional)  artması  ilə  xarakterizə  olunurdu.  Bir  çox  halların  qeydə  alınmamasına  görə 
bu problemin əhatə dairəsini müəyyən etmək üçün kifayət qədər məlumatın olmamasına 
baxmayaraq, mövcud məlumatlar heç də ürəkaçan deyil. Dəqiq rəqəmlərin əldə olunmasının 
çətinliyinə  görə  2001-ci  ilin  Reproduktiv  Sağlamlıq  Müayinəsi  aşkar  etmişdi  ki,  hər 
4  qadından  biri  sorğudan  bir  ay  əvvəl  fiziki  zorakılığa  məruz  qalıbmış  (ABŞBİA/XNM/
BMTƏF və b. 2003: 293). Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsinin yerli sakinlər və MK/qaçqın 
icmaları arasında keçirdiyi sorğu aşkar etmişdi ki, sorğuda iştirak edən evli qadınların 43%-i 
öz hazırki qohumluq əlaqələrində zorakılığa məruz qalırlar (BXK 2004: 11).
4. 
Qadınların səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılmasının artması
Bir çox keçmiş Sovet Respublikalarında olduğu kimi Azərbaycanda da keçid dövrü 
qadınların səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması ilə xarakterizə olunmuşdur, belə ki, onların 
dövlət  səviyyəsində  və  yerli  səviyyələrdə  siyasi  strukturlarda  təmsilçiliyi  çətinləşmiş  və 
onların yüksək qərarqəbuletmə vəzifələrinə təyin olunması dramatik şəkildə azalmışdır. Bir 
çox qadın onu da qeyd edir ki, onların öz ailələri və icmaları daxilində də səlahiyyətləri 
məhdudlaşıb, belə ki, keçmiş gender stereotipləri və münasibətləri yenidən baş qaldırması 
və iş tapmaq imkanlarının azalması ilə yanaşı qadının bir həyat yoldaşı, ana və hamının 
qayğısına qalan bir adam kimi rolunu daha da gücləndirmişdir. 
a. 
Siyasi liderlik vəzifələrində azalma
Keçid  dövründə  Azərbaycanda  bütün  səviyyələrdə  qadınlar  üçün  siyasi  liderlik 
vəzifələrinin əhəmiyyətli dərəcədə azalmışdı. 2004-cü ildə Milli Məclisin üzvlərinin yalnız 
10,4%-i  (125  nəfərdən  13-ü)  qadınlar  olmuşdur  (Red.  qeydi:  2005-ci  il  noyabr  ayında 
keçirilmiş  parlament  seçkilərində  15  qadın  seçilmişdir),  1989-cu  ildə  isə  Ali  Sovetdə 
qadınların təmsilçiliyi 40% idi (Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi: məlumat sorğu 
ilə  əldə  olunub). Yerli  hökumət  səviyyələrində  qadınların  nisbəti  daha  aşağıdır.  2004-cü 
ilin dekabrında keçirilən bələdiyyə seçkilərində seçilənlərin yalnız 4%-i qadınlar idi. Siyasi 
partiyalarda da qadınların iştirak səviyyəsi həddindən artıq aşağıdır; gender məsələləri əsas 
siyasi partiyaların platformalarında sistematik olaraq əks olunmur və səs verənlərin 50%-nin 
qadın olmasına baxmayaraq, “əsas” seçki məsələsi kimi dərk olunmur. 
b. 
Hökumətdə qərar qəbuletmə səviyyələrində qadınların az olması
Azərbaycanda  hökumət  vəzifələrində,  xüsusilə  yüksək  səviyyələrdə  işləyən 
qadınların sayı da kişilərlə müqayisədə çox aşağıdır. 2004-cü ildə hökumətdə bütün yüksək 
qərar qəbuletmə vəzifələrinin 88,4%-i kişilər tərəfindən tutulmuşdu. Hətta Kənd Təsərrüfatı 
Nazirliyi kimi “qadın” müştəri qrupları olan Nazirliklərdə də qərar qəbul etmə vəzifələrinin 

0
 Ölkə Üzrə Gender Qiymətləndirilməsi - Azərbaycan
96%-də kişilər çalışır (QPDK: məlumat sorğu ilə əldə olunub). Bundan əlavə, 29 nazirlik və 
dövlət komitələrinin rəhbərlərinin yalnız biri qadındır və bu da QPDK-nın sədridir. Qadınlar 
özləri də Vergilər, Daxili İşlər və Maliyyə Nazirliklərindən daha çox, Səhiyyə, Mədəniyyət 
və  Sosial  Müdafiə  Nazirlikləri  kimi  əsasən  “qadın”  sektorları  hesab  edilən  nazirliklərdə 
qərarqəbuletmə səviyyəsində rəhbər vəzifələrə təyin edilməyə üstünlük verirlər.
c. 
Geniş yayılmış gender stereotipləri və patriarxal münasibətlər 
Geniş  yayılmış  gender  stereotipləri  və  patriarxal  münasibətlər  Azərbaycanda 
üstünlük təşkil edir və qadınların səlahiyyətlərinin məhdudlaşdırılması hissini daha da artırır. 
Müstəqilliyi yenicə əldə etmiş ölkələrin əksəriyyəti, o cümlədən Azərbaycan, ailədə gender 
bərabərsizliyini aradan qaldıra bilməmiş, onların ictimai həyatda bir fərd və müstəqil fəaliyyət 
göstərə bilən bir işçi kimi deyil, bir ana və ailəyə qayğı göstərən şəxs kimi qəbul edilmələri 
fikirlərini gücləndirmişdi. Belə baxışlar Azərbaycanda de yure və de fakto bərabərlik arasında 
böyük fərqlərin mərkəzindədir. Bir çox qadın gənc yaşlarında ailə qurmaq, uşaq böyütmək və 
ailə üzvlərinin qayğısına qalmaq üçün onlara təzyiq göstərilməsini və karyera qurmaq üçün 
heç bir dəstəyin olmamasını qeyd edirlər. Azərbaycanda keçirilən 2001-ci ilin Reproduktiv 
Sağlamlıq Müayinəsi zamanı hər 10 qadından 9-u işləmək üçün həyat yoldaşlarından icazə 
almalı olduqlarını və ailə məsələlərində son söz demək hüququnun kişilərə məxsus olduğunu 
söyləyirlər (ABŞBİA/XNM/BMTƏF və b. 2003: 205). 

2-ci fəsil          Yoxsulluğun azaldılmasına dair milli siyasət və proqramlar
Azərbaycan  Respublikasının  yoxsulluğun  azaldılması  probleminə  yanaşmasını 
göstərən  əsas  siyasət  sənədi Azərbaycanda  Yoxsulluğun Azaldılması  Strategiyası  Sənədi 
(YASS), yəni YAİİDP kimi tanınan Yoxsulluğun Azaldılması və İqtisadi İnkişaf üzrə Dövlət 
Proqramıdır. İlk YAİİDP (2003-2005) 2003-cü ilin fevralında təsdiq edilmişdir və indiyə 
qədər 2003 və 2004-cü illəri əhatə edən iki İnkişaf Hesabatı hazırlanmışdır. 2005-ci il üçün 
yekun İnkişaf Hesabatı 2006-cı ildə hazırlanacaq. YADİDP 2006-2015 kimi tanınan növbəti 
YAİİDP-in hazırlanması prosesi gedir və proqramın 10-illik müddətə əsas strateji istiqamət 
və məqsədlərinin hazırlanması üçün məlumat verən geniş əməkdaşlıq prosesini nəzərdə tutur. 
Bundan əlavə, Hökumət 2005-ci ilin sonunda bitirilməsi nəzərdə tutulan Minilliyin İnkişaf 
Məqsədləri  (MİM-lər)  üçün  milli  məqsəd  və  hədəflərin  müəyyənləşdirilməsi  sahəsində 
genişmiqyaslı prosesə başlayıb.
 
(Red. qeydi: Artıq bu proses başa çatıb). 
A. 
2003-2005-ci illər üçün YAİİDP
2003-2005 YAİİDP həm hökumətin rəsmi şəxslərinin, həm də vətəndaş cəmiyyətinin 
nümayəndələrinin  geniş  əməkdaşlıq  prosesinə  cəlb  edilməsinin  nəticəsində  yaradılmışdı. 
Bu proses İqtisadi İnkişaf Nazirliyinin nəzdində olan YAİİDP strateji planlaşdırma, inkişaf, 
monitorinq  və  hesabat  vermək  üçün  məsul  orqan  kimi  fəaliyyət  göstərmək  mandatına 
malik olan YAİİDP Katibliyi tərəfindən əlaqələndirilirdi. Rəsmi səviyyədə on beş Sektor 
İşçi Qrupu (SİQ) məsləhət üçün əsas mexanizm təşkil edib və Sektor Siyasəti üzrə Qeydlər 
(SSQ) ilkin müzakirələrin və ölkə üzrə ardıcıl məşvərət prosesinin əsasını təşkil etmişdilər. 
Sektor  prioritetlərini tədqiq  etmək  və YAİİDP-in  milli  strateji  çərçivəsini  yaratmaq  üçün 
Hökumət  və  Parlamentin  üzvləri  ilə  inkişaf  partnyorları  (beynəlxalq  təşkilatlar  və  qeyri-
hökumət təşkilatları daxil olmaqla) arasında bir neçə ay ərzində dəyirmi masa müzakirələri 
keçirilmişdi (Azərbaycan Respublikası 2003: 272-279). Yoxsulluğun təhlili üçün potensialın 
yaradılmasına ehtiyac olduğunu qəbul edərək, YAİİDP Katibliyində Yoxsulluğun Monitorinq 
Bölməsi (YMB) yaradıldı və hazırda bu qrup ölkənin hər yerində yoxsulluq tendensiyalarının 
təhlili və monitorinqində başlıca rol oynamaqda davam edir, eləcə də məlumatların qənaətbəxş 
olub-olmamasını və boşluqları müəyyən edir.