Azərbaycan respublikasi kənd təSƏRRÜfati naziRLİYİ aqrar elm və İnformasiya məSLƏHƏt məRKƏZİ

 
 

---

91 
Cəvdəl 1 
Beynəlxalq mərkəzlərdən alınmış yumşaq buğda sortlarının 
sturuktur analiz göstəriciləri 
Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarında bitkilərin boyu (77,9-105,2) arasında 
dəyişmişdir (şəkil 1). Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarında ən hündür boylu sort 
№ 
 
Sortun adı 
Bi
tk
in
in
 b
oyu
, s
m
 
D
ən
in
 k
ütl
əs
i, q
/m
2
 
 
1000 d
ən
in
 k
ütl
əs
i, q
 
 
Sünbül 
elementləri 
Sü
nb
ül
ün
 k
ütl
əs
i, q
 
Sünbüldə 
dənin 
Sünbülun 
Sü
nb
ül
cü
kl
ər
in

sayı
, ə
d
əd
 
Sayı
, ə
d
əd
 
K
ütl
əs
i, q
 
en
i, s
m
 
uz
un
lu
ğu
, s
m
 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
10 
11 
1 
3
rd
WWONİR-43 
95,1 
490 
54,2 
1,50 
9,16 
16,2 
2,08 
29,9 
1,62 
2 
2
rd
WWONIR-64 
105,2 
560 
40,8 
1,38 
10,8 
17,4 
2,72 
39,5 
1,61 
3 
3
rd
WWONSA-67 
95,6 
370 
38,2 
1,08 
8,92 
15,4 
1,85 
30,0 
1,15 
4 
RBWONSAA-75 
85,9 
500 
41,3 
1,14 
9,02 
17,0 
2,58 
50,0 
1,95 
5 
RBWONSAA-35 
90,2 
653 
39,7 
1,28 
8,30 
17,8 
2,25 
35,3 
1,40 
6 
2
nd
FAWWEYT FRC9918 
98,7 
360 
42,6 
1,06 
7,76 
17,0 
2,16 
30,5 
1,30 
7 
Günəşli 
93,4 
680 
55,2 
1,18 
9,66 
14,2 
2,64 
36,3 
1,56 
8 
1
st
WWERYT-43 
80,6 
653 
36,8 
1,28 
10,2 
19,8 
2,46 
47,8 
1,76 
9 
3
rd
WWERYT-21 
89,5 
400 
44,9 
1,50 
11,2 
18,6 
2,68 
39,0 
1,76 
10 
Tale-38 
89,4 
620 
46,6 
1,42 
8,80 
15,8 
2,41 
29,2 
1,36 
11 
2
nd
WWERYT-4 
85,6 
590 
36,9 
1,10 
9,10 
19,4 
2,44 
31,7 
1,17 
12 
7
th
HRWSH 184-127 
82,7 
450 
46,2 
1,08 
9,16 
28,2 
2,17 
29,0 
1,34 
13 
RBWHADTON-4 
90,1 
570 
39,7 
1,06 
9,58 
19,4 
2,84 
37,1 
1,47 
14 
130 N31 
98,2 
520 
36,1 
1,12 
9,46 
17,4 
2,70 
38,2 
1,38 
15 
130 N 41 
82,7 
580 
47,5 
1,28 
9,38 
18,2 
2,91 
36,0 
1,71 
16 
130 N 53 
92,5 
620 
43,9 
1,20 
9,20 
17,0 
2,64 
32,6 
1,43 
17 
130 N 58 
94,2 
680 
46,9 
1,14 
9,64 
20,2 
2,84 
36,9 
1,73 
18 
130 N 60 
85,7 
570 
41,6 
1,30 
9,28 
17,4 
2,34 
33,2 
1,38 
19 
130 N 68 
94,5 
560 
45,8 
1,08 
7,56 
16,2 
1,86 
26,4 
1,38 
21 
F.03.N1 
77,9 
600 
42,5 
1,38 
9,44 
19,4 
2,91 
39,5 
1,68 
22 
Yük/key N1 
95,4 
620 
48,5 
1,34 
9,86 
18,6 
2,87 
30,3 
1,47 
23 
Yük/key N8 
85,7 
460 
40,2 
1,48 
9,46 
15,8 
2,24 
36,8 
1,48 
24 
Yük/key N10 
85,5 
510 
49,1 
1,40 
10,3 
15,8 
2,42 
32,2 
1,58 
25 
S.2 
90,4 
600 
52,8 
1,38 
9,76 
18,6 
3,35 
42,6 
2,25 
26 
S.3 
87,6 
575 
42,7 
1,37 
10,2 
17,9 
2,39 
38,7 
1,42 
27 
F.02.N8.N9.07 
80,8 
665 
37,7 
1,30 
10,9 
21,0 
2,91 
37,4 
1,41 
28 
Pirşahin(yerli) 
85,4 
565 
52,9 
1,30 
11,6 
18,2 
2,80 
31,9 
1,69 
29 
75(6N3) 
93,4 
595 
45,1 
1,06 
10,4 
19,0 
2,81 
30,4 
1,37 
30 
N11.123 N79 
85,7 
550 
40,4 
1,08 
8,60 
17,8 
1,95 
31,9 
1,29 
31 
N12.123 N86 
96,3 
550 
42,7 
1,04 
7,94 
14,6 
2,04 
28,6 
1,22 
32 
N10.123 N68 
86,5 
520 
45,8 
1,34 
8,80 
15,4 
2,26 
36,7 
1,35 
33 
N5(030153) 
105,1 
645 
55,3 
1,26 
10,5 
20,2 
3,77 
35,0 
1,97 
34 
Əzəmətli-95(st) 
83,4 
400 
47,7 
1,00 
8,80 
16,2 
1,89 
32,5 
1,55 

---

92 
kimi 2
nd
WWONIR-64 (105,2 sm), ən qısa boylu isə F.03.N1 (77,9sm ) və 
1
st
WWERYT-43 (80.6sm ) olmuşlar). Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarının 1000 
dəninin kütləsi 55,3-36,1 q, bərk buğda sortlarında isə bu göstərici 52,8-35,4 q 
arasında olmuşdur. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortları üzrə 1000 dənin kütləsinə 
görə ən yüksək göstərici 05 (03153-dən seç.) (55,3q), Günəşli (55,1) və standart 
kimi götürülən Əzəmətli 95 sortunda isə 1000 dənin kütləsi (47,7q) olmuşdur. Ən 
aşağı qiymət isə 130№31(36,1q) olmuşdur (cədvəl 1). 
Şək.1.Beynəlxalq mərkəzlərdən alınmış yumşaq buğda sortlarının quraq dəmyədə
məhsuldarlıq göstəriciləri
Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarının sünbülləri üzərində struktur analizi 
apararkən məlum olmuşdur ki, yumşaq buğda sortlarının bir sünbülündəki dənlərin 
sayı (26,4-50,0 əd) arasında olmuşdur. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarının bir 
sünbülündəki dənin sayına görə ən yüksək göstərici RBWON SAA-75 (50,0 əd), 
1
st
WWERYT-43 (47,8 əd ən aşağı qiymət isə 130 №68 (26,4 əd), 12№.123№86 
(28,6 əd), olmuşdur. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarının bir sünbülündəki 
sünbüldəki dənin kütləsinə görə ən yüksək göstərici S.2 (2,25 q), RBWONSAA-75 
(1,95 q), ən aşağı göstərici isə 2
nd
WWERYT- 4 (1,17q), 3
rd
WWONSA-67 (1,15q)
olmuşdur. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarının bir sünbülündəki dənin kütləsi
(1,15-2,25q) arasında dəyişmişdir. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarınında
sünbüllərin eni (1,0-1,62 sm), uzunluğu isə (7,56-11,6 sm) arasında dəyişmişdir. 
Tədqiq olunan müxtəlif növ yumşaq buğda sortlarının seleksiya prosesində 
yeni yüksək məhsuldar, yüksəkkeyfiyyətli, yüksək un çıxımına malik, təbiətin biotik 
və abiotik amillərinə qarşı, quraqlığa, şaxtaya, xəstəlik və ziyanvericilərə qarşı 
davamlı olan, ən əsası isə fermerlərin xoşuna gələcək qədər plastik 
sortlarınyaradılması üçün həmin sortların məhsuldarlığı, bitkilərin boyu və sturuktur 
analizi ilə yanaşı daha çox əhəmiyyət kəsb edən dənin qidalıq dəyərini, texnoloji 
keyfiyyət göstəricilərini öyrənməklə, təbiətin biri-birindən çox kəskin fərqlənən 
biotik və abiotik amillərin təsirindən asılı olaraq, dənin keyfiyyət və texnoloji
keyfiyyət göstəricilərində gedən prosesləri müşahid\ə etmək məqsədi ilə bu sortların 
dənində keyfiyyət və texnoloji keyfiyyət göstəricilərini təyin edərək bu göstəricilərə 
Bitkininboyu, sm
DəninKütləsi, q/m2 
1000dənin kütləsi, q 

---

93 
həmçinin xəstəlik və ziyanvericilərin təsiri ilə gedən proseslərin üzərində elmi 
müzakirələr aparmaq çox aktualdır [5; 6; 7].
Beləliklə müəyyən edilmişdir ki, 
1. Tədqiq olunan müxtəlif növ yumşaq buğda sortlarının dən məhsuldarlığı (360-680 
q/m
2
) arasında dəyişmişdir; 
2. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarında bitkilərin boyu (77,9-105,2) arasında 
dəyişmişdir; 
3. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarınında sünbüllərin eni (1,0-1,62 sm), 
uzunluğu isə (7,56-11,6 sm) arasında dəyişmişdir;
4. Yumşaq buğda sortlarının bir sünbülündəki dənlərin sayı (26,4-50,0 əd) arasında 
olmuşdur. Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarının bir sünbülündəki dənin kütləsi
(1,15-2,25q) arasında dəyişmişdir; 
5.Tədqiq olunan yumşaq buğda sortlarınında sünbüllərin eni (1,0-1,62 sm), uzunluğu 
isə (7,56-11,6 sm) arasında dəyişmişdir.
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.Гусейнов С.И. Засухоустойчивые и высококачественные образцы пшеницы.// 
Azərbaycan Aqrar Elmi jurnalı, 2009, №1-2,s.58-59 
2.Əliyev C.Ə. İdeal buğda bitkisi //Kənd təsərrüfatı elmləri xəbələri” jurnal, 
Bakı,1982, N5. 
3.Коновалов Ю.Б. Формирование продуктивности колоса яровой пшеницы и 
ячменя.М.,«Kолос»,1981.
 
4.Куперман Ф.М. Морфофизиология рaстений. Морфофизиологический анализ 
этaпов органогенеза различных жизненных форм покрытосеменных растений. 
Учеб. пособие для студентов биол. спец. ун-тов, 4-е изд. Перевып, и доп. М., 
выс. Шк., 1984. 
5. Павлов А.В., Лобанова Н.И., Колесник Т.И. Азотистые соединения, в виде 
которых 15 N поступает в развивающиеся зерновки ячменя.// Физиология 
растении, 1973. 20, №4. 
6. Павлов А.Н. Закономерности накопления белка в зерне пшеницы и их 
значение для селекции на качество урожая. В сб. Физиология растении в 
помощь селекции.М., «Наука», 1974. 
7.Hüseynov S.İ., Təlai C.M., Abdulbaqiyeva S.A., Mahmudov R.U. Dəmyə şəraiti 
üçün məhsuldarlıq və keyfiyyət göstəricilərinə görə fərqlənən perspektivli buğda 
sortlarının seçilməsi.//Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Əkinçilik İnstitutunun Elmi 
Əsərlərinin məcmuəsi, XXI cild, Bakı, 2005, s. 206-211