Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)
Yüklə 1,94 Mb.
|
|
Şəkil 63. Konidial spor daşıma: 1 – konidilərlə tək konidaşı-
yanlar; 2 – loja; 3 – sporodoxiya; 4 – koremiya; 5 – piknida.
Konidinin inkişafına görə natamam göbələklər iki qrupa bölünürlər. Mitselinin şəkil dəyişməsi nəticəsində artrospor və alevrispor əmələ gəlir ki, bu da konidi və ya tallokonidi adlanır. Beləliklə, belə konidi bütöv hüceyrədən inkişaf edir. Artrospor və ya artrokonidi konididaşıyanın və ya hifin üzərində əmələ gəlir. Alevriospor konidiogen hüceyrələrin arakəsmələrə ayrılmış bir hissəsindən əmələ gəlir ki, bu da inkişaf edib yetkin konidi əmələ gətirir. bunlar konididaşıyanın və hifin nəhayətində tək-tək əmələ gəlir. İniknci tip konidi isə blastik üsulla əmələ gəlir. Bu da blastospor inkişafa başlayan konidinin böyüyüb konidiogen hüceyrədən ayrılması və blastospor əmələ gəlməsi ilə xarakterizə olunur. Birinci tip konididən fərqli olaraq burada konidi hüceyrənin bir hissəsindən inkişaf edir. Konidiogen hü- ceyrənin hüceyrə divarı konidi hüceyrəsinin hüceyrə divarının əmələ gəlməsində iştirak edir. Natamam göbələklərin konidiləri birhüceyrəli, bəzən isə bir neçə arakəsmələri olur. Lakin konidilərdə uzununa da arakəsmələrə təsadüf olunur. Konidilər adətən kürəvi, dairəvi, sapvarı, ulduzvarı və spiral formalı olur. Konidilər açıq, tünd, qonur və qəhvəyi rəngdə olurlar. Konidilərin əksəriyyətinin üstü quru olub hava cərəyanı vasitəsilə yayılır. Lakin konidilərdən üzəri selikli olanları da vardır ki, onlar su, kiçik heyvanlar və həşaratlarla yayılırlar. Bu şöbənin nümayəndələrində konidilərin azad olunması passivdir. Natamam göbələklər yalnız qeyri-cinsi yolla çoxalır. Bu göbələklərin mitseliləri əksərən heterokariotikdir, hansı ki, bu mitselilər genetik cəhətcə müxtəlif nüvələr daşıyır. Heterokariot mitselilərə Oomisetlərdə, Ziqomiset və Askomisetlərdə rast gəlmək mümkündür. O, qeyri-müəyyən göbələklərdə dəyişkənliyin əsas mexanizmini göstərir. Mitselilərin heterokariot inkişafları zamanı, onun bu və ya digər nüvələri mühitin dəyişilməsindən asılı olaraq dəyişə bilir və
dəyişkənliyə uyğun da göbələkdə adaptasiya əmələ gəlir. Mühitdən asılı olaraq nüvələrin sayının dəyişməsini penisillium və fuzarium göbələklərində görmək olur. Qeyri-müəyyən göbələklərdə heterokariotik mitselilərin əmələ gəlməsi bir neçə yolla gedir. Bəzi heterokariot mitselilər konidi əmələ gətirir ki, həmin konidi də genetik cəhətcə müxtəlif nüvələr vardır. Bu konidilər də yenidən inkişaf edib heterokariot mitseli əmələ gətirir. Bəzi hallarda mitselidə genetik cəhətcə müxtəlif nüvələrin sayı, dəyişkənlik və adaptasiyadan asılı olmur. Lakin işarələrin rekombinasiyası isə başqa qrup göbələklərdə müşahidə olunur. Qeyri-müəyyən göbələklərdə rekombinasiya meyoz zamanı deyil, mitoz nəticəsində əmələ gəlir. Çox nadir hallarda heterokarion mitseli diploid nüvəli olur. Xromosom itməsi nəticəsində belə nüvələr haploid olur. Rekombinasiya prosesinin belə tipi paraseksual proses adlanır. Hal-hazırda paraseksual proses laboratoriya şəraitində bir çox qeyri-müəyyən göbələklərdə aşkar edilib. Lakin paraseksual prosesin təbii şəraitdə yayılması və onun rolu hələlik öyrənilməmişdir. Natamam göbələklər təbiətdə geniş yayılmışlar. Bunların bir çox nümayəndələri torpaqda saprotrof həyat tərzi keçirirlər. Bir çoxları bitki qalıqları üzərində yaşayırlar. Bu qrup göbələklər üzvü qalıqların parçalanmasında və torpaq əmələgəlmə prosesində yaxından iştirak edir. Bəzi natamam göbələklər heyvanlarda və insanlarda bir sıra xoşagəlməz xəstəliklər törədir. Bir çoxları isə toksin sintez edir və insanlarda zəhərlənmələr verir. Bir qrup antibiotik maddələr sintez etmək qabiliyyətinə malikdir. Bu göbələklərin bəziləri həşaratlar üzərində parazitlik edir. Odur ki, həmin göbələklərdən bioloji mübarizə üsulu kimi də istifadə etmək olar. Bunlar içərisində çiçəkli bitkilər üzərində parazit yaşayanları da vardır. Bu şöbənin təsnifatı keçən əsrin sonunda R.A. Sakkardo
tərəfindən verilmişdir. Bunun süni olmasına baxmayaraq, yenə də bu təsnifatdan istifadə edilir. Müəllif konidi aparatının quruluşuna görə bu şöbəni Hifomisetlər, Melankonilər və Siferopsidilər sırasına bölüb. Bu gün dünya mikoloqları konididaşıyanların qruplaşmasına və biologiyasına görə qeyri- müəyyən göbələklər şöbəsini 2 sinfə bölürlər: Hifomisetlər və Koelomisetlər sinfi.
Yüklə 1,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|