Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

Məlumatın mübadiləsi 
Şagirdlər onlara təqdim olunmuş cümlələri və “açar” sualları birlikdə oxuyur, 
fikir mübadiləsi edir, bir-birinin dəlil və sübutlarını dinləyirlər. Ümumi rəyə 
gələrək Venn diaqramını işləyirlər. Sinfə veriləcək informasiyanı dəqiqləşdirirlər. 
İnformasiyanı təqdim edəcək şəxsi seçirlər. Tədqiqat işi başa çatandan sonra 
qruplar öz liderləri vasitəsi ilə məlumatı təşkil edib müəllimə və bütün sinfə təqdim 
edirlər. Onlar öz fikirlərini yazı taxtasında çəkilmiş Venn diaqramına yazırlar. 
Məlumatın müzakirəsi
Bütün qrupların rəy və fikirləri dinlənilir. Müzakirələr aparılır. Bu işdə 
bütün sinif iştirak edir. Qarşılıqlı dialoqla yanlış cavablar sıradan çıxarılır. Düzgün 
cavablar əsaslandırılır. 
Ümumiləşdirmə və nəticəçıxarma 
Müəllimin köməyi ilə düzgün cavablar ümumiləşdirilir. Nəticə kimi Venn 
diaqramının son variantı meydana çıxır: 
Müəllim 2-ci cümlənin qarşılaşdırma budaq cümləsi olduğunu söyləyir və 
onun mahiyyəti barədə məlumat verir. 
Müəllim daha sonra qarşılaşdırma budaq cümləsinin quruluşu və qrammatik 
xüsusiyyətlərinin aydınlaşdırılması üçün uşaqların diqqətini vatman kağızına 
Tabesiz 
mürəkkəb 
cümlə 
Tabeli 
mürəkkəb 
cümlə 
1
. Sinonimlik təşkil edirlər. 
2. Quruluşca mürəkkəb 
cümlələrdir. 
3. Hər iki cümlənin tərəfləri 
arasında qarşılaşdırma əlaqəsi 
mövcuddur. 
cümlə

---

çəkilmiş sxemlərə cəlb edir. Sxemlərə əsasən qarşılaşdırma budaq cümlələrini baş 
cümləyə bağlayan vasitələri müəyyən etməyi və nümunələr söyləməyi tapşırır. 
(bunu üçün bütün siniflə iş forması seçilir). 

Budaq cümlə əvvəl gəlir və baş cümləyə “nə qədər” bağlayıcı sözü, -sa (-sə) 
şəkilçisi və da (də), belə ədatları ilə bağlanır. Məs.: 
1. Bunların suyu nə qədər sərin ola da, bizim bulaqlara çatmaz. 
2. O (nə qədər) çalışsa belə, bu işi bacarmaz. (“nə qədər” işlənməyə də bilər) 
2. Hərçənd (hərçənd ki – düzdür, doğrudur) -------
---------- ----------- ---------- -----------------, 
amma (ancaq, lakin) -----------
----------- ----------. 

Budaq cümlə baş cümləyə hərçənd, hərçənd ki (düzdür, doğrudur) sözləri ilə 
bağlanır, baş cümlənin əvvəlində amma, ancaq, lakin qarşılaşdırma 
bağlayıcılarından biri işlənir. Məs.: 
1. Hərçənd (düzdür) sifəti arıq görünürdü, amma bədəncə dolu adam idi. 
2. Doğrudur, (hərçənd) Aslan uşaq idi, lakin o hər işin öhdəsindən gələ bilirdi. 
Sonra müəllim diqqəti şərt budaq cümləsi ilə qarşılaşdırma budaq cümləsinin 
fərqinə cəlb edir. 
1. Kəndə gəlmək istəsən, mənə mütləq xəbər elə. 
2. Məktub onu sarsıtsa da, cavab yazmağı lazım bilmədi. 
O bildirir ki: 

Şərt budaq cümləsində şərt məzmunu olur, qarşılaşdırma budaq cümləsində 
isə şərt məzmunu olmur. 

Şərt budaq cümləsi sadələşmir, qarşılaşdırma budaq cümləsi isə 
xüsusiləşmiş zərfliklərin köməyi ilə sadələşə bilir. 
İzah nümunələrin müqayisəsi əsasında aparılır. Mövcud nümunələr əsasında 
qarşılaşdırma budaq cümləsində durğu işarələrinin işlənməsi barədə də məlumat 
verilir.