Azərbaycan respublikasi daxiLİ İŞLƏr naziRLİYİ polis akademiyasi kafedra

 
10 
yaxud fəaliyyətsizliyi ilə dəymiş maddi zərəri ödəyir və s. Cinayət hüququnun əksər 
normaları mühafizəedicidir. Mühafizəedici hüquq münasibətləri hüququn digər 
sahələrində də yaranırlar.
Tənzimləyici hüquq münasibətlərinin iki növü vardır: fəal və passiv. Birinci 
növ hüququn dinamik funksiyasını ifadə edir və vəzifəqoyucu normalar əsasında 
təşəkkül tapır. İkinci növ hüququn statistik funksiyasını ifadə edir, qadağanedici və 
bəzi səlahiyyətverici hüquq normaları əsasında təşəkkül tapır. Hüquq ədəbiyyatında
hüquq münasibətlərinin mütləq və nisbiyə bölünməsi də mövcuddur. Bu təsnifatın 
əsasında hüquq münasibəti subyektlərinin fərdiləşməsi durur. Nisbi hüquq 
münasibətlərində hər iki tərəf - səlahiyyətli şəxslər də, vəzifə daşıyanlar da (məsələn, 
alqı-satqı hüquq münasibətlərində alıcı və satıcı) dəqiq müəyyənləşmişdir.
Mütləq hüquq münasibətlərində dəqiq, yalnız bir tərəf  subyektiv hüququn 
daşıyıcısı müəyyənləşir, mükəlləfiyyətli isə bütün başqa şəxslər - «hər bir istənilən» 
olur. Hesab olunur ki, bu cür hüquq münasibətlərinə mülkiyyət münasibəti, müəlliflik 
və patent münasibətləri aiddir. 
Hüquq münasibətləri iştirakçıları vəzifələrinin xarakterinə görə də bir-birindən 
fərqlənir. Bunlar, aktiv və ya passiv hüquq münasibətləridir. Aktiv hüquq 
münasibətlərində borclu tərəf digər tərəfin qanuni tələblərinə müvafiq olaraq 
müəyyən hərəkətləri etməlidir. Qarşı tərəfin hüquqi isə vəzifənin icrasını tələb 
etməkdən ibarətdir. Passiv hüquq münasibətlərində borclu tərəf digər tərəfin 
subyektiv hüquqlarını pozan müəyyən hərəkətlərin edilməsindən çəkinməlidir. 
Hüquq münasibətinin iştirakçıları arasında hüquq və vəzifələrin bölgüsündən 
asılı olaraq sadə və mürəkkəb hüquq münasibətlərini fərqləndirmək olar. Mürəkkəb 
hüquq münasibətlərində tərəflər həm hüquq, həm də vəzifələrə malikdirlər. Məsələn, 
alqı-satqı müqaviləsi əsasında yaranan hüquq münasibətlərində satıcı öz əmlakı 
üzərində sərəncam vermək, müəyyən məbləği almaq hüququna malik olub, həmçinin 
müəyyən edilmiş müddətdə və keyfiyyətdə müqavilə obyektini alıcıya vermək 
vəzifəsini daşıyır. Alıcı da öz növbəsində müəyyən edilmiş müddətdə şeyin ona 
verilməsini tələb etmək hüququna malik olmaqla bərabər, müqavilə ilə müəyyən 
edilmiş qiyməti ödəmək vəzifəsini daşıyır. 

---