Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti adau-nun 80 illik yubileyinə həsr edilir adau-nun elmi ƏSƏRLƏRİ g əNCƏ 2009, №3

ƏDƏBİYYAT

1. 
   Джамалов Г.И. -Кожееды (Dermestidae), как вредители щелка сырца в Азербайджане. Тезисы сес-и. Загафказск. совета по науч.-иссл.работ. по защите растений. 1971, ст. 449-451.
   
2. 
   Исмаилов М.М. –Кожееды вредители шелкопряда и коконов. Мат. Загафказск, науч. производ. конф. молод.учен. и спец. с/х.. Баку, 1988, ст.170.
   
3. 
   Adıgözəlova D.M.-Dəriqurdlarının bəzi növlərinin biologiyası. Azərbaycan Respublikası «Təhsil cəmiyyəti», Bilgi dərgisi, Kimya-biologiya-tibb, №1, Bakı, 2003, c.50-52.
   
4. 
   Əsgərov Ə.A., Adıgözəlova D.M.- Dəriqurdlarına qarşı mübarizə tədbirləri. AKTA-nın Elmi əsərlər toplusu. Gəncə, 2005, s.87-89.
   

УДК 637:03.619
Влияние температуры на развитие кожеедов
Доктор ветеринарных наук Аскеров А.А.

Кандидат сельскохозяйственных наук Адыгезалова Д.М.
РЕЗЮМЕ
В статье изучено влияние температуры на развитие кожеедов.

Было установлено, что днем и ночью при температуре выше +20⁰С кожееды начинают действовать.

В закрытых помещениях по сравнению с открытыми действие кожеедов замедляется на 1-1,5 месяцев.


Temperature influence of the skin warms development
A.A.Askerov, D.M.Adigozalova
SUMMARY
It has been studied the temperature influences the skin warms development in the article.

It has in own that if the temperature is above +20^oS degree in the morning or at night the skin warms activity start.

The skin warms activity last ed 1-1,5 months in the closed building than in the open building.

UOT 636.082.32/8
AZƏRBAYCANDA YERLİ QOYUN CİNSLƏRİNİN GENEFONDUNUN

BƏRPA OLUNMASI VƏ TƏKMİLLƏŞDİRİLMƏSİ YOLLARI
Kənd təsərrüfatı elmləri doktoru, professor Q.Q.Abdullayev

Azərbaycan Dövlət Aqrar Universiteti


Azərbaycan qoyunçuluq diyarıdır və qoyunçuluğun çox böyük tarixi vardır. Belə ki, hələ keçmişdə Azərbaycanda xalq seleksiyası yolu ilə çoxlu qiymətli qoyun cinsləri genefondları yaradılmışdır. Həmin cinslərdən Bozax, Ləzgi, Garabag, Şirvan, Balbas və s. qiymətli yerli qoyun cinslərini göstərə bilərik. Bu cinslərin sayının çox olması, bəlkə də Azərbaycanda keçmişdə mövcud olan çoxlu xanlıqların olması ilə əlaqədardır. Həmin cinslər ətlik-südlük-yunluq istiqamətində olan yarımqaba yunlu cinslərdəndir.

Azərbaycanın yerli qoyunları, o cümlədən də Bozax qoyunu, 1930-cu illərdən başlayaq «cins yaxşılaşdırma tədbirləri» şuarı altında zərifyunlu cinslərin törədici qoçları ilə çarpazlaşdırmada geniş istifadə edilmiş və tamamilə məhv olmaq təhlükəsinə məruz qalmışdır. 1986-cı ildən bu qoyunların bərpası istiqamətində tədqiqat işlərinə başlanmışdır.

Tədqiqat işləri Tovuz rayonunun iki təsərrüfatında «Bozalqanlı» və «Qara-
xanlı» kəndlərində aparılırdı. Hər iki kəndli qoyunçuluq fermaları Bozax qoyunları üzrə damazlıq ferma kimi təsdiq edilmişdir.

Tərəfimizdən, cinsin bonitrə təlimatı hazırlanıb nəşr etdirilmişdir. 1997-ci ilin əvvəlinə kimi bu təsərrüfatlarda 20 min. başdan çox bozax cinsinə mənsub qoyunlar yetişdirilirdi.

Hazırda qoyunçuluq özəlləşdikdən sonra, tədqiqat işləri həmin sürülərdə davam etdirilir. Tədqiqat işləri eyni zamanda Heyvandarlıq İnstitutunun yardımçı təsərrüfatında aparılmışdır.

1998-ci ildə Bozax qoyunlarının bonitrəsi, bizim hazırladığımız təlimat əsasında aparılmışdır. Bonitrənin nəticəsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

Cədvəl 1
Bozax cinsli qoyunların bonitrə göstəriciləri

Cinsiyyət qrupları	Siniflər
	I	II	Çıxdaş	Cəmi
	yardımçı təcrübə təsərrüfatı
Qoçlar	11	-	4	20
Ana qoyunlar	206	105	55	366
Yekunu	222	105	59	386
	Bozalqanlı fermer təsərrüfatı
Qoçlar	51	-	9	60
Ana qoyunlar	400	50	43	498
Dişi toğlu	50	20	10	80
Erkək toğlu	60	-	10	60
Yekunu	561	70	72	698

1998-ci ildə hər iki təsərrüfatda 1084 baş qoyun bonitrə edilmişdir ki, bunlardan 783 başı arzu olunan tipin fərdləri olmuşdur. Bozax qoyunlarının yun məhsulu yaz yun qırxımı zamanı fərdi uçot əsasında aparılmışdır. Aşağıdakı cədvəldə bozax qoyunlarının yun məhsulu göstərilmişdir.

Cədvəl 2

Yun məhsuldarlığı (kq)

Cinsiyyət qrup	N		M±m		Limit
	Yardımçı təcrübə təsərrüfatı
Qoçlar	15	3,0±0,50		2,60±3,50
Ana qoyunlar	150	2,05±0,05		1,60±2,70
Dişi toğlu	80	1,85±0,35		1,50±2,60
Erkək toğlu	60	1,90±0,30		1,50±2,60
	Bozalqanlı fermer təsərrüfatı
Qoçlar	50	3,20±0,6		2,7±3,8
Ana qoyunlar	400	2,15±0,03		1,6±2,6
Dişi toğlu	150	1,90±0,18		1,5±2,4
Erkək toğlu	80	2,0±0,50		1,5±2,4

Tədqiqatlar göstərir ki, bozax qoyunları özlərinin yüksək yun məhsulu ilə fərqlənirlər. Belə ki, ayrı-ayrı fərdlərin yunu 3,8 kq-a çatır.

Lakin təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, bu qoyunların xalçaçılıq üçün əvəz olunmayan yarımqaba yunu hələ də sənayedə öz istifadəsini tapa bilmir.

Cinsiyyət qrupları üzrə bozax qoyunlarının yununun uzunluq göstəriciləri aşağıdakı kimi olmuşdur.

Cədvəl 3
Yunun uzunluğu (sm-lə)

Cinsiyyət qrupu	M±m	C%
Qoçlar	13,6±0,58	9,5
Ana qoyunlar	10,1±1,26	28,3
Erkək toğlular	11,4±1,12	22,0
Dişi toğlular	12,0±0,97	18,2

Tədqiqatlar göstərir ki, bozax qoyunlarının yunu kifayət qədər uzundur və daraq yunun tələbini tam ödəyir. Yunun uzunluğu fiziki xassələr arasında naziklikdən sonra ən əsas göstəricidir.

Yunun uzunluğu seleksiya əlaməti kimi, məhsuldarlığın artırılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Cinsiyyət və yaş qrupları üzrə bozax qoyunlarının yununun uzunluğu 10,1±1,26 - 13,6±0,58 sm arasında tərəddüd edir.

Bozax qoyunları Gəncə-Qazax bölgəsinin köçəri dağ otlaq şəraitinə yaxşı uyğunlaşmışlar. Lakin, təəssüflə qeyd edilməlidir ki, erməni işğalı - qoyunçuluğun inkişafında öz mənfi təsirini göstərmişdir.

Qoyunlar yay otlaqlarından mərhum olmuşlar. O səbəbdən də, onların yemə olan tələbatı kəsirlə ödənilir ki, bu da onların inkişafını ləngidir, məhsuldarlığını azaldır.

Aşağıdakı cədvəldə Bozalqanlı fermer təsərrüfatında bozax qoyunlarının yaşla əlaqədar diri çəkisi verilmişdir (n=15).

Cədvəl 4

Qoyunların canlı kütləsi (kq)

Yaşı, aylarla	Cinsiyyət qrupu
	Erkəklər	Dişilər
Doğulduqda	3,08±0,05	2,85±0,04
4-aylıqda	21,8±0,25	20,1±0,24
8-aylıqda	31,5±0,30	29,1±0,53
12-aylıqda	35,3±0,34	32,5±0,40

Bozax qoyunları özlərinin diri çəkiləri ilə fərqlənirlər. Onu da qeyd edək ki, diri çəkisinin aşağı olması, bozax qoyunlarının əsas qüsurlarından biridir. Odur ki, gələcəkdə damazlıq seleksiya işlərinin istiqaməti, diri çəki artımına yönəldilməlidir. Hazırda bu istiqamətdə işlər Tovuz rayonu “Bozalqanlı” kəndli-fermer təsərrüfatında davam etdirilir.

NƏTİCƏ

Qoyunlarda yunun uzunluğunu və qoyunların diri çəkisinin seleksiya əlaməti olmasını nəzərə alaraq, gələcəkdə Bozax cins qoyunlar üzrə seleksiya işləri məhz bu istiqamətə yönəldilməlidir.

Восстановление и усовершенствование генофонд местных овец Азербайджана
Доктор сельcкхозяйственных наук, профессор .Г.Абдуллаев

Азербайджанский Государственный Аграрный Университет


Р Е З Ю МЕ
Учитывая основные селекционные признаки, длину шерсти и живую массу овец бозахской породы, селекционные работы надо вести именно по этим направлениям.

Restoration and improvement a genofund Local sheeps of Azerbaijan
The doctor a.s. G.G.Abdullaev

Azerbaijan State Agrarian University
S U M M A R Y

Considering the basic selection attributes, length of a wool and alive weight of sheep’s Bozakh breeds, it is necessary to conduct selection works in these directions.

УДК 636.612.01532
ВЛИЯНИЕ РАЗНОГО УРОВНЯ УГЛЕВОДОВ В РАЦИОНЕ

БАРАНЧИКОВ НА ИХ УБОЙНЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ

Аспирант Л.Э. Вердиева

АзНИИЖ

В отличии от моногастричных, жвачные животные способны переваривать клетчатку. Как известно, в рубце жвачных животных, благодаря микрофлоре (бактерии, инфузории) происходит расщепление легко и труднорасщепляемых углеводов. [3,4].

Сырая клетчатка корма состоит из целлюлозы, части гемицеллюлоз и инкрустирующих веществ ( лигнина, кутина, суберина) [1,2]. Отношение легко и труднопереваримых углеводов в рационе жвачных существенно оказывает влияние на рубцовое пищеварение [2]. Тем самым, регулирование доли легко и труднорасщепляемых углеводов в рационе жвачных может оказывать влияние на их продуктивные качества.

Учитывая все вышеизложенное мы в своих эксперементах изучали влияние разного уровня углеводов в рационе баранчиков на их убойные показатели.

Материал и методы исследований.

Опыт проводился в Подсобно - Эксперементальной базе Азербайджанского Научно-Исследовательского Института Животноводства. Для проведения данного опыта выбрали по принципу аналогов 3 баранчика весом 37-40 кг и вставили конъюлу всем баранчикам в рубец и в двенадцатиперстную кишку. Опыт проводили по методу латинского квадрата. Методика латинского квадрата уже более 55 лет применяется учеными. Она дает возможность на небольшом числе животных провести опыты по оценке действия различных факторов на хозяйственно-полезные качества животных и получить в ряде случаев статистически достоверный результат (4). Опытных животных кормили два раза в сутки при свободном доступе к воде. Ниже представлена таблица кормовых рационов баранчиков в контрольной ( таблица 1), первой ( таблица 2), и второй ( таблица 3) опытных группах.

Таблица 1
Кормовой рацион для баранчиков в весе 35-40 кг (контрольная группа).

Название кормов	количество кормо, кг	кормовых единец	МДЖ	переваримый протеин, г	сырой протеин, г	Клетчатка, г	Жир	кальций	Фосфор	Каротин, мг	Крахмал, г	сухое вешество, г
Сено люцерновое	2	0,88	13,44	202	288	506	44	34	4,4	98	18	1660
Ячмень	0,8	0,92	8,4	68	90,4	39,2	17,6	1,6	3,12	0,4	388	680
Свекла кормовая	5	0,6	8,25	45	65	45	5	2	2,5	0,5	15	600
Всего	7,8	2,4	30,09	315	443,4	590,2	66,6	37,6	10,02	98,9	421	2940

Из рационов баранчиков видно, что в первом контрольном периоде соотношение клетчатки к сухому веществу в % составляет 20,07; соотношение крахмала к сухому веществу в % составляет 0,14-при кормовой единице в рационе 2,4. В рационе первой опытной группы количество клетчатки по сравнению с контрольным рационом на 16,3 % больше, при кормовой единице 2,77. В рационе второй опытной группы по сравнению с контрольным рационом содержание крахмала больше на 22 % , при кормовой единице 2,58.

Таблица 2
Кормовой рацион для баранчиков в весе 35-40 кг (первая опытная группа).

Название кормов	количество кормов,кг	кормовых единец	МДЖ	переваримый протеин, г	сырой протеин, г	Клетчатка, г	жир	Кальций	фосфор	Каротин, мг	Крахмал, г	сухое вешество, г
Сено люцерновое	1,5	0,66	10,08	151,5	216	379,5	33	25,5	3,3	73,5	13,5	1245
Ячмень	0,7	0,81	7,35	59,5	79,1	34,3	15,4	1,4	2,73	0,35	339,5	595
Свекла кормовая	5,0	0,6	8,25	45	65	45	5	2	2,5	0,5	15	600
Солома ячменная	0,5	0,17	2,855	6,5	24,5	165,5	9,5	1,65	0,4	2	-	415
Отрубь пшеничная	0,7	0,53	6,195	67,9	105,7	61,6	28,7	1,4	6,72	1,82	-	595
Всего	8,4	2,77	34,73	330,4	490,3	685,9	91,6	31,95	15,65	78,17	368	3450