Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

Zygomycetes sinfi   

 

 

 

Bu sinif Mucorales, Enthomophtorales, Endoqonales 

və Zoopagales sıralarını cəmləyir. 

 

Mukorlar sırası – Mucorales 

Bu böyük sıra olub 360-dan artıq nümayəndəni özündə 

cəmləyir. Sıranın geniş yayılmış qruplarından biri kif 

göbələyidir.  Əsasən saprotrof həyat tərzi keçirirlər. Bunlar 

əsasən torpaqda, ərzaq məhsulları üzərində saprofit yaşayırlar, 

nadir  hallarda isə bunlara papaqlı göbələklər üzərində parazit 

halda da rast gəlinir. 

Pitocephalis və Chaetocladium cinslərinin növləri isə ali 

çiçəkli bitkilər üzərində parazit həyat tərzi keçirirlər. Mukor və 

Rhizopus cinslərinin növləri isə insan və heyvanlarda mikoz və 

digər xoşagəlməz xəstəliklər törədirlər (məsələn, tənəffüs yol-

larında). Mukor göbələkləri torpaqda zülal və digər azotlu 

birləşmələrin bitki və heyvan mənşəli birləşmələrin parçalan-

masında yaxından iştirak edirlər. Yuxarıda adları  çəkilən 

birləşmələr parçalandıqdan sonra bitkilər tərəfindən asan 

mənimsənilə bilən formaya düşür. Sıranın  Mucor  cinsinə 

mənsub olan növlər daha çox yayılmışdır. Onun Mucor mu-

cedo növü rütubətli  şəraitdə  adi peyin və digər cisimlər 

üzərində asanlıqla inkişaf edir: mitseliləri çox budaqlanmış, 

arakəsməsiz hiflərdən təşkil olunmuşdur,  əsasən substrat 

daxilində inkişaf edir və xaricə doğru çoxlu qalın, uzunsov, bu-

daqlanmayan sporangidaşıyanlar çıxarır. Bunların yığınları 

substrat üzərində keçəyəbənzər yumşaq ağ örtük əmələ gətirir. 

Bunu rütubətli yerdə qalmış çörək parçası üzərində də görmək 

olur. Sporangidaşıyanın ucunda adi gözlə görünən sarımtıl 

qonur rəngli, kürəşəkilli sporangi əmələ gəlir (şəkil 23,24,25).  

Bunun  çoxnüvəli protoplastı oval və silindrşəkilli spo-

rangispora  əmələ  gətirir. Bunlar azad olub, əlverişli  şəraitə 

düşdüksdə inkişaf edib yeni mitseli əmələ gətirirlər. Cinsi çox-

alma qametangioqamiya tiplidir (şəkil 26). 

 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 23. Mukor: 1 – sporangidaşıyıcılar sporangiərlə birlikdə; 

2 – sporanginin quruluşu; a – sütun; b - yaxalıq   . 

 

 

 

Şəkil 24. Mukor göbələklərinin qeyri-cinsi çoxalma orqanları. 

a – Mucor; b – Absidia; v- Rizopus; q – Saksenaea;      d- 

Syncephallastrum; e – Cunninghamella. 

 

 

Şəkil 25. Mukor: 1 – sporangidaşıyıcılar sporangilərlə birlikdə.     

 

---

 

 

 

Şəkil 26. Mukor göbələklərində cinsi proses: a – iki mitselinin 

kopulyasion qolları; b- qametangilərin formalaşması;  v 

– suspenzordan arakəsmə vasitəsilə ayrılmış qametangi; 

q – qametangilərin kopulyasiyası; d – yetişmiş ziqospor; e 

– rüşeym sporangisində ziqosporun cücərməsi. 

 

 Mucor-da cinsi çoxalma, xarici  görünüşü ilə eyni, lakin 

cinsi əlaməti ilə müxtəlif olan mitseliləri görüşdükdə baş verir.  

Bu zaman ucları genişlənmiş gödək mitseli budaqları bir-birinə 

yaxınlaşır, onların təpələrində arakəsmə əmələ gəlir, bu sürətlə 

ayrılan hüceyrələr bir-birinə toxunanda onların aralarındakı 

qılaf əriyir və möhtəviyyatları birləşır, birləşmiş kütlənin ətrafı 

qalın qabıqla örtülür, ziqot əmələ gəlir. Ziqot hər iki tərəfdən, 

onu  əmələ  gətirən budaqlara birləşmiş olur, bunlara 

suspenzorlar deyilir.  Ziqot sakit dövr keçirdikdən sonra inkişaf 

edərək mitseli verir və bunun üzərində isə sporangilər  əmələ 

gəlir. Ziqot və ondan əmələ  gələn mitseli diploiddir. Bundan 

reduksion bölünmə ilə  əmələ  gələn sporlar və inkişaf edən 

mitseliləri haploiddir. Mukorların təbiətdə və insanın həyatında 

müəyyən  əhəmiyyəti vardır. Bunlar torpaqda külli miqdarda 

 

  çoxalaraq, orada üzvi maddələrin dövranında iştirak edirlər. 

Yuxarıda qeyd edildiyi kimi meyvə-tərəvəz və sairənin 

üzərində kif əmələ  gətirərək onlara böyük ziyan vururlar. 

Bəziləri isə quşlarda, məməli heyvanlarda və  hətta insanların 

eşitmə orqanlarında və bronxlarında inkişaf edərək ağır 

xəstəliklər əmələ gətirir.  

Dermatomikoz xəstəliyi insanların mərkəzi sinir sistemini 

zədələyir. Cənub-şərqi Asiyada keyfiyyətli içkilərin istehsalında 

mukor göbələyindən geniş istifadə olunur. Tərəvəz və meyvələri 

cürüdən rizopus da (Rizopus) mukor cinsinə yaxındır. Rizopusun 

hava hifləri qalındır. Boz rəngli rizoid əmələ gətirir. Rizoidin bir 

nahiyyəsindən dəstə halında sporangidaşıyan çıxması ilə 

xarakterizə olunur. Bu cinsin bəzi növləri pambıq liflərini xarab 

edir və çürüdür. Bu cinsin növlərindən spirt alınmasında geniş 

istifadə edilir. Mukorların Tamnidium cinsində artıq qeyri-cinsi 

çoxalma konidilərlədir. Bu hal göbələklərin quru mühitdə 

yaşamaları ilə bağlıdır (27, 28).