Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti A.Ş.İbrahiMov, Z. A. abdulova, L. N. mehdiyeva mikologiya (dərslik)

 

                 HN — CO   

                     |        |                          NH

2 

+ CO

2      

CO      CH

2   

→  CO 

 

                 |         |                          NH

2 

                HN  — CH · COOH 

                    hidroorat                      sidik 

                      turşusu                     cövhəri 

 

 

 

Sidik cövhəri, heyvanlarda maddələr mübadiləsinin oldu-

qca geniş yayılmış birləşmələrindən biridir. O, zülalların 

parçalanmasının son məhsullarındandır və orqanizmdən xarici 

mühitə ifraz olunur. Göbələklərdə  də sidik cövhəri, zülalların 

və aminturşularının parçalanma məhsulu kimi geniş yayılmış-

dır. Lakin göbələklərdə sidik cövhəri,  ətraf mühitə ifraz olun-

mur və göbələk orqanizmində başqa  əhəmiyyətə malikdir. 

Göbələk toxumalarında, xüsusilə, meyvə cismi yetişən 

dövrlərdə, sidik cövhəri olduqca çoxlu miqdarda əmələ  gəlir. 

Məsələn, Lycoperdon – göbələyində sidik cövhərinin miqdarı 

10%, başqa bir göbələkdə – Bovistada meyvə cismində 12%, 

şampinionda isə daha da çox olur. Göbələklərdə sidik cövhəri, 

yaşıl bitkilərdəki aminturşularından asparagin və qlütamin 

kimi, ehtiyat azotlu maddələr rolunu oynayır. Heyvanlarla 

göbələklər arasında prinsipial fərq ondadır ki, heyvan 

orqanizmində sidik cövhəri tullantı olduğu halda, göbələklərdə 

isə metabolizmdə aralıq məhsullardan biridir. Onu da qeyd 

etmək lazımdır ki, göbələk tipləri arasında azot mübadiləsinin 

ilk dövrləri bir qədər fərqlənir. Belə  fərq, güman edilir ki, 

onların həm ekologiyaları, həm də  təkamül prosesində tutdu-

qları yerlə əlaqədardır.  

Ümumiyyətlə, ibtidai Oomitsetlər daha sadə tipli maddələr 

mübadiləsinə malikdir. Bunların çoxu yalnız hazır aminturşu-

larından istifadə edirlər. Daha mürəkkəb xarakterli mübadilə 

prosesləri mukor göbələklərində  və ibtidai askomitsetlərdə 

(mayada) rast gəlinir. Onlarda aminturşularının sintezi üçün 

ammonyakdan (NH

3

) istifadə olunur. 

 Maddələr mübadiləsinin xeyli hissəsini, xüsusilə də, azotlu 

birləşmələrin metabolizminə aid sahələri, biokimyəvi mutant-

larla aparılan tədqiqatlar sayəsində aydınlaşdırmaq mümkün 

olmuşdur. Belə mutantları, göbələklərə müxtəlif təsirlərlə al-

maq olur (məsələn, ultrabənövşəyi və ya rentgen şüaları, 

kimyəvi maddələrlə və s.).