Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

Tədqiqat sualı: 
1.Ədəbi dilin normaları hansılardır? 
2.Fonetik, leksik və qrammatik normanın xüsusiyyətləri nədən ibarətdir? 
Tədqiqatın aparılması. 
Müəllim tədqiqat aparmaq məqsədilə şagirdlərə fərdi şəkildə paylayıcı 
materiallar verir və mətndəki orfoqrafiq səhvləri, yerində və məqamında 
işlədilməmiş sözləri, qrammatik səhvləri - söz birləşmələri və cümlə üzvləri 
arasındakı sintaktik əlaqələrin pozulması hallarını, eyni zamanda inversiyanı 
tapmağı tapşırır. Tədqiqat işi fərdi şəkildə keçirilir. 
 
 Məlumatın mübadiləsi 
Şagirdlər əldə etdikləri nəticələri oxuyur. 
Məlumatın müzakirəsi 
Müzakirələr aparılır. Bu işdə bütün sinif kollektiv iştirak edir, yanlış fikirlərə 
düzəlişlər edirlər. 
Nəticə və ümumiləşdirmə 
Müəllimin köməyi ilə düzgün cavablar ümumiləşdirilir və qruplaşdırılır. Nəticə 
aşağıdakı şəkildə qeyd olunur. 
1. Dilimiz özünün sabit ədəbi dil normalarına malik olması ilə dünyanın digər 
inkişaf etmiş dillərindən geri qalmır. Azərbaycan ədəbi dilinin üç norması var: 
1) fonetik normalar; 
2) leksik normalar; 
3) qrammatik normalar.

---

2. Fonetik normalar orfoqrafik və orfoepin normalara əsaslanır.
Orfoefik normalar sözlərin ədəbi dildəki tələffüz qaydaları əsasında yaranır.
Orfoqrafik normalar orfoqrafik qaydalar əsasında formalaşır.
3.Leksik normalar hər kəsdən:
- sözün mənası və ya mənaları ilə ehtiyatlı olmağı; 
- ədəbi dildə loru, kobud söz və ifadələr işlətməməyi;
- bədii məqsəd güdmürsə, dialekt sözlərdən, varvarizm və vulqar sözlərdən istifadə 
etməməyi; 
- sözü düzgün yerində və məqamında işlətməyi tələb edir. 
4. Qrammatik normalaranı aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 
1) İsimlərə əvvəl cəm, sonra mənsubiyyət, hal şəkilçiləri və s. artırılır: kənd-lər-
imiz-in. 
2) Təyini müəyyən miqdar sayı olan isim təkdə işlənməlidir: on uşaq, üç dəftər. 
3) Fel köklərinə əvvəl təsirlik, sonra növ, şəkil, daha sonra isə şəxs (xəbərlik) 
şəkilçiləri artırılır: qal-dı-ril-ma-lı-dır; döy-üş-çü-lər-imiz-in-dir. 
4) Mübtəda və xəbər şəxsə, qismən də kəmiyyətə görə uzlaşır: Sən 
azərbaycanlısan. Onlar tələbədirlər.