Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 20 fevral 2014-cü il tarixli

vasitələrinin dozaları  

(Rapid advice: treatment of tuberculosis in children. World Health Organization, 2010)

52 

Dərman vasitəsi Birdəfəlik doza 

Maksimal 

gündəlik doza 

İzoniazid (H) 

10 mq/kq (10-15 mq/kq) 

300 mq 

Rifampisin (R) 

15 mq/kq (10-20 mq/kq) 

600 mq 

Pirazinamid (Z) 

35 mq/kq (30-40 mq/kq) 

- 

Etambutol (E) 

20 mq/kq (15-25 mq/kq) 

- 

Cədvəl 5. Uşaqların müalicəsində istifadə olunan 2-ci sıra 

dərman vasitələrinin dozaları  

(Schaaf HS, Marais BJ. Management of multidrug-resistant tuberculosis in 

children: a survival guide for paediatricians. Paediatr Respir Rev. - 2011. - 

12(1):31-8 // Epub 2010)

39

 

Dərman qrupu 

Dərmanın adı 

Gündəlik doza 

(mq/kq)

Maksimal doza 

(mq)

I Qrup: birinci sıra 

dərman vasitələri 

(per os)

 

Etambutol 

Pirazinamid 

20-25 

30-40 

2000 

2000 

II Qrup: inyeksion 

dərman vasitələri 

Aminoqlikozidlər 

Streptomisin  

(birinci sıra) 

Amikasin 

Kanamisin 

15-20 

15-20 

15-20 

1000 

1000 

1000 

Tsiklik polipeptidlər Kapreomisin 

15-20 

1000 

III Qrup: 

Ftorxinolonlar 

Ofloksasin 

Levofloksasin 

Maksifloksasin 

15-20 

7,5-10 

7,5-10 

800 

750 

400 

IV Qrup: ikinci 

sıra dərman 

vasitələri (per os) 

Etionamid



 (ya da 

protionamid) 

Sikloserin (ya da terizidon



) 

Para-aminosalisil turşusu 

15-20 

10-20 

150 

1000 

1000 

12 q 

V Qrup:VMB-yə 

təsiri təyin 

edilməmiş qrup 

İzoniazid yüksək dozada 

Linezolid 

Amoksisillin/klavunat 

Klaritromisin 

Tioasetazon



 

Klofazimin



 

15-20 

10-12, gündə 2 dəfə 

15, gündə 3 dəfə 

7,5-15, gündə 2 dəfə 

3-4  

3-5 

400 

300, gündə1-2 dəfə

 

500, gündə 2 dəfə

150 

300 

                                                            



 

Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatından keçməmiş dərman vasitəsi

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

30

Əlavə 1 

Strinq test 

Kiçik yaşlı  uşaqlarda vərəmi, adətən, bakterioloji müayinələrlə 

aşkarlamaq mümkün olmur. Böyük yaşlı  uşaqlarda isə  bəlğəmin 

bakterioskopik müayinəsi diaqnostika üçün mühüm əhəmiyyət kəsb 

edir

1

. Lakin, adətən, uşaqlar bəlğəmi xaric edə bilmədiklərindən və 

ya bəlğəmin miqdarı keyfiyyətli müayinə aparılması üçün kifayət 

qədər olmadığından, bəlğəmin induksiya yolu ilə yığılma üsullarından 

istifadə olunur ki, bu da öz növbəsində  vərəmin nazokomial 

transmissiyasına səbəb olur. Bu səbəbdən və eyni zamanda 

müayinənin həssaslığını artırmaq məqsədi ilə  vərəm mikobak-

teriyalarını aşkarlamaq üçün “strinq test”dən istifadə olunur

32

.

 

“Strinq test” metodikası ilk dəfə  Helicobacter  pilori kimi 

bağırsaq patogenlərini aşkarlamaq üçün tədqiq olunmuşdur. 

“Strinq test”i aşağıda göstərilən kimi aparılır. Müayinədən keçən 

90 sm-lik neylon ipdən asılmış jelatin kapsulu udmalıdır (Şəkil 2). 

Kapsul udularkən mədədə  həll olunur, bu zaman ipin əsas hissəsi 

açılır və onun səthi mədə möhtəviyyatı və eləcə də onun tərkibində 

olan törədicilər ilə örtülür. 

 

Şəkil 2. Strinq testin aparılması

5

  

Müayinə olunan şəxsə testin aparılmasından 12 saat əvvəl qida və 

maye qəbulu qadağan edilir (yaxud gecə aclığı). Test aparılmazdan 

əvvəl xəstə 30 saniyə müddətində boğazını heksiditin məhlulu ilə 

yaxalamalıdır. Kapsuldan çıxan ipin sərbəst ucu xəstənin yanağına 

leykoplastr vasitəsi ilə fiksə edilir. Bir saatdan sonra xəstə yenidən 

30 saniyə ərzində boğazını heksiditin məhlulu ilə yaxaladıqdan sonra 

sap çıxarılır. Sapın 20 sm-lik distal hissəsi adi laborator müayinə 

üsulları ilə patogen mikrofloranı  tədqiq etmək üçün müayinə edilir. 

Son tədqiqatlar göstərir ki, “strinq test”i 4 yaşdan etibarən uşaqlar 

tərəfindən asanlıqla icra oluna bilir

6

.

 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

31

ƏDƏBİYYAT

 

1.

 

Ağciyər vərəminin kimyəvi terapiyası üzrə klinik protokol. 

Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi. Bakı. - 2011. - 32. 

2.

 

Xəstəliklərin və sağlamlıqla bağlı problemlərin beynəlxalq 

statistik təsnifatı; 10-cu baxış. - I cild. - Cenevrə, Ümumdünya 

Səhiyyə Təşkilatı. - 2002. - 470.  

3.

 

Abadco DL, Steiner P: Gastric lavage is better than 

bronchoalveolar lavage for isolation of Mycobacterium 

tuberculosis in childhood pulmonary tuberculosis. Pediatr Infect 

Dis J. - 1992. - 11:735-738. 

4.

 

American Academy of Pediatrics. American Academy of 

Pediatrics. Tuberculosis. In: Pickering LK, ed. Red Book: 2009 

Report of the Committee on Infectious Diseases. 28th ed. Elk Grove 

Village, IL: American Academy of Pediatrics. - 2009:680-701. 

5.

 

Andreas Leodolter, Kathlen Wolle, Ulrike von Arnim, Stefan 

Kahl, Gerhard Treiber, Ulrich Peitz, Peter Malfertheiner. Breath 

and string test: A diagnostic package for the identification of 

treatment failure and antibiotic resistance of Helicobacter pylori 

without the necessity of upper gastrointestinal endoscopy. World 

J. Gastroenterol. - January, 28, 2005. - 11(4):584-586 

6.

 

Bonnet M. Diagnostic yield and operational aspects of the “string 

test” to diagnose tuberculosis in children and adult suspects 

unable to produce good quality sputum. [Electronic resource] 

Mbarara, Uganda. 2012. - Available at: 

http://epicentre.msf.org/en/diagnostic-yield-and-operational-

aspects-%E2%80%9Cstring-test%E2%80%9D-diagnose-

tuberculosis-children-and-adult-susp (30.04.2013). 

7.

 

Brailey ME. Tuberculosis in white and negro children. II. The 

epidemiologic aspects of the Harriet Lane study. Cambridge, 

MA: Harvard University Press, 1958. Цитируется по: Shingadia 

D, Novelli V. Diagnosis and treatment of tuberculosis in 

children. Lancet Infect Dis. Review. - 2003. - 3(10):624-32. 

8.

 

Burrill J, Williams CJ, Bain G, Conder G, Hine AL, Misra RR. 

Tuberculosis: a radiologic review. Radiographics. - 2007. - 

27(5):1255-73. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

32

9.

 

Centers for Disease Control and Prevention. Controlling 

tuberculosis in the United States: recommendations from the 

American Thoracic Society, CDC, and the Infectious Diseases 

Society of America. MMWR. - 2005. - 54 (No. RR-12), p. 7. 

10.

 

Chiang CY, Schaaf HS. Management of drug-resistant 

tuberculosis. Int J Tuberc Lung Dis. - 2010. - (6):672-82. 

11.

 

Chow F, Espiritu N, Gilman RH, Gutierrez R, Lopez S, Escombe 

AR, Evans CA, Moore DA. La cuerdadulce-a tolerability and 

acceptability study of a novel approach to specimen collection for 

diagnosis of paediatric pulmonary tuberculosis. BMC Infect Dis. 

- Aprel, 4, 2006. - 6:67. 

12.

 

Connell TG, Zar HJ, Nicol MP. Advances in the diagnosis of 

pulmonary tuberculosis in HIV-infected and HIV-uninfected 

children. J Infect Dis. - Nov, 15, 2011. - 204 Suppl 4:S1151-8. 

13.

 

Cruz AT, Starke JR. Clinical manifestations of TB in children. 

Pediatr Respir Rev. - 2007. 8:107-117. 

14.

 

Cruz AT, Starke JR. Pediatric tuberculosis. Pediatr Rev. - 2010. - 

(1):13-25; quiz 25-6. 

15.

 

Devasia R A, Blackman A, Gebretsadik T, et al. Fluoroquinolone 

resistance in Mycobacterium tuberculosis. The effect of duration 

and timing of fluoroquinoloneexposure. Am J Respir Crit Care 

Med. - 2009. - 180: 365-370. 

16.

 

Eamranond P, Jaramaillo E. Tuberculosis in children: reassessing 

the need for improved diagnosis in global control strategies. Int J 

Tuberc Lung Dis. - 2001. - 5:594-603. 

17.

 

Ettehad D, Schaaf HS, Seddon JA, Cooke GS, Ford N. Treatment 

outcomes for children with multidrug-resistant tuberculosis: a 

systematic review and meta-analysis. Lancet Infect Dis. - 2012. -

12(6):449-56 // Epub 2012. 

18.

 

Guidance for national tuberculosis programmes on the 

management of tuberculosis in children. World Health 

Organization. - 2006. - p.30. 

19.

 

Karakas Z, Agaoglu L, Taravari B, Saribeyoglu E, Somer A, 

Guler N, Unuvar A, Anak S, Yalcin I, Devecioglu O. Pulmonary 

tuberculosis in children with Hodgkin's lymphoma. Hematol J. - 

2003. - 4(1):78-81. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

33

20.

 

Kritski AL, Marques MJ, Rabahi MF, et al. Transmission of 

tuberculosis to close contacts of patients with multidrug-resistant 

tuberculosis. Am J Respir Crit Care Med. - 1996. - 153:331-5. 

21.

 

Ligthelm LJ, Nicol MP, Hoek KG, Jacobson R, van Helden PD, 

Marais BJ, Warren RM, Wright CA. Xpert MTB/RIF for rapid 

diagnosis of tuberculous lymphadenitis from fine-needle-

aspiration biopsy specimens. J Clin Microbiol. - 2011. - 

49(11):3967-70 // Epub 2011. 

22.

 

Lew W, Pai M, Oxlade O, Martin D, Menzies D. Initial drug 

resistance and tuberculosis treatment outcomes: systematic review 

and meta-analysis. Ann Intern Med. - 2008. - 149(2):123-34. 

23.

 

Marais BJ, Gie RP, Hesseling AC, Schaaf HS, Lombard C, 

Enarson DA, Beyers N.A refined symptom-based approach to 

diagnose pulmonary tuberculosis in children. Pediatrics. - 2006. - 

118(5):e1350-9. 

24.

 

Marais BJ, Pai M. Recent advances in the diagnosis of childhood 

tuberculosis. Arch Dis Child. - 2007. - 92(5):446-52. 

25.

 

Marais BJ, Gie RP, Schaaf HS, Beyers N, Donald PR, Starke JR. 

Childhood pulmonary tuberculosis: old wisdom and new 

challenges. Am J Respir Crit Care Med. - 2006. - 173(10):1078-

90 // Epub 2006. 

26.

 

Marais BJ, Hesseling AC, Gie RP, Schaaf HS, Beyers N. The 

burden of childhood tuberculosis and the accuracy of routine 

surveillance data in a high burden setting. Int J Tuberc Lung Dis. 

- 2006. - 10:259-263. 

27.

 

Marais BJ, Gie RP, Schaaf HS, Hesseling AC, Enarson DA, 

Beyers N. The spectrum of childhood tuberculosis in a highly 

endemic area. Int J Tuberc Lung Dis. - 2006. - 10:732-738. 

28.

 

Marais BJ, Gie RP, Schaaf HS, Hesseling AC, Obihara CC, 

Starke JJ, Enarson DA, Donald PR, Beyers N. The natural history 

of childhood intra-thoracic tuberculosis: a critical review of 

literature from the pre-chemotherapy era. Int J Tuberc Lung Dis. 

- 2004. - 8(4):392-402. 

29.

 

Marais BJ, Pai M. Specimen collection methods in the diagnosis 

of childhood tuberculosis. Indian J Med Microbiol [serial online].  

- 2006. - 24:249-51. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

34

30.

 

Menzies D, Benedetti A, Paydar A, et al. Standardized treatment 

of active tuberculosis in patients with previous treatment and/or 

with mono-resistance to isoniazid: a systematic review and meta-

analysis. PloS Med. - 2009. - 6: e1000150. 

31.

 

Menzies D, Benedetti A, Paydar A, et al. Effect of duration and 

intermittency of rifampin on tuberculosis treatment outcomes: a 

systematic review and meta-analysis. PLoS Med. - 2009. - 

6(9):e1000146 // Epub 2009.  

32.

 

Moore D, Evans C, Gilman R, Vargas D, Escombe R. 

Appropriate technology in tuberculosis diagnostics. Lancet. - 

2005. - 365(9470): 1541-1542. 

33.

 

Nicol MP, Zar HJ. New specimens and laboratory diagnostics for 

childhood pulmonary TB: progress and prospects. Paediatr 

Respir Rev. - 2011. - 12:16-21. 

34.

 

Panjabi R, Comstock GW, Golub JE. Recurrent tuberculosis and 

its risk factors: adequately treated patients are still at high risk. 

Int J Tuberc Lung Dis. - 2007. - 11(8):828-37. 

35.

 

Perez-Velez CM, Marais BJ. Tuberculosis in children. N Engl J 

Med. - 2012. - 367(4):348-61. 

36.

 

Rapid advice. Treatment of tuberculosis in children. World 

Health Organization. - 2010. 

37.

 

Schaaf HS, Michaelis IA, Richardson M, et al. Adult-to-child 

transmission of tuberculosis: household or community contact? 

Int J Tuberc Lung Dis. - 2003. - 7:426-31. 

38.

 

Schaaf HS, Shean K, Donald PR. Culture-confirmed multidrug-

resistant tuberculosis inchildren: diagnostic delay, clinical 

features, response to treatment and outcome. Arch Dis Child. - 

2003. - 88:1106-11. 

39.

 

Schaaf HS, Marais BJ. Management of multidrug-resistant 

tuberculosis in children: a survival guide for paediatricians. 

Paediatr Respir Rev. - 2011. - 12(1):31-8 // Epub 2010. 

40.

 

Seddon JA, Hesseling AC, Marais BJ, Mc Illeron H, Peloquin 

CA, Donald PR, Schaaf HS. Paediatric use of second-line anti-

tuberculosis agents: a review. Tuberculosis (Edinb). - 2012. - 

92(1):9-17 // Epub 2011. 

41.

 

Shingadia D, Novelli V. Diagnosis and treatment of tuberculosis 

in children. Lancet Infect Dis. Review.- 2003. - 3(10):624-32.  

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

35

42.

 

Somu N, Swaminathan S, Paramasivan CN, Vijayasekaran D, 

Chandrabhooshanam A, Vijayan VK, Prabhakar R: Value of 

bronchoalveolar lavage and gastric lavage in the diagnosis of 

pulmonary tuberculosis in children. Tuber Lung Dis. - 1995. - 

76:295-299. 

43.

 

Starke JR. Tuberculosis. In: Jensen HB, Baltimore RS, eds. 

Pediatric infectious diseases: principles and practices. 

Philadelphia: WB Saunders. - 2002. - 396-419. 

44.

 

Steiner P, Rao M, Mitchell M, Steiner M. Primary drug-resistant 

tuberculosis in children: Correlation of drug-susceptibility 

patterns of matched patient and source case strains of 

Mycobacterium tuberculosis. Am J Dis Child. - 1985. - 139:780-2. 

45.

 

Stop TB Partnership Childhood TB Subgroup World Health 

Organization. Guidance for National Tuberculosis Programmes 

on the management of tuberculosis in children. Chapter 1: 

introduction and diagnosis of tuberculosis in children. Int J 

Tuberc Lung Dis. - 2006. - 10(10):1091-7. 

46.

 

Swaminathan S, Rekha B. Pediatric Tuberculosis: Global 

Overview and Challenges. Clin Infect Dis. - 2010. - 50 

(Supplement 3): S184-S194. 

47.

 

Tuberculosis: Clinical diagnosis and management of tuberculosis, 

and measures for its prevention and control. National 

Collaborating Centre for Chronic Conditions (UK). London: 

Royal College of Physicians (UK). - 2006. - p.201. 

48.

 

Tuberculosis: Clinical Diagnosis and Management of 

Tuberculosis, and Measures for Its Prevention and Control. 

National Collaborating Centre for Chronic Conditions (UK), 

Centre for Clinical Practice at NICE (UK). London: National 

Institute for Health and Clinical Excellence (UK). - 2011. 

49.

 

Vargas D, Garcia L, Gilman RH, Evans C, Ticona E, Navincopa 

M, Luo RF, Caviedes L, Hong C, Escombe R, Moore DA: 

Diagnosis of sputum-scarce HIV-associated pulmonary 

tuberculosis in Lima, Peru. Lancet. - 2005. - 365:150-152. 

50.

 

Verver S, Warren RM, Munch Z, et al. Proportion of tuberculosis 

transmission that takes place in households in a high-incidence 

area. Lancet. - 2004. - 363:212-14. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r. 

 

36

51.

 

Wang L, Turner M, Elwood R, Schulzer M, Fitzgerald J. A meta-

analysis of the effect of Bacille Calmette Guerin vaccination on 

tuberculin skin testmeasurements. Thorax. - 2002. - 57:804-09. 

52.

 

WHO rapid advice-treatment of tuberculosis in children. Geneva: 

World Health Organization. - 2010 (WHO/HTM/TB/2010.13). 

53.

 

Woodring JH, Vandiviere HM, Fried AM, Dillon ML, Williams 

TD, Melvin IG. Update: the radiographic features of pulmonary 

tuberculosis. AJR Am J Roentgenol. - 1986. - 146(3):497-506. 

54.

 

World Health Organization. A research agenda for childhood 

tuberculosis: improving the management of childhood 

tuberculosis within national tuberculosis programmes: research 

priorities based on a literature review. Geneva: World Health 

Organization. - 2007. 

55.

 

World Health Organization. Guidelines for the programmatic 

management of drug-resistant tuberculosis // Emergency update 

2008. WHO/HTM/TB/2008.402. Geneva, Switzerland: WHO. -

2008. - 77. 

56.

 

Zar HJ, Hanslo D, Apolles P, Swingler G, Hussey G. Induced 

sputum versus gastric lavage for microbiological confirmation of 

pulmonary tuberculosis in infants and young children: a 

prospective study. Lancet. - 2005. - 365:130-4. 

57.

 

Ziganshina, L.E., Eisenhut, M. Tuberculosis (HIV-Negative 

People). Clinical Evidence (Online). 2011. - 0904. 

 

 

 

 

 

 

Klinik protokol Az

ərbaycan Respublikas

ı S

əhiyy

ə Nazirliyinin 

İctimai S

əhi

yy

ə v

ə 

İslahatlar M

ərk

əzind

ə haz

ırlanm

ış

dı

r.