AZƏrbaycan respubl kasi təhs L naz rl y azərbaycan döVLƏt qt sad un vers tet
Yüklə 5,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- § 9.2. Şərq-Q ərb f ərqliliyinin anatomiyası
|
§ 8.2.5. Sənaye inqilabı: mahiyyəti və əhəmiyyəti
Sənaye çevrilişi mahiyyət etibarı ilə elmi-texniki inqilab xarakteri daşımışdır. Elmi-texniki tərəqqinin sürətlənməsi (XVII-XVIII əsrlər) sənayedə manufakturadan fabrikə - iri maşınlı sənayeyə keçidin əsas hərəkətverici qüvvəsi kimi çıxış etmişdir. Sənaye çevrilişi ilk dəfə ngiltərədə (XVIII əsrin sonu) baş vermişdir.Qeyd edilən prosesin əsas mərhələləri kimi aşağıdakıları göstərmək olar: 1.
stehsalın bir sahəsində tətbiq olunan maşın zəncirvari reaksiya kimi digərlərində də tətbiq zəruriliyini ortalığa qoydu. 2.
Mühərrikin təkmilləşməsi – buxar maşınlarının yaranması; 3.
Sənayede texniki inqilab nəqliyyatda da kardinal dəyişikliyə səbəb oldu (paravoz, paraxod). 4.
texniki dəyişiklik doğurdu (maşınların maşınla istehsalı). 5.
ri maşınlı
sənayenin inkişafı maşınların sadə
kooperasiyasını (eynicinsli maşınların tətbiqi) maşınlar sisteminə (müxtəlif cinsli; qarşılıqlı tamamlayıcı maşınlar kompleksinin tətbiqi) transfer etdi. Neolit inqilabından sonrakı dövr ərzində sənaye çevrilişinin gətirdiyi iqtisadi, siyasi, sosial dəyişikliklərə bərabər ikinci bir hadisə olmamışdır. Sənaye çevrilişi bütövlükdə ictimai münasibətlər sistemində kardinal yeniləşməyə səbəb oldu. Real məzmunlu bazar iqtisadiyyatının formalaşması prosesi başa çatdı. Sənaye inqilabı “istehsal” iqtisadiyyatının inkişaf prosesində çox güclü təkan oldu. Bütövlükdə, Qərbi Avropada sənayeləşmə prosesi ilkin olaraq yüngül sənayenin iri maşınlı bazaya keçirilməsindən başlanmışdır. Belə ki, yüngül sənaye üçün daha az avans olunmuş kapitala ehtiyac duyulur. Digər tərəfdən, kapitalın dövriyyəsi sürətlənir. Ümumiyyətlə, sənayeləşmə bir proses olmaq etibarilə mütərəqqi xarakter daşıyırdı: 1.Əmək məhsuldarlığı və texnikadan istifadə imkanları artır; Dünya iqtisadiyyatının tarixi
218
2.Şəhərlərin inkişafı sürətlənir; 3. ri sənaye və nəqliyyat mərkəzləri yaranır; 4.Real məzmunlu bazar münasibətlərinin qərarlaşması prosesinə güclü təsir göstərir və s. Sənaye inqilabının, eləcə də bütövlükdə sənayeləşmə prosesinin xronoloji sərhədləri ölkələr üzrə fərqlənir. Belə ki, bu proses ngiltərədə XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində, Fransada 1815-1860-ci illərdə, Almaniyada XIX əsrin ikinci yarısında, ABŞ-da XIX əsrin birinci yarısında, Yaponiyada isə XIX əsrin sonunda baş vermişdir. Eyni zamanda, Asiya, Afrika və Latın Amerikasının əksər ölkələri bu prosesdən kənarda qalmış, dünya iqtisadi mərkəzlərinin aqrar-xammal əlavələrinə çevrilmişlər. Cədvəl 8.3 Manufaktura və fabrikin müqayisəsi Ə
Manufaktura Fabrik 1. stehsalın texnoloji üsulu
2. Texnika 3. Əməyin kapitala tabeçiliyi
4. stehsalın təşkili forması 5. Bazar yönümlülüyü
Əl əməyi, əllə hərəkətə gətirilən alətlər
Sadə maşınlar, əl alətləri
Əsasən, formal tabeçilik
Fərdi və kiçik partiyalı istehsal Lokal bazar
Maşın
Mürəkkəb maşınlar, maşınlar sistemi. Real tabeçilik
ri (milli, beynəlxalq) bazar Dünya iqtisadiyyatının tarixi
219
IX fəsil. Təsərrüfat formaları və iqtisadiyyatın strukturunun təkamülü xüsusiyyətləri: Şərq və Qərb
Qədim dövrdə olduğu kimi (Asiya və antik təsərrüfatçılıq modelləri) orta əsrlərdə də təsərrüfatın təşkili formaları və ölkə iqtisadiyyatının strukturu nöqteyi-nəzərindən Şərq və
Qərb makromodelləri arasında müəyyən fərqli cəhətlər mövcud olmuşdur. Cədvəl 9.1 Feodalizm: Şərq və Qərb makromodelləri Göstəricilər Şə
Qərb makromodeli 1.Mülkyyət
nın əsas iqtisadi forması
3. darəetmə sistemi Torpaq üzərində dövlət mülkiyyəti Monarxiya tipli mərkəzləş- dirilmiş idarəetmə sistemi
Dövlət vergiləri Torpaq üzərində xüsusi mülkiyyət
Yetkin feodalizm döv- ründə siyasi parçalanma
Feodal rentası Tarixin Şərq modeli daha erkən dövrləri əhatə etmiş və daha uzun zaman sürəcində mövcud olmuşdur. qtisadiyyatın strukturunun iki sektorluğu – dövlət və icma sektorları paralel şəkildə fəaliyyət göstərmişdir. Əslində, Şərqdə də dövlət mülkiyyəti öz mahiyyəti etibarilə feodal xarakteri daşımışdır. Onun reallaşmasının əsas forması – dövlət vergiləri – dövlətin ictimai-hüquqi funksiyalarının və ayrı-ayrı feodallar üzərində ciddi nəzarətini olduğu şəraitdə feodal rentasının xüsusi növü kimi çıxış edirdi.
Dövlət mülkiyyətinin qabarıq şəkildə ifadə olunduğu ölkələr sırasında Çin xüsusi yer tutur. Bu ölkədə hakim sinifin nümayəndələri xüsusi mülkiyyətə malik deyildilər və feodal rentasında onlara düşən pay əməkhaqqı formasında ödənilirdi. Erkən orta əsrlər ərzində III əsrdən formalaşdırılmış “dövlət pay sistemi” V əsrdə “bərabər sahələr sisteminə” modifikasiya olunmuşdur. Ümumiyyətlə, Çin orta əsrlərdə texnoloji cəhətdən daha yüksək səviyyədə inkişaf etmiş dövlət idi. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
220
Tan imperiyası dövründə toxuculuq və ipəkçiliklə yanaşı pambıqçılıq da yaranmışdır. Böyük həcmdə çay, duz və müxtəlif metallar (dəmir, gümüş, mis və s.) istehsal olunur, məişət predmetlərinin istehsalı kütləvi hal alırdı və s. Ticarətdə sənətkarlıq və tacir gildiyaları – xanlar böyük rol oynayırdı. Xanların öz nizamnamələri var idi və seçilmiş ağsaqqal tərəfindən idarə olunurdular. VIII əsrdə kağız pullar dövriyyəyə buraxılmışdır. XIII əsrdə Çingizxan hökumətində kağız pullar sərbəst şəkildə qızıla dəyişdirildi. XVI əsrdə Çin hökuməti izafi buraxılış və inflyasiya üzündən yaranmış çətinliklərə görə kağız pulların buraxılışını dayandırmaq məcburiyyətində qalmışdı. Bununla belə, artıq formalaşmış xüsusi banklar kağız pulların emissiyasını davam etdirirdilər. Bəzi tədqiqatçıların fikrincə, ticarətin, ümumiyyətlə əmtəə-pul münasibətlərinin sürətli inkişafı artıq X əsrdə “Kondratyev tsikllərinin” meydana gəlməsinə səbəb olmuşdur. Dövlət mülkiyyətinin qərarlaşması prosesi dövlətin nəzarəti altında şərti xidməti (hərbi ) torpaq sahibliyi sisteminin formalaşmasına paralel olaraq gedirdi. Məsələn, Hindistanda qeyd edilən sistem xüsusilə nəzər- diqqəti cəlb edir. Dehli sultanatı dövründə torpaqlar ikta formasında paylanırdı. XIV əsrin ortalarından etibarən iktalar irsi mülkiyyətə keçir və bir sıra hallarda xəzinəyə vergi ödəməkdən azad edilirdilər. Feodal torpaq sahibliyinin digər forması ənam (bəxşiş) idi. Eyni güzəştlər Böyük Moqol imperiyasında da (XVI əsr) tətbiq olunurdu. Bununla yanaşı, xüsusi feodal mülkiyyəti (torpaq üzərində) də mövcud olmuşdur. Lakin, dövlət mülkiyyəti ilə müqayisədə elə bir rola malik deyildilər. qtisadi strukturun digər qütbündə icma sektoru dayanırdı. cma sektorunun mövcudluğu əkinçiliyin təbii şəraiti, kənd təsərrüfatı və sənətkarlığı özündə birləşdirən natural təsərrüfatın hökmranlığı ilə izah oluna bilər. cma strukturunun saxlanılması və ictimai normaların institutlaşdırılması prosesinin demək olar ki, getməməsi kəndlilərin əmlak və sosial təbəqələşməsinə əngəl törətməklə şərq modelində müəyyən durğunluq yaratmışdır. Hətta o səviyyədə ki, XVI-XVIII əsrlərdə icma torpaq sahibliyinin dağılması elementlərinə rast gəlinir. Bu proses, digər şərq ölkələri ilə müqyisədə, Yaponiyada daha erkən başlanmışdır. Orta əsr Şərq şəhərləri də bir sıra spesifik xüsusiyyətlərə malik olmuşdur: 1. əhalinin daha yüksək səviyyəli təmərgüzləşməsi (10-25%); 2. sənətkarlığın daha yüksək inkişafı; Dünya iqtisadiyyatının tarixi
221
3. iri ticarət kapitalı; 4. feodal sistemi ilə daha dərin əlaqə; 5. iri dövlət müəssisələrinin mövcudluğu (məsələn, XIV-XV Hindistanda fəaliyyət göstərmiş karxanalar). 6. bazara işləyən strukturların (Hindistanda mallaxi, yaxud Çində xan tipli) zəif özünüidarəetmə sistemi; Şəhərlər – siyasi-hüquqi anlamda kənd yerlərinin davamı keyfiyyətində çıxış edirdilər. Ənənəvi və yeni fəaliyyət sferalarının meydana gəlməsi ticarətin sürətli inkişafına səbəb olmuşdur. Bütün bunlarla yanaşı, Şərq modelinin spesifik cəhətləri məcmu halında inkişafın sürətinin zəiflənməsinə və tədricən daha dinamik hərəkətdə olan Qərb modelindən geri qalmasına gətirib çıxardı. Qərbin önə keçməsi böyük coğrafi kəşflər, müstəmləkə sisteminin yarandığı dövrdən daha aydın şəkildə müşahidə olunmağa başladı. Qərb makromodelinin əsas xarakterik xüsusiyyətlərinə aşağıdakıları aid etmək olar: 1.
torpaq mülkiyyətçiliyi yaranmış və VIII-IX əsrlərdə feodal mülkiyyətinə çevrilmişdir. Torpaq fondunun kasadlığı (Frank dövlətində) müəyyən korrektələr aparmağı zəruri etmişdir. Belə ki, torpaq sahibliyinin bağışlama (benefisiya) əbədi olmadığı, yalnız xidmət dövründə, yaxud ömür boyu davam edə biləcəyi qeyd olunmuş, sonradan isə bu sahibliyin digər şəxsə keçməsi imkanı qəbul edilmişdir. IX-X əsrlərdə bağışlanan torpaqların (benefisiya) irsən keçməsinə icazə verilmişdir ki, bu da hərbi-təbəqələşmə sisteminin yaranması ilə nəticələnmişdir. Frank cəmiyyətində təsərrüfatın əsasını feodal votçinası-“senyoriya” təşkil edirdi. ngiltərədə bu proses VII-VIII əsrlərdə - boklendlərin (torpaq sahələri) yaranması ilə başlamış və feodal votçinasının-“manoranın” formalaşması ilə başa çatmışdır. 2.
cma cəmiyyətinin təbəqələşməsi və kiçik ailələrin icmadan ayrılması kütləvi yoxsulluqla sonuclanmışıdr. XI əsrdə (Fransada) əsas kateqoriya kimi “servlər”-feodaldan torpaq və şəxsi asılılıqda olanlar çıxış edirdilər. ngiltərədə, mahiyyətcə servlərə oxşar olan “villanlar” üstünlük təşkil edirdilər. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
222
Tədricən kəndlilər arasındakı bütün fərqliliklər aradan qaldırılmış və onların hamısı asılı villanlara çevrilmişlər. Feodal sisteminin formalaşması prosesi XI əsrdə (Fransada) başa çatmışdır. 3.
qədər güclü olmuşdur. Ərzaq rentası pulla əvəz olunmuş, torpağın icarəsi kimi yeni formalar meydana çıxmışdır. XIV əsrdən
etibarən feodallar arasında vassal
münasibətləri də dəyişilmiş, xidmət haqqı olaraq torpaq sahəsi deyil, ondan alınan renta çıxış etməyə başlamışıdr. XII əsr ngiltərə iqtisadiyyatında iki təmayül yaranmışdır: 1. Kəndlilərin şəxsi azadlığı və rentanın forma dəyişkənliyi: biyar sapalaqla əvəzlənir; 2. Feodal təsərrüfatının genişləndirilməsi və biyar işlərinin həcmcə artımı. 4.
Qərb təsərrüfatçılıq tipində şəhərlər xüsusi rol oynayırdılar. Şəhərlərin sənətkarlıq və ticarət mərkəzləri kimi əsas yüksəlişi XIII-XIV əsrlərə təsadüf edir. Şəhər əhalisinin böyük əksəriyyəti istehsal və tədavül sferasında çalışırdı. Sənətkarlığın ən geniş yayılmış sahələrinə toxuculuq istehsalı, metal emalı aid idi. stehsalın qərarlaşması formaları sosiomədəni fərqliliklərlə sıx bağlı olmuşdur. Bu da sənətkarlığın inkişafında iki yolun yaranmasına gətirib çıxarmışdır. 1. Roman yolu: Roma mədəniyyəti çərçivəsində peşəkarlıq əlaməti üzrə birliklərin (sexlərin) yaranması; ( taliya, Pireney və Fransa); 2. Alman yolu: Əsas prinsipə (qardaşlıq andı) istinadla qildiyaların yaranması ( ngiltərə, Skandinaviya ölkələri və Almaniya). Bütün bu formalar sadə əmək kooperasiyası çərçivəsində fəaliyyət göstərirdilər. Həyata keçirdikləri əsas funksiyalar aşağıdakılardan ibarət olmuşdur: 1. Sənət növü üzərində inhisarın təsbiti; 2. Sənətkarlıq məmulatlarının istehsalı və satışı üzərində nəzarət; 3. Üzvlərarası münasibətlərin tənzimlənməsi. XIV əsrə qədər istehsalın qeyd edilən təşkili formaları proqressiv xarakter daşımışdır. XVI-XVII əsrlərdə ilk manufakturalar meydana gəlməyə başladı.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
223
Daxili ticarət elə də böyük əhəmiyyət kəsb etmirdi. Şəhərlərdə lokal bazarlar fəaliyyət göstərirdilər ki, burada da bir qayda olaraq ətraf kəndlərlə mübadilə (gündəlik tələbat malları üzrə) həyata keçirilirdi. Peşəkar ticarətçilər müxtəlif strukturlarda (gildiya və s.) birləşirdilər. Ticarətin inkişafı artıq XIII əsrdən etibarən tacirlərdə pul vəsaitlərinin yiğilmasına imkan yaratmış və sonuc olaraq, pul bazarının formalaşmasına həlledici təsir göstərmişdir. Pul vahidləri və sistemlərinin müxtəlifliyi pulun mübadiləsi zərurətini ortalığa çıxarmışdır. Qızıl ehtiyatlarının azlığı və pul çatışmazlığı yüksək ssuda faizlərinin yaranmasına və pul vəsaitlərinin ticarətdən axınına səbəb olmuşdur. Kredit-ssuda əməliyyatlarının genişlənməsi ilkin olaraq taliyada, sonralar isə Niderland və ngiltərədə bankların yaranmasına gətirib çıxarmışdır. Kredit əməliyyatlarının vasitəsi kimi birja möhtəkirliyi çıxış edirdi ki, bu da ilk dəfə olaraq Amsterdamda meydana çıxmışdır. Avropanın ticarət sferasında çox tezliklə taliyada tətbiq edilən “ikili mühasibat”dan istifadə olunmağa başlandı. Bir sözlə, şəhər və kənd yerlərində əmtəə təsərrüfatının genişlənməsi qərb təsərrüfatçılıq tipinin inkişafına təsir göstərməklə yanaşı feodalizmin süqutunu da sürətləndirirdi.
Dünya iqtisadiyyatının genezisi kontekstində Şərq və Qərb sivilizasiyalarının formalaşması və inkişaf təmayülləri mühüm tarixi əhəmiyyət kəsb edir. Şərq-Qərb müxtəlifliyinin tarixi rolu müasir dünya iqtisadiyyatının gerçək məzmununda kifayət qədər dərin izlər buraxmışdır. Bu sıraya aşağıdakıları aid etmək olar: 1. qlobal ədalətsizliyin sistemli yaranış kimi meydana çıxması: Bəşəriyyətin tən yarısı – 3,5 mlrd.-dan çox adam bu gün insan kimi yaşamaq iqtidarında deyil; 2. qloballaşmanın asimmetrikliyi; ölkələrarası fərqlərin qabarıq şəkildə təzahürü; 3. qlobal iqtisadi inkişaf problemlərinin kəskinləşməsi; 4. ümumbəşəri rifahın dayanıqsızlığı və s. Bu sıranı xeyli genişləndirmək də olar. Lakin, bu deyilənlər də problemin (Qərb-Şərq müxtəlifliliyi) aktuallıq dərəcəsinin dərkedilməsi baxımından kifayətedicdir. Əlbəttə, sadalanan və sadalanmayan problemlər kompleksini təkcə Şərq-Qərb müxtəlifliyi ilə də bağlamaq Dünya iqtisadiyyatının tarixi
224
düzgün olmazdı. Müasir qlobal situasiyanın problemlər çoxluğu amillər çoxluğu ilə determinə olunur. Bu amillər içərisində Şərq→Qərb müxtəlifliyi bu növ baza keyfiyyətində çıxış edir. Beləliklə, Şərq-Qərb müxtəlifliyi ilkin başlanğıcdanmı mövcud olmuş, yoxsa tarixin müəyyən pilləsində meydana çıxmışdır sualına birmənalı olaraq “sonradan ayrılmışlar” tipli cavab vermək olar. Əvvəli bir olanın sonunda eyniyyətə gələcəyi qənaətini bir tərəfə qoyaraq, qeyd edək ki, hər iki sivilizasiya neolit inqilabından qaynaqlanır. Uzun tarixi dövr ərzində siyasət, iqtisadiyyat, sosial sfera və s. müstəvisində oxşar (bəlkə də eyni) yolla inkişaf etmişlər. Yalnız bizim eraya yaxın dövrdə sivilizasiyanın antik inkişaf yolu ümumşərq magistralından ayrılmış və sonralar bu yol Qərb yolu adlandırılmışdır. Sivilizasiyaların inkişaf yolunun fərqliliyi heç də o anlama gəlmir ki, Şərq və Qərb arasında münasibətlər olmamışdır. Hər iki tərəf sıx qarşılıqlı əlaqədə olmuş, bununla belə özünəməxsusluğu qoruyub saxlamışdır. Hərbi münaqişələrin, hətta aydın şəkildə görünən tsiklliyi yaranmışdır: lkin olaraq Şərq hərbi üstünlüyə malik olmuş (yunan- ran müharibələri), sonralar yerdəyişmə baş ermişdir: Makedoniyalı sgəndər, Roma imperiyası və s. Orta əsrlərdə yenidən Şərq önə keçmiş və Qərbi öz təsir dairəsinə almışdır (türklər, ərəblər və s.). Son orta əsrlərdən başlayaraq yenidən Qərb üstünlüyü ələ keçirmiş və böyük müstəmləkə sistemi yaratmışdır. Bəri başdan xatırlatmaq istədik ki, nə Qərb, nə də Şərq ayrı- ayrılıqda vahid sivilizasiya kimi çııxış etmir. Yəni, həm Qərb, həm də Şərq sivil dəyərlər nöqteyi-nəzərindən homogen deyildir. Onları yalnız, əgər belə demək caizsə, metasivilizasiyalar kimi qəbul etmək olar. Eyni zamanda hər iki qütb həm mahiyyəti, həm də təməl prinsipləri baxımından kəskin surətdə fərqlənirlər. Sivilizasiyaların inkişaf tarixini tədqiq edən müəlliflər Qərblə Şərq (ələlxüsus, müsəlman Şərqi) arasında fundamental fərqlərin mövcudluğunu əyani şəkildə sübuta yetirmişlər. 144
Cədvəl 9.2 Şə
Яламятляр Гярб Шярг
144
Pandey R. Sosiology of Development. Delhi, 1985, p293. Dünya iqtisadiyyatının tarixi
225
1. Сосиал-игтисади характеристика
а) инкишаф етмиш индустриал жямиййят б) базис-истещсал а) игтисади эериликля цз- ляшян «аграр» жямиййят б) базис-бюлэц 2. Сосиумун структуру вя типи
а) шящяр жямиййяти б) шящяр c) шящярлиляр ç) мцасирлик а) кянд жямиййяти б) кянд
c) тайфалар ç) янянявичилик 3. Сийаси сяжиййяси
а) демократик, вятяндаш жямиййяти а) патриархал, авторитар, тирan
4. Мядяниййят а) материализм б) секулйаризм c) реализм /прагматизм ç) обйективизм д) плцрализм е) азадлыг ə) бярабярлик f) индивидуализм g) антропосентризм а) рущанилик б) динчилик c) иделазим ç) субйективизм д) монизм е) тайфа ə) табечилик f) тоталитаризм g) теосентризм 5. Тарихи характеристика а) тарихилик б) хятти заман а) гейри-тарихилик/ дурьунлуг б) тсиклик заман
Göründüyü kimi, Qərbin əsasən “primitiv” və “irrasional” hesab etdikləri Şərqin mövcudluq prinsipləri kimi çıxış edir. Modernizmin zəruriliyi fikrində israr edən tədqiqatçılar Qərbin texnikası ilə Şərqin əxlaqını, rasionalizmlə humanizmi birləşdirməyə cəhd edirlər. 145
Problem bundadır ki, keçmiş dövrlərdən fərqli olaraq, müasir dövrdə Şərq-Qərb “simbiozu” sosial və fərdi varlığın təməl prinsiplərinin total əksliyi şəraitində həyata keçirilməyə çalışılır. Qlobal və regional səviyyələrdə baş verən hadisələr (proseslər) deyilən istiqamətdə hansısa bir yeni yaranışın formalaşma mərhələsində olduğu qənaətini aktuallaşdırmaqdadır. Bununla belə, biz qəti surətdə əminik ki, ən yaxşı halda ilğım kimi təzahür edən “yeni yaranış”ın hec
145
Гудыменок А.В., Cтаростин Б.С. Социокультурный облик развивающихся об- ществ. Социальные процессы: соотношение современного и традиционно- го//Развивающиеся страны: экономический рост и социальный прогресс. М: 1983.
Dünya iqtisadiyyatının tarixi
226
bir real əsası yoxdur, yaxud ziddiyyətli ilkin şərtlərə söykənməklə qurulan nəzəri konstruksiyadan başqa bir şey deyildir. Məntiqi yanlışlığı açıq şəkildə müşahidə edilən müqəddəm şərtlərin bazasında gerçək dünya ilə adekvat ola biləcək “yeni yaranışın” meydana çıxması ehtimalı elmdənkənar təsəlliverici ümumiləşdirmə keyfiyyətindən o yana keçmir. Bununla yanaşı, aldadıcı təzahürlərin mövcudluğunu da inkar etmək olmaz. Belə ki, Şərq-Qərb “simbiozu” çərçivəsində sosial institutlaşmanın hansısa seqmenti üzrə ümumuyğunluq yarana bilər. Lakin bu aldadıcı uyğunluq olmaqla, əsasən istisna xarakteri daşıyacaqdır. stisnaların təmayül kimi qəbulu isə mümkünsüzdür. Beləliklə, Şərq-Qərb “simbiozunun” reallığa çevrilməsi istəyində abstrakt metaforalarla uzağa getmək mümkün deyildir. Başqa sözlə, real məzmunlu müxtəliflik, yaxud ya Şərq, ya Qərb gerçəkliyi göz qabağındadır. Yüklə 5,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|