Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Lənkəran Dövlət Universiteti

2. Torpaqda azotlu üzvi maddələrin parçalanmasının ümumi sxemi-ammonifikasiya.
Azot balansına və onun bitkulər tırəfindən mənimsənilməsinə təsir edən prosesləri nəzərdən keçirək. Ammonium ionu torpağa ya gübrələr (məsələn,ammonium şorası) vasitəsilə daxil olur, yaxud torpaqda gedən ammonifikasiya prosesi nəticəsində yaranır. Yaşıl bitkilərin qidalanması üçün ən yaxşı şərait ammonifikasiya prosesi zamanı yaranır. Çünki, bu zaman zülal birləşmələri ammonyaka qədər parçalanır:
Zülal→ aminturşuları→ NH₃ + azotsuz üzvi birləşmələr.
Ammonifikasiya həm aerob, həm də anaerob heterotrof bakteriyaları tərəfindən aparılır.Torpaqda oksidləşdirici, hidrolitik və reduksiyaedici ammonifikasiyalar mövcuddur. Bu zaman NH₃-la birlikdə müxtəlif turşular və spirtlər də alınır.
Beləliklə, torpaqdakı azotlu üzvi maddələrin ammonyaka qədər parçalanması prosesinə ammonifikasiya deyilir.
Müxtəlif mikroorqanizm qrupu tərəfindən buraxılan fermentlərin təsiri altında zülal maddələri amin turşusuna qədər hidroliz olunur. Nəticədə amin turşusundan NH₃ ayrılır. Ən sadə amin turşusundan (QLİSİN) ammonyakın ayrılma mexanizmi ilə tanış olaq:
CH₂NH₂ COOH +O₂→ HCOOH + CO₂ + NH₃
CH₂NH₂ COOH + H₂O → CH₂OH + CO₂ + NH₃
CH₂NH₂ COOH + H₂ → CH₃COOH + NH₃
Ayrılmış NH₃ müvafiq üzvi və mineral turşularla birləşərək, bitki mənimsəyə biləcək duzlar əmələ gətirir:
NH₃ + HNO₃ → NH₄NO₃
NH₃ + H₂CO₃ → (NH₄)₂CO₃
Əmələ gələn bu duzlar torpağın uducu kompleksindəki kalsium kationu ilə ekvivalent tərzdə reaksiyaya girə bilir:

(TUK)^Ca2+ + (NH₄)₂CO₃ →(TUK)^NH+_NH+ +CaCO₃

(TUK)^Ca2+ + 2NH₄NO₃ → (TUK)^NH+_NH+ +Ca(NO₃ )₂
Bu göstərilənlərdən başqa ammonyak hidrogen rabitəsi vasitəsi ilə gilli mineralların səthində də saxlanıla bilər. Bu rabitə ammonyakın tərkibindəki hidrogen atomu ilə oksidlərin və ya OH qrupunun oksigeni arasında yaranır:

R—Si—O....H₃N

Yaxud R—Al—OH.... H₃N
Ammonyakın xemosorbsiyası zamanı NH₃ molekulu humus maddələrindəki turş funksional qrupların hesabına əlavə proton götürə bilir.
HT-COOH⁺NH₃→ HT— COONH⁺₄
Eləcə də silikatların və alümosilikatların hidroksil qrupları hesabına da belə proses gedə bilir.

Si- OH + NH₃ → Si- O- NH₄

Ammonifikasiyaya azot tərkibli üzvi birləşmələrin minerallaşmasının birinci mərhələsi kimi baxmaq olar.