Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Lənkəran Dövlət Universiteti

1.Alümosilikatların tərkibinə daxil olan kalium. Torpaqdakı kaliumun yarıdan çoxu ilkin minerallardan alüminium silikatların nümayəndəsi olan çöl şpatının tərkibindədir. İlkin mineralların kaliumundan bitki istifadə edə bilmir. Lakin, rus alimi V.Q.Aleksandrov çöl şpatını parçalayan silikat bakteriyasını (micilaginosus siliceus müəyyənləşdirmişdir.Kaliumun yarıdan azı şist minerallarından olan kalium şistinin (muskovitin) və s. tərkibində olur. Bunların tərkibindəki kalium ilkin minerallarınkına nisbətən bir qədər çox mənimsənilən formadadır. Buraya aşağıdakı minerallar aiddir:
Çöl şpatı (ortoklaz) – K₂Al₂Si₆O₁₆
Muskovit (kalium şisti)– H₂KAl₃Si₃O₁₂
Biotit (kaliumlu-maqnezial-dəmirli şist)– (H, K₂) • (Mg, Fe)₂ • (AlFe)₂ • (SiO₄)₃
Qlaukonit – K₂O•4P₂O₃•10SiO₂•nH₂O
Leysit – K₂Al₂Si₄O₁₂
Nefelin və – (K, Na)₂O •Al₂O₃•2SiO₂
Göstərilən bu mineralların tərkibinə daxil olan kalium bitkilər tərəfindən mənimsənilmir.
2.Torpaq kolloidlərinin səthi tərəfindən adsorbsiya olunan kalium. Torpaqda bu kaliumun miqdarıı 0,09 – 1,5 mq/ekv (100 q torpaqda) təşkil edir. Bu ən çox boz torpaqlarda rast gəlinir. Kaliumun bu forması kənd təsərrüfatı bitkilərin qidalanmasında mühüm rol oynasa da, lakin bu formanın hamısından bitkilər istifadə etmə qabiliyyətinə malik deyildir.
3.Suda həll olunan kalium . Torpaqda nisbətən azdır. 100 q torpaqda 5mq –a qədər olur. Bu da torpaqdakı mübadilə olunan (asan mənimsənilən) kaliumun çox az bir hissəsini(10-20%)təşkil edir.
Suda həll olunan kalium aşağıdakı proseslərlə əmələ gəlir:
a) kalium minerallarını hidroliz etdikdə;
b) bitkilərin kök sistemindən ifraz edilən turşuların təsiri ilə kalium minerallarının parçalanmasından;
c) nitrifikasiya bakteriyaları və digər mikroorqanizmlərin fəaliyyəti sayəsində ayrılan HNO₃ təsirindən minerallardan ayrılan kalium birləşməsindən;
d) torpağın uducu kompleksilə gübrələrin mübadilə təsirindən çıxarılan kalium birləşməsindən.