Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdində Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci

 

 
3-cü hissə
Plan 
1.İstismar göstəricilərinin riyazi işləmə metodikası 
 
Ədəbiyyat 
 
1.Б.Гнеденко, Ю.К.Беляев, А.Д.Соловьев Математические методы в 
теории надежности, Наука, 1965. 
2.Котеленец 
Н.Ф., Кузнецов Н.Л. Испытания и надежность 
электрических машин, М.: Высш.шк., 1988. 
İstismar göstəricilərinin riyazi işləmə metodikası
İstismar göstəricilərinin riyazi işlənməsi işləmə müddətinin variasiya sırası 
üçün cədvəlin tərtib olunması ilə başlayır. Bunun üçün elektrik avadanlığının 
sıradan çıxmaları haqqında məlumatlardan istifadə olunur (bax cədvəl 2 ). 
Cədvəl 2 
№ 
Elektrik 
avadanlığının 
vəziyyəti (təzə və 
ya təmir 
olunmuş) 
Sıradan 
çıxmanın 
səbəbi 
Sıradan 
çıxmaya 
qədər 
işləmə 
vaxtı, 
saat 
Xidmət 
müddəti, 
il və ya ay 
Təmirin 
növü 
Quraşdırma 
tarixi 
Qeydlər 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bu cədvəldə əsasən təsadüfi kəmiyyətlər sırasının kənar üzvlərinin sıranın 
digər üzvlərindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənib-fərqlənməməsi yoxlanılır. Yəni, 
bu kəmiyyətlərin kobud səhvlərin və ya istismar zamanı baş verən müstəsna halları 
nəticəsi olduğu müəyyənləşdirilir. 

---

Qruplaşma intervallarının sayı ( 
K 
) aşağıdakı nisbətlərdən təxmini təyin oluna 
bilər: 
K = 1 + 3,3lqN, 
burada:
N – 
variasiya sırası hədlərinin sayı. 
Adətən seçmə həcmindən asılı olaraq interval sayı 8 ... 20 hüdudunda qəbul 
olunur. 
Əgər, intervallar sayı ( 
K
) məlum olarsa, onda intervalların qiyməti aşağıdakı 
formula ilə təyin oluna bilər: 
,
K
R
t


burada:
R
– variasiya (dəyişmə) amplitudası: 
R = t
max
 – t
min
 
t
max
 
və
 t
min
– uyğun olaraq təsadüfi kəmiyyətin maksimal və minimal qiyməti 
olmaqla, doldurulmuş jurnalın (cədvəl ... ) köməyi ilə müəyyənləşdirilir. 
İntervalın kəmiyyətini, sayını və variasiya sırasının vüsətini (genişliyini, 
miqyasını) bilərək hər bir intervalın ( i-ci) sərhəddini müəyyənləşdirmək olar. 
Hər bir zaman kəsiyinin ( intervalının) ortası aşağıdakı formula ilə təyin 
olunur: 
2
1
.
i
i
i
or
t
t
t



Burada:
t
i-1
və t
i
 – i
-ci intervalın başlanğıncı və son vaxtıdır. 
Sonra
n
i
– in intervalında sıradançıxmaların sayı hesablanır. 
Bundan sonra hər bir intervalın sonuna qədər sıradançıxmaların sayı təyin 
olunur: 






1
1
)
(
i
k
k
k
i
t
t
n
Hər bir intervalın sonuna qədər qüsursuz ( saz ) işləmiş elektrik 
avadanlıqlarının sayı aşağıdakı ifadədən təyin olunur: 



N
N
i
1






1
1
)
(
i
k
k
k
i
t
t
n
Sonra, uyğun olaraq sıradançıxmada işləmə ehtimalı
P(t), 
sıradançıxma 
ehtimalı
Q(t), 
sıradançıxma tezliyi
a(t)
və sıradançıxmaların intensivliyi
λ(t)
hər 
bir interval üçün hesablanır. Beləliklə, paylanmanın empirik qanunu 
müəyyənləşdirilir. 
Riyazi gözləmə
M(t)
və orta kvadratik meyl
σ
empirik paylanmanın ən 
vacib səciyyələrindəndir. 

---

Riyazi gözləmə
M(t)
təsadüfi kəmiyyətin
t
i
– işləmə müddəti vaxtının – 
mümkün qiymətinin onların ehtimalına
( P
i
 )
hasilidir: 



i
i
P
t
t
M
)
(
M(t)
-nin təxmini qiyməti təsadüfi kəmiyyətlərin orta qiymətinə bərabər qəbul 
olunur. Bu hesabatda
M(t)
birinci sıradan çıxmaya qədərki orta işləmə müddətinə 
(narabotka)
T
or
bərabər qəbul edilir ki, 
T
or
-da formula .... ifadə olunmuşdur. 
Orta kvadratik meyl
σ
T.or
və variasiya sırasının seçmə orta kvadratik meyli
S
T.or
aşağıdakı formulalarla təyin olunur: 
1
)
(
)
(
1
2
.
1
2
.









N
T
t
S
N
T
t
n
i
or
i
or
T
n
i
or
i
or
T

Standart meyl qiyməti
Δσ
T.or

və ya sıradançıxmaya işləmənin orta xətası
(T
or
≈M(t))
aşağıdakı ifadədən tapılır: 
N
S
or
T
or
T
.
.



Δσ
T.or
nəzərə alınmaqla sıradançıxmaya orta işləmə müddəti aşağıdakı şəkli 
alır: 
T = T
or
 ± Δσ
T.or 
 
İstismar göstəricilərinin riyazi işlənməsi üçün forma 2-ci cədvəldə verilmişdir. 
Cədvəldəki verilənlərə əsasən sıradançıxmaların tezliyi
a(t), 
sıradan çıxmadan 
işləmə ehtimalı
p(t)
, sıradan çıxma ehtimalı 
Q(t)
və sıradançıxma intensivliyi 
λ(t)