AZƏrbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ sumqayit döVLƏt unġversġtetġ amea-nın NƏSĠMĠ adina dġLÇĠLĠK Ġnstġtutu

   
 
TO THE PROBLEM OF COMMUNICATIVE LANGUAGE TEACHING IN ESL 
Babayeva R.Ə. 
Azəraycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti 
 
The ever growing need for effective communication skills in English has created a huge demand for 
quality  language  teaching  and  language  teaching  materials.  Millons  of  people  today  want  to  improve  their 
command  of  English.  Learners  want  to  be  able  to  master  English  to  a  high  level  of  accuracy  and  fluency. 
Since  its  introduction,  CLT  has  become  a  key  means  of  influencing  language  teaching  practice  across  the 
world. 
CLT  implies  the  aims  of  language teaching, all  activities that  facilitate  the   learning   process,  the 
roles  of   instructors  and  students  in the  communicative  context. To better understand CLT one should be 
aware  of  communicative  competence.Communicative  competence  is  closely  related  to  grammatical 
competence  which  focuses  on  making  up  sentences.  It  depends  on  the  use  of  the  language  for  successful 
communication  i.e.  communicative  competence.The  main  stress  in  CLT  is  made  on  the  use  of  pair  work 
activities, team workactivities, role plays, task work and project work. 
The two key issues of CLT are to create fluency activities and accuracy activities. Fluency activities 
focus on natural use of language, achieving communication, meaningful use of language. Accuracy activities 
focus on classroom use of language,the formation of correct examples of language, languageout of context. 
Here are tasks on both of these activities. 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
272 
 
 
Fluencytask .Two students are assigned to act out a dialog in which a customer returns a defective part 
he has purchased to a store. The saleperson asks what the matter is and gives his word to substitute the part. 
The studentsare asked to keep to the meaning but not to the exact language. 
Accuracy task.Students in small groups are asked to do an exercise, choosing between the simple past 
and the present perfect. Students decide what tense form must be used in the sentences and they complete the 
exercise accuracy activities are used to support fluency activities.Fluency work calls for additional attention 
on  the  instructor‘s  side,  especially,  when  he/she  prepares  students  for  a  follow  up  activities  that  provide 
feedback on language use. 
Team work activities are of great importance in language use and fluency development. Proponents of 
CLT distinquish between three types of practice. They are mechanical, meaningful, and communicative. 
Mechanical  practice  concerns  with  a  controlled  practice  activity  that  students  can  perform  without 
understanding the language. Repetition drills and substitution drills are examples of this kind of acivity. 
Meaningful  practice  concerns  with  activity  where  students  are  required  to  make  meaningful  choices 
and where language control is still provided. For instance, to describe locations of places, in order to practice 
the use of prepositions, neccessary to describe locations, is also given to students. They have to answer the 
following questions:―Where is the book store? Where is the stadium? Where is the fast food? ‖ etc .Such a 
practice becomes meaningful because the students have to respond according to the location of places on the 
map. 
 
EKVĠVALENTSĠZ LEKSĠKA VƏ REALĠLƏR 
Baxşəliyeva N.R. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
Dünya  xalqlarının  dillərində  özünəməxsus  mədəniyyətlərindən  irəli  gələn  fərqliliklər  daha  çox  dilin 
leksikası və frazeologiyasında özünü büruzə verir. İstənilən dil, şivə və ya dialektdə elə sözlərə rast gəlinir 
ki, onların tərcümə edilən dildə yalnız bir sözdən istifadə olunmaqla ifadə edilməsi qeyri-mümkündür və belə 
sözlər  ekvivalentsiz  və  ya  ekvivalenti  olmayan  leksika  adlandırılır.  Ekvivalentsiz  leksika  anlayışı  bir  sıra 
müəlliflərin  əsərlərində  müxtəlif  formada  ifadə  edilmişdir.  Rusiyalı  dilçi  alim  A.  İvanovun  izahında 
―ekvivalentsiz  leksika  mənbə  dilə  məxsus  olub,  tərcümə  edilən  dilin  lüğət  tərkibində  ekvivalenti  olmayan 
leksik vahidlərdir, yəni bu elə vahidlərdir ki, onların köməyi ilə verilmiş kontekst çərçivəsində bütün məna 
komponentlərini,  yaxud  mənbə  dilin  leksik  vahidinin  mənalarından  birini  analoji  ifadəlilik  səviyyəsində 
ötürmək mümkündür‖. Bu leksik vahidləri tərcümə edilən dildə ifadə edə bilən analoji leksik vahid yoxdur, 
lakin belə sözlərin təsviri üsulla tərcümə edilən dildə ifadə edilməsi mümkündür. Bir dildə hər hansı bir digər 
dilə  məxsus  sözün  ekvivalentinin  olmaması  hələ  o  demək  deyildir  ki,  üçüncü  bir  dildə  həmin  sözün  dəqiq 
ekvivalenti  mövcud  deyildir.  Ekvivalentsiz  leksika  anlayışının  izahı  baxımından  dilçi  alimlərdən 
Y.Vereşaqinin və V.Kostomarovun əsərləri diqqəti cəlb edir. İlk dəfə olaraq əsərlərində ekvivalentsiz leksika 
anlayışına  toxunan  bu  müəlliflərin  fikrincə,  ―ekvivalentsiz  leksika  digər  mədəniyyətdə  və  dildə  mövcud 
olmayan  anlayışların  ifadə  edilməsinə  xidmət  edən,  hər  hansı  bir  A  mədəniyyəti  üçün  səciyyəvi  olub,  B 
mədəniyyətində  isə  mövcud  olmayan  məxsusi  mədəni  elementləri  bildirən,  məxsus  olduğu  dildən  kənarda 
ekvivalenti  olmayan  sözlərdir‖.  Bəzi  müəlliflərin  əsərlərində  ekvivalentsiz  leksikanın  təsnifatına  da  rast 
gəlinir.  Belə  müəlliflərdən  biri  olan  L.Latışev  ―Tərcümənin  texnologiyası‖  adlı  kitabında  ekvivalentsiz 
leksikanı  dörd  kateqoriyaya  bölmüşdür:  1)  Realilər;  2)  Müvəqqəti  olaraq  ekvivalentsiz  terminlər;  3) 
Lakunlar; 4) Ekzotizmlər. L.Latışevin verdiyi təsnifatın bir qədər geniş olması təsəvvürü yaranır və realilərlə 
ekzotizmlərin  bir  qrupa  daxil  edilməsi  barədə  fikirləri  daha  əsaslandırılmış  hesab  etmək  olar.  Realilərin 
nisbətən  dərin  və  dolğun  təsnifatına  S.Vlaxov  və  S.Florinin,  eləcə  də  V.Vinoqradovun  əsərlərində  rast 
gəlmək mümkündür. S.Vlaxov və S.Florin hesab edir ki, predmet, məkan və zaman xüsusiyyətlərinə, yaxud 
meyarlarına əsaslanan təsnifat daha dolğundur. Predmetinə görə realilər coğrafi, etnoqrafik və ictimai-siyasi 
realilərə bölünür. Coğrafi realilərə fiziki coğrafi, habelə meteoroloji obyektlər və insanın fəaliyyəti ilə bağlı 
olan coğrafi obyektlər aiddir (məsələn, tornado, xəzri, preriya, savanna və s.). Etnoqrafik realilər dedikdə isə 
etnoqrafiyaya aid söz və anlayışlar nəzərdə tutulur. Belə realilərə xalqların mədəniyyətini, folklorunu, dini və 
milli  adət-ənənələrini,  məişətini  ifadə  edən  çoxsaylı  leksik  vahidlər  aid  edilir  (məsələn,  iqlu,  sari,  aşıq, 
katamaran, maçete, şaman, ranço, məscid, fermer, peso, yard,  bayatı, kriket, dərviş, balalayka, tamada və 
s.). İctimai-siyasi realilər, əsasən, inzibati ərazi vahidlərini, yaşayış məntəqəsinin tipini, dövlət orqanlarını və 
bu  orqanlarda  vəzifələri,  siyasi  fəaliyyət  və  xadimləri,  ictimai  hərəkatları,  sosial  təzahürləri,  titulları, 
müraciət formalarını, elmi və mədəni müəssisələri, cəmiyyətin təbəqələrini, simvolları, hərbi hissələri, hərbi 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
273 
 
 
geyimləri,  hərbçiləri  və  silahları  ifadə  edən  realilərdir  (məsələn,  quberniya,  aul,  seym,  bolşevik,  lord, 
partizan,  lobbi,  qraf,  madam,  mədrəsə,  samuray,  yeniçəri,  xutor    və  s.).  Məkan  xüsusiyyətlərinə  görə 
realilərin  bölgüsü  də  maraq  kəsb  edən  məqamlardandır.  S.Vlaxov  və  S.Florin məkan  xüsusiyyətlərinə  görə 
realilərin bölgüsünü hər hansı bir dilin çərçivəsində, yaxud iki dilin hüdudları daxilində təqdim edir. Bir dilin 
çərçivəsində realilər iki növdən ibarətdir: 1) dilin öz realiləri; 2) yad realilər. Dilin öz realiləri də milli, lokal 
və  mikrorealilərdən  formalaşır.  Yad  realilər  isə  yayılma  xarakterinə  görə  beynəlmiləl  və  regional  realilərə 
bölünür.  İki  dilin  hüdudları  daxilində  isə  realilər  daxili  və  xarici  reali  qruplarından  ibarətdir.  S.Vlaxov  və 
S.Florin dilin öz realilərinə rus dilində samovar (самовар), ingilis dilində isə eyl (ale) kimi sözləri aid edir. 
Həmin müəlliflər yad realilər qrupuna isə alınma sözləri, kalka üsulu vasitəsilə tərcümə edilmiş sözləri, digər 
dilə  məxsus  olan  sözlərin  transkripsiya  üsulu  ilə  tərcüməsini  daxil  edirlər.  İki  dilin  hüdudları  daxilində 
realilərin  bölgüsündə  iki  qrup  reali  –    xarici  və  daxili  realilər  –  var.  Xarici  realilər  hər  iki  dil  üçün  yad 
xarakter daşıyır. Məsələn: rus dilinə məxsus olan balalayka sözü həm Azərbaycan, həm də ingilis dili üçün 
xarici realidir. Daxili reali isə iki dildən birinə məxsus olur, məsələn, mədrəsə sözü Azərbaycan – ingilis dil 
cütlüyü üçün daxili realidir, belə ki, bu, dil cütlüyündən Azərbaycan dilinə məxsusdur, ancaq rus və italyan 
dillərinin hər ikisi üçün isə xarici realidir. Dilin öz realiləri milli, lokal və mikroreali qruplarından ibarətdir. 
Milli realilər müəyyən bir xalqa aid olan, lakin həmin dövlətin hüdudlarından kənarda yad anlayış təsəvvürü 
yaradan sözlərdir. Milli koloritin ifadə edilməsi, ümumiyyətlə, realilərin xarakterik cəhətidir. Lobbi, şnaps, 
keb,  ozan,  şaman  və  s.  kimi  sözləri  milli realinin  parlaq nümunələri  olaraq  göstərmək  mümkündür.  Lokal 
realilər isə hər hansı bir dialekt və ya şivəyə məxsus olur. Mikrorealilər isə olduqca şərti termindir və onların 
istifadə  məkanı  milli  və  lokal  realilərdən  çox  dardır.  Yad  realilərin  iki  qrupu  –  beynəlmiləl  realilər  və 
regional  realilər  mövcuddur.  Beynəlmiləl  realilər  bir  çox  dillərin  leksikasına  daxil  olmuşdur.  Adətən  belə 
realilər  öz  milli  keyfiyyətlərini  qoruyub  saxlayır.  Beynəlmiləl  realilərə  ingilis  dilində  formalaşmış  kovboy 
(―cowboy‖) sözünü nümunə göstərmək olar, belə ki, kovboylar ABŞ-ın müəyyən hissəsində mövcud olduğu 
halda, bu söz bütün dünyada tanınır. Regional realilər isə bir dövlətin sərhədlərini aşmış və ya bir neçə xalq 
arasında  yayılmış  realilərdir.  Zaman  meyarlarına  görə  realilər  iki  qrupa  müasir  və  tarixi  realilərə  bölünür.  
Müasir realilərə biznes (business), tarixi realilərə isə voyevoda (воевода) kimi sözləri aid etmək olar. 
Realilərin  tərcüməsi  olduqca  mürəkkəb  bir  məsələdir,  uğurlu  tərcümənin  təmin  edilməsi  üçün 
müəyyən biliklərə malik olmaq vacibdir. Realilərin mədəni keyfiyyətləri əks etdirməsi səbəbindən tərcümə 
zamanı  tərcümə  edilən  mətnin  oxucusunun  həmin  realinin  formalaşdığı  mühit  barədə  tam  məlumatlı 
olmamasını nəzərə almaq lazımdır. Dilçi alimlərin təklif etdiyi tərcümə üsullar arasında müəyyən oxşarlıqlar 
olsa da, uyğunsuzluqlar da az deyildir. S.Vlaxov və S.Florin realilərin iki üsulla tərcümə edilən dildə ifadə 
edilməsinin  mümkün  olduğunu  bildirirlər:  ―1)  transkripsiya;  2)  tərcümə.  Realilərin  transkripsiya  üsulu  ilə 
tərcümə edilən dildə ifadə edilməsi mənbə dilin fonetik çalarlılığının maksimal surətdə qorunub saxlanması 
ilə  həyata  keçirilir.  Transkripsiya  üsulunda  istifadə  hər  hansı  bir  səbəbdən  mümkün  olmadıqda  tərcümə 
üsulundan istifadə edilir. Tərcümə üsulunun çox istifadə edilən və əksər hallarda tərcümənin uğurlu olmasını 
təmin  edən  formalarından  biri  neologizmlərin  dilə  daxil  edilməsidir.  Neologizmin  dilə  daxil  edilməsi 
tərcümə edilən realinin məzmun və koloritinin saxlamasına xidmət edir. Kalka və yarımkalkalar neologizm 
ola  bilər.  Kalka  sözün  hərfi  tərcüməsi  yolu  ilə  sözün  dilə  daxil  edilməsidir.  Məsələn,  Azərbaycan  dilində 
göydələn  sözü  formalaşmışdır,  bu  söz  ingilis  dilində  olan  skyscraper  sözünün  tərcüməsidir  və  kalkadır, 
halbuki bu söz tərcümə edildikdə Azərbaycan dilində çoxmərtəbəli bina kimi də ifadə edilə bilər. Yarımkalka 
üsulu ilə tərcümə edilən söz birləşmələrində və ya mürəkkəb sözlərdə sözün biri tərcümə edilən dilə məxsus 
olur,  digəri  isə  alınma  sözdür  (məsələn,  alman  dilindəki  der  Dritte  Reich  –  Üçüncü  Reyx).  Mənimsəmə 
üsulundan  da  realilərin  tərcüməsində  istifadə  edilir.  Mənimsəmə  üsulu  xarici  dildə  olan  realinin 
adaptasiyasıdır, başqa sözlə desək, xarici dilə məxsus anlayışın və ya sözün bir növ ―doğmalaşdırılmasıdır‖. 
Semantik  neologizm  üsulundan  istifadəyə  də  rast  gəlinir.  Bu  üsul  vasitəsi  ilə  tərcümə  zamanı  realinin 
mənasının ötürülməsi üçün tərcüməçi tərəfindən yeni söz və ya söz birləşməsi yaradılır. Semantik neologizm 
üsulunun  kalka  üsulundan  fərqi  onun  mənbə  dildə  olan  sözlə  etimoloji  əlaqəsinin  olmamasıdır.  Təxmini 
tərcümə  üsulu  da  realilərin  tərcüməsində  istifadə  edilir,  bu  zaman  realinin  predmetinin  ötürülməsi  təmin 
edilir,  lakin  realinin  özünəməxsus  koloriti  itir.  Kontekstə  əsaslanan  tərcümə  üsulunun  realilərin  tərcüməsi 
nöqteyi-nəzərindən tətbiqi hallarına da rast gəlinir, bu halda realinin tərcüməsi lüğətə deyil, realinin verildiyi 
kontekstə əsaslanır. Bədii mətnlərin tərcüməsi zamanı realilərin tərcümə edilən dildə ifadə edilməsi problemi 
ön plana çıxır, belə ki, bu leksik vahidlər milli-tarixi koloritin daşıyıcılarıdır. Realilərin tərcüməsi üçün bir 
çox  tərcümə  üsulları  mövcuddur,  lakin  belə  çox  sayda  üsulların  mövcud  olması  tərcüməçi  üçün  müəyyən 
çətinlik  törədir.  Tərcüməçi  realilərin  tərcüməsinin  uğurlu  olmasını  təmin  etmək  üçün  ən  uyğun  tərcümə 
üsulunu seçməlidir, çünki realilərin milli koloriti və ifadəliliyi tərcümə zamanı itməməlidir.    

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
274 
 
 
 
AĞBABA SĠVƏSĠNĠN SĠNTAKTĠK XÜSUSĠYYƏTLƏRĠ 
Bayramova A.A. 
Sumqayıt Dövlət Universiteti 
 
M.Şirəliyevin  özü  də  etiraf  edir  ki,  dialektlərin  sintaksisi  fonetika  və  morfologiyaya  nisbətən    az 
işlənmişdir. Daha sonra o göstərir ki, bunun səbəbi dialektləri bir-birindən ayıran sintaktik xüsusiyyətlərin 
gözə  çarpmamasıdır.  Qərb  qrupu  dialekt  və  sivələrində  olduğu  kimi  baxanda  Ağbaba  şivəsinin  sintaktik 
xüsusiyyətləri  fonetik  və  morfoloji  xüsusiyyətlərinə  görə  ədəbi  dildən  bir  o  qədər  də  fərqlənmir.  Burada 
məhəllilik az müşahidə olunur. Buna baxmayaraq, Ağbaba şivəsində digər dialekt və şivələrdə rast gəlinən 
sintaktik xüsusiyyətlərin bəzilərinə rast gəlinir. Belə ki, cümlədə söz sırasının pozulması (Şərə getdim oün 
mən), konkret və yığcam modeldə cümlələrin işlədilməsi (Qanıf, qandırmır), sadə cümlələrdə bəzən mübtəda 
və  ya  xəbərin  buraxılması  (Günümü  qara  ēdif),  rabitəli  nitqdə  (dialoq  zamanı)  bağlayıcı  və  digər  köməkçi 
sözlərin az işlədilməsi (Bərk ağrıyıram, həkimə getmirəm), sintaktik təkrarların çox olması (əkin əkdi, biçin 
biçdi,  su  suladı,  ov  ovladı  və  s.)  cümlələrin  təkrarı  (Keçmişdə  aftoy  yoxuydu,  yeyax  gedirdix  şəhərə, 
dincəlirdik,  gənə  gedirdik)  təyinin  söz  birləşmələrinin  tərəflərinin  dəyişməsi  (atam  yazıq,  əmim  rəhmətlik, 
anam  qaragünlü)  və  s.  bu  bölgə  şivəsinin  spesifik  cəhətlərindəndir.  Ayrı-ayrı  cümlə  üzvlərinin  və  cümlə 
tərkiblərinin, eləcə də cümlə təkrarlarının olması fikrin müsahibinə daha asanlıqla çatdırmağa imkan yaradır. 
 Sintaktik  əlaqələr 
Ağbaba şivəsində tabelilik əlaqəsinin üç növü vardır:  
1) uzlaşma;  2) idarə;    3) yanaşma. 
a)  UzlaĢma.  Ağbaba  şivəsində  sintaktik  əlaqənin  əsas  formalarından  biri  olan  uzlaşma  bəzən  öz 
xüsusiyyətini saxlayır, bəzən pozulur: 
1.  Uzlaşanlar. Məsələn:  Gərəntiçilər  Göydağda  ot çalıllar;  Biz  gəldix,  olar  getdilər;  Gedəyin  çaydan 
balıx tutmağa və s. 
2. Uzlaşmayanlar. Məsələn: Gedirdix işdəməyə, birqadirrər qoymadılar kin, ot hələm yaşdı (X.) 
Bir sıra kənd şivələrində mübtəda xəbərlə şəxsə və kəmiyyətə görə uzlaşmır. Məsələn: Mən şörəyelli, 
sən ağbabalı, o da pəmbəkli; Mən məllim, sən çoban və s. (Gb.,Ox.) Lakin həmin cümlələr inkarlıq mənası 
ifadə edəndə mübtəda şəxsə və kəmiyyətə görə uzlaşır. Məsələn: Mən məllim dö:ləm, sən çoban dö:lsən. 
Bu xüsusiyyət Şamaxı və Borçalı dialektlərində də mövcuddur. 
b)  Ġdarə.  Ağbaba  şivəsində  də  idarə  əlaqəsi  feil,  qoşma  və  digər  nitq  hissələrinin  tələbi  ilə  yaranır. 
Əsas  söz  asılı  sözü  müəyyən  hallara  salır  –  idarə  edir.  Bəzən  fərqli-fərqli  idarə  olunmalara  rast  gəlinir. 
Məsələn:  Yazı  Ağbabada,  qışı  Borçalıda  qaldım  (G);  Uşax  yazı  əsgər  getdi,  payızı  gəldi;  Usağa  buyur, 
dalınca yüyür; İndi buna neyliyəx'; Qış yer don olur (X., GB., M.); Qavır daşında skil salıllar (B). 
Ümumiyyətlə, qərb şivəsində olduğu kimi, getməx', gizdəmməx', daldalanmax, çağırmax, buyurmax, 
yiyələnmək, söymək və s. feillərin idarə etdikləri sözlərin halları müasir ədəbi dildən fərqli olur. Qayırmax 
feili düzətməx' feili əvəzinə çox işlənir. İdarə etməsində də fərq nəzərə çarpır. Məsələn: Samannan Zaman 
qayırıllar: samanı zaman eliyillər. 
Hallarla  idarə  olunmada  qoşmalar  da  xüsusi  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  şivədə  də  diqqəti  cəlb  edən 
məsələlər  var.  Məsələn:  Savıya//savayın//safayı  qoşması  özündən  əvvəl  gələn  isimləri  çıxışlıq  halda  idarə 
edir.  Məsələn:  Mənnən  savıya,  hamı  orda  oluf,  aza  yerində;  Gülpəridən  safıya  hama  mana  gözaydınnığı 
verdi. 
Sarı  qoşması  özündən  əvvəlki  sözlərin  yönlük  halda  işlənməsini  tələb  edir.  Məsələn:  Poşta  sarı  bir 
aftoy detdi; Qarakahıya sarı dolu tüşdü (M.). 
–Tan//tən;  tana//tənə  qoşması  özündən  əvvəlki  sözü  yönlük  halda  işlənməsini  tələb  edir.  Məsələn: 
Axşamatan uşaxlar kəndin torpax yolunda yelsapet sürüllər; (Dar.) Buratana gəldin, indi geri ket (İb.) 
–Kimi qoşması kimin formasında işlənir istiqamət və bənzətmə bildirir. Həm də isim və əvəzliyi adlıq 
və  yönlük  halda  idarə  edir.  Məsələn:  Quş  kimin  uçuf  getdi,  gəldi  tükana;  Arpa  çayına  kimin  qalxozun 
qoruğudur (Q.). 
–Ötrü//ötrün//ötru  qoşması  səbəb  bildirir.  Özündən  əvvəlki  sözü  çıxışlıq  halda  olmasını  tələb  edir. 
Məsələn: Sənnən ötrün qalmışıq burda; Uşaxdan ötrü ata-ana çalışer (E). 
–Üçün//çın//çin//çun//çün qoşması səbəb bildirir, ismin adlıq, əvəzliyin yiyəlik halda işlənməsini tələb 
edir. Mənsubiyyət şəkilçili isimlərlə də işlənir. Məsələn:  
Onunçün  gəlmişdim  doxdura;  Qolxoz  sədir  üçün  vilis  alıf;  Ayazımçün  kirvəsi  öyün  bir  dəst  paltar 
gətirif. 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
275 
 
 
Aŋrı qoşması çıxışlıq hal tələb edir. Məsələn: Mənnən aŋrı Göyüş dayanmışdı sırada (D.). 
–Üzünnən//ucunnan qoşması ismin və  ya əvəzliyin yiyəlik halda işlənməsini tələb edir. Mən ölürəm 
acınnan, ağlımın ucunnan; Sənin üzünnən bu əziyyəti çəkirix'; Ağlının ucunnan başı çox bəlalar çəkif. Adlıq 
halda işlənən sözlə də işlənə bilir: Dolanışıx ucunnan cahamat urusetə gedir. 
Belə bir atalar sözü də vardır: Ölürəm acınnan, axlımın ucunnan və s (Qç.) 
Elmi ədəbiyyatda ucunnan qoşmasının üçün qoşması ilə eyni kökdən olduğu qeyd edilir. 
Bəri  qoşması  zaman  bildirir  və  özündən  əvvəlki  sözü  çıxışlıq  halda  idarə  edir.  Məsələn:-O  qızı 
görənnən bəri İsmeyil dərdə düşüf; Ağlağannan bəri qar yağıf (Qn.). 
Ədəbi-bədii yazılı ədəbiyyatımızda da bərü, bərlü formasında işlənib. 
Mən səni görənnən bəri 
Sinəm oldu qəm dəftəri. 
Öldür Aşıq Ələsgər 
Özün günahkar ol, yaylaq. 
–La//lə;  ilən//inən;  lən//nən  qoşma  paralelləri  iştirak  bildirir  və  özlərindən  əvvəlki  sözləri  adlıq  və 
yiyəlik  halda  idarə  edir.  Məsələn:-Uşax  yorulmadı,  mənimnən  çölətən  getdi;  Həsrət  ilən  onnarın  baxışları 
toqquşdu; Yol ilən gedirdim, kirpiyə rast gəldim (Gül.) və s. 
–Qədər//qədə qoşması özündən əvvəlki sözü yönlük halda idarə edir. Məsələn:  
-Xancallının dağına qədə beş kilometrə yoldu (B.). 
c) YanaĢma. Ağbaba şivəsində də heç bir şəkilçi olmadan tabe sözlə tabeedici söz yan-yana işlənir. 
Tabeedici söz cümlədə (ya söz birləşməsində) təyin və  zərflik kimi nəzərə çarpır. Daha doğrusu, cümlədə 
sintaktik  vəzifəsi  təyin  və  ya  zərflik  olur.  Burada  müxtəlif  sözlərin  yanaşması  mövcuddur.  Bu  yanaşmalar 
qrammatik cəhətdən ədəbi dildə olduğu kimidir. Məsələn:  
a) sayın ismə yanaşması: birimci sıra, yeddicə uşax, o qədrə iş, bu xartana adam və s. 
-Qonşunun oğlu inistuta qabıl olunuf, oxartana adam gəlmişdi kin, onnara gözaydınnığı verməyə (Q.) 
b)  sifətin  ismə  yanaşması:  çənbər  quyruq,  nıkqız  adam,  bambılı  adam,  caydax  inəx′,  tösvər  kişi, 
ityosunnu arvad və s. Nıkqız adam heç əvinə də xəşdəmir (B.) 
c) Zərfin feilə yanaşması: Adılı danışmer, binəli kiriyir; Hancarı getdi; Eləməsinə getdi; Aŋrı oturdu, 
bəri gəldi; Savaxertə bir maşın eləməsinə getdi (Ç.) və s. 
ç)  feili  sifətin  və  feili  bağlamanın    feilə  yanaşması:  alacağın  getdi,  gəlməmişdən  donqulluyur,  gələli 
danışmır, yater, gördükcə fərəhlənir və s. 
d) Əvəzliyin feilə yanaşması: həncəri gəldin; a:na getdi, hancarı qayırdıŋız və s. 
e) Əvəzliyin ismə yanaşması: hancarı yun, hası uşax, naxartana toxum və s. 
Hələ  gəlin  əvə  gəlməmişdən  qaynanasıynan  sözdəşir  (M.);  O  burya  gələli  işimiz  düz  gətimir  (Ög.); 
Qounnara naxartana duz verdiniz (Gül.); Qav-qacağı axar suda yuyuf duruloyullar (B.). 
Bəzən yanaşma əlaqəsi olan birləşmədə tərəflərin yerini dəyişməsi də müşahidə olunur. Məsələn: anam 
bicara, atam rəhmətdik, uşax yazıx və s. 
Anam yazıx binəli Hitlerin davasında ölən qardaşdarını tüşünürdü (T.). 
Kənd adlarının ixtisarları: 
X - Xozu kəndi                          E – Ellərkənd kəndi 
 
B – Balıqlı kəndi                       Gül – Gülbulaq kəndi 
 
M – Mağaracıq kəndi                 Ç – Çaxmaq kəndi 
 
İ – İbiş kəndi                             T – Təpəköy kəndi 
 
Qn – Qoncalı kəndi                    Ö – Ögsüz kəndi 
The Challenges in Translation 
Bashirova Aidə Nazim qızı 
Azərbaycan Dillər Universieti 
Xarici  Dillər kafedrası 
Translation is characterized as interlinguistic transformation. The history and the process of translation 
is a result of a complicated development. The function of the translation was more actual especially in the 
later20th  century  and  in  the  21st  century  after  important  social  and  political  changes  being  experienced 

Müasir dilçiliyin aktual problemləri.  24-25 noyabr 2016–cı il 
 
276 
 
 
globally and there was high demand for translation. No one would ignore nowadays the fact that the role of 
the  translation  has  increased.  As  a  consequence  translation  has  changed  into  the  means  of  developing 
economic, social-political, scientific, cultural-public relations of the nations and states.                                                                                                     
Translators  usually  have  to  deal  with  six  different  problematic  areas  in  their  work,  whether  they  are 
translating technical documents or a sworn statements. These  include: lexical-semantic problems; grammar, 
syntax,  rhetoric,  and  pragmatic  and  cultural  problems.  One  of  the  most  challenging  issues  in  translating 
concerns lexical-semantic problems. Lexical –semantic problems can be resolved by consulting dictionaries, 
glossaries terminology banks and experts  Because the most  important prerequisite in  correct translation is 
finding the equivalence of the terms related to certain science, techics and other fields. Although scientific 
texts are recognized at the same form by the specialists, translator faces some difficulties during translating 
them. Every science field differs from others for its terms. It is not a secret that for the translator in the 21 
century in order to avoid mistakes the dictionary of terms is absolute necessity. Lexical-semantic problems 
include  terminology  alternatives,  neologism,  semantic  gap,  contextual  synonyms  and  antonyms. 
Grammatical problems include, for example question of temporality, aspectuality, pronouns and whether to 
make  explicit  the  subject  pronoun  or  not.  Syntactical  problems  may  originate  in  syntactic  parallels,  the 
direction  of  the  passive  voice,  the  focus(  the  point  of  view  from  which  a  story  is  organized),  or  even 
rhetorical figures of speech, such as (the inversion of the natural order of speech) or an anaphora (repetition 
of a word or segment at the beginning of a line or phrase).                                                                                               
Phetorical problems are related to the identification and recreation of figures of thought (comparison, 
metaphor, metonymy, synecdoche, oxymoron, paradox, etc) and diction. Pragmatic problems arise with the 
difference in the formal and informal modes of addressing using ‖you‖, as well as idiomatic phrases , sayings 
,irony,  humor  and  sarcasm.    These  difficulties  can  also  include  other  challenges,  for  example,  in  the 
translation  of  a  marketing  text  from  English  into  French,  specifically  with  the  translation  of  the  personal 
pronoun  ‖you‖.  The  translator  must  decide  whether  the  formal  or  informal  ―you‖  is  more  appropriate,  a 
decision which is not always clear. Cultural issues may arise from differences between cultural references, 
such  as  names  of  food,  festivals  and  cultural  connotations,  in  general.  The  translator  will  use  language 
localization to correctly adapt the translation to the culture.                                                                                      
During translating the translator faces with the challenges. In order to overcome to these challenges the 
translator should investigate the subject sufficiently and find the equivalence of those expressions in source 
language.