Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Sumqayıt Dövlət Universitetinin nəzdində Sumqayıt Dövlət Texniki Kolleci

histoqrammaları 
qurulur
.
Alınmış göstəricilər və histoqrammalar xarici 
görünüşünə əsasən nəzəri paylanma qanunu müəyyənləşdirilir. 

---

Daha sonra sıradançıxmaların paylanması qanunu haqqında ilkin nəticə 
yoxlanılır. Bu məqsədlə müxtəlif paylanma qanunları və koordinat torları haqqında 
ümumi fərziyyələrdən istifadə olunur. Bu zaman eksperimental yolla alınmış 
göstəricilər uyğun fərz olunan paylanma qanunun koordinat toruna köçürülür. 
Sonra, eksperimental nöqtələrdən düz xətt elə keçirilir ki, nöqtələrin düz xətdən 
meylliyi (sürüşməsi) minimal olsun və xətti interpolyasiyanın mümkünlüyünə 
əmin olduqdan sonra ən böyük meyl tapılır. 
Sıradançıxmaların paylanması qanunu haqqında çıxarılmış nəticənin (rəyin) 
qiymətləndirilməsi üçün Kolmoqorov meyarı (kriteriyası) istifadə olunur. Bunun 
əsasında isə, aşağıda göstərilən şərt yerinə yetirilirsə, eksperimental paylanma 
seçilmiş nəzəri paylanma ilə uzlaşdırılır (uyğunlaşdırılır, razılaşdırılır): 


N
D
burada:
D
– eksperimental nöqtənin düz xətdən ən böyük sapması (kənara 
çıxma); 
N
– istismar müşahidələrinin ümumi sayı; 
λ – ehtimalın 
 P(λ)
qiymətini müəyyənləşdirən parametr. 
λ 
və
P(λ)-nın
qiymətləri cədvəldə yazılır. 
 
Əgər, ehtimal
P(λ)
çox kiçik olarsa, hipotezadan həqiqətə uyğun olmadığı 
üçün imtina edilir. Əgər ehtimal
P(λ)
nisbətən böyük qiymətə malik olarsa, onda 
hipotezanı təcrübi göstəricilərlə uzlaşan (uyğun) hesab etmək olar. 
Sıradan çıxmaların paylanması qanunu haqqında qabaqcadan söylənilmiş 
fərziyyə müəyyənləşdiyi üçün, bundan sonra sıradançıxmaların fərz olunan 
paylanma qanununun nəzəri formulları müəyyənləşdirilir. 
Empirik paylanmanın parametrlərindən istifadə edərək hər bir interval üçün 
sıradançıxmaların nəzəri tezliyi (paylanmanın sızlığı), sıradan çıxmadan işləmə 

---

ehtimalı (paylanmanın funksiyası), sıradançıxmanın növü və intensivliyi 
hesablanır. 
Hesablamaların nəticələri xüsusi cədvələ köçürülür ki, bunun da forması 
paylanma qanununun növündən asılı olur. Bu cədvəlin göstəricilərinə əsasən 
sıradançıxmaların tezliyinin, sıradançıxmadan işləmə ehtimalının, sıradançıxma 
ehtimalının və sıradançıxma intensivliyinin nəzəri qrafikləri qurulur, riyazi 
gözləmə və orta kvadratik meyl hesablanır. 
Nəzəri paylanma qanununun qurulmuş əyriləri statistik paylanmanın əsas, 
əhəmiyyətli xüsusiyyətlərini saxlamaqla, istismar göstəriciləri ilə kifayət qədər 
yaxşı uzlaşmalıdır. Bu zaman daha dəqiq müəyyənləşməni statistik və nəzəri 
əyriləri müqayisə etmək yolu ilə əldə etmək olur. Bu məqsədlə müxtəlif uzlaşma 
(uyğunluq) meyarlarından istifadə olunur. Pirson və A.N.Kolmoqorov uzlaşma 
meyarları ən geniş tətbiq olunur. 
Göstərilən halda Pirson uzlaşmanın ( χ
2 
paylanma ) tətbiqi məqsədəuyğundur. 
Odur 
ki, sıradan çıxmadan işləmə ehtimalının nəzəri qiyməti 
(sıradançıxmaların tezliyi) ilə onun statistik qiymətləri arasındakı aralanmanın 
(ziddiyyəti) ölçüsünü təyin etmək üçün Pirson “uzlaşması”ndan istifadə 
əhəmiyyətinin aparılma ardıcıllığını göstərək. 
Aralanmanın (fərqliliyin) ölçüsü təyin edilir: 




k
i
i
i
i
NP
NP
n
1
2
2
)
(

Burada:
N
– elektrik avadanlığının sıradançıxmalarının ümumi sayı; 
K
– statistik sıranın intervallarının sayı; 
P
i
– təsadüfi kəmiyyətin intervala düşmə ehtimalıdır. 
χ
2
– paylanmanın sərbəstlik dərəcəsi ədədi təyin edilir: 
γ = k – S
burada, 
S
– 
P(t)
etibarlığı kəmiyyətinə qoyulmuş rabitələrin sayıdır. 
Aşağıdakı nisbətlərin yerinə yetirilməsi tələb olunur: 















k
i
i
i
k
i
i
dx
x
f
x
P
x
M
x
dx
x
f
P
1
0
0
1
)
(
)
(
0
)
(
1
Bu zaman, qoyulmuş rabitələrin sayı 2 qəbul edilir. Əgər, paylanma qanunu 
dispersiyanın təyin olunmasını da tələb edirsə, anda rabitələrin sayı
S = 3
qəbul 
edilir. 
χ
2
və 
γ-
nın qiymətlərinin köməyi ilə
χ
2

kəmiyyətinin formulu ilə tapılmış 
aralanma (fərqlilik) ölçüsündən yüksək olması ehtimalı təyin edilir. 

---

Əgər, elektrik avadanlıqlarının etibarlığını səciyyələndirən sıradançıxmaların, 
təsadüfi kəmiyyətlərin və sıradançıxmaya işləmənin paylanma qanunu məlumdursa 
istismar göstəricilərinin həcmindən və etimad ehtimalından asılı olaraq etibarlıq 
xarakteristikasının etimad intervallarını hesablamaq olar. 
Tutaq ki,
a
parametri üçün təcrübədən ( və ya istismar göstəricilərindən )
a
~
qiyməti alınmışdır. Bu zaman mümkün xətanı qiymətləndirmək zəruridir. Bunun 
üçün müəyyən yüksək ( 0,9; 0,95; 0,99 ) 
β
ehtimalı verilir ki, bu ehtimalla 
hadisənin baş verəcəyi dəqiq olsun və aşağıdakı bərabərliyi ödəmək şərti ilə
ε
qiyməti təyin edilir: 





)
~
(
a
a
P
a
-nın
a
~
-ilə əvəz olunması zamanı mümkün xətaların qiymət diapazonu – 
ε
-na 
bərabər olmalıdır. Bu halda bərabərliyi aşağıdakı şəkildə yazmaq olar: 








)
~
~
(
a
a
a
P
İşlənmiş metodika əsasında elektrik avadanlıqlarının istismar etibarlığının 
miqdarı göstəriciləri təyin edilir. 

---