«dehqonchilik va meliorasiya asoslari»


Yerni ekin ekkandan keyin ishlash. Qator oralari ishlanadigan ekinlarga ishlov berish. Yoppasiga ekilgan kuzgi va bahorgi ekinlarga ishlov berish



Yüklə 18,75 Mb.
səhifə52/152
tarix15.09.2023
ölçüsü18,75 Mb.
#143772
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   152
Dehqonchilik va meliorasiya asoslari фанидан мажмуа

3. Yerni ekin ekkandan keyin ishlash. Qator oralari ishlanadigan ekinlarga ishlov berish. Yoppasiga ekilgan kuzgi va bahorgi ekinlarga ishlov berish.
Tuproqni ekin ekilgandan keyin ishlash qator oralari ishlanadigan va yoppasiga ekilgan kuzgi hamda bahorgi ekinlarni ishlash tizimiga bo’linadi.
a) Qator oralari ishlanadigan ekinlarni parvarish qilish. Respublikamiz tuproqlari yomg’ir yoqqandan keyin qurishi bilan qatqaloq bo’lishiga moyil. tuproqning mexanik tarkibi qancha og’ir va tuproq sho’r bo’lsa, qatqaloq yana ham qattiq bo’ladi. Shuning uchun ekinzorlarda bahorgi yomg’irlardan keyin hosil bo’lgan qatqaloqni zudlik bilan yumshatish lozim. Qatqaloq o’z vaqtida yumshatilmay kechiktirilsa, uning qattiqligi va qalinligi ortib boradi, yumshatish qiyinlashadi va zarari katta bo’ladi. Agar chigit unib chiqqan va unib chiqish oldida bo’lsa, rotasion motigadan, maboda, chigit yoki makkajo’xori unib chiqib, qatorlari bilingan bo’lsa, rotasion yulduzchalar o’rnatilgan kultivatorlardan foydalaniladi. Agar chigit ekib bo’lishi bilan yog’in yeg’sa, qatqaloqni yoppasiga yumshatadigan yengil, tishining uzunligi 6-8 sm bo’lgan «zig-zag» borona bilan qatorlarning ko’ndalangiga boronalash mumkin. Ekinlar qator orasini ishlash muddati va chuqurligi tuproqning holatiga, begona o’tlar bilan ifloslanganligiga va ob-havo sharoitiga qarab belgilanadi.
Birinchi kultivasiya maysalar unib chiqqandan boshlanadi. Kultivatorning ikki chetidagi pichoq 6-8 sm, o’rtasidagi g’ozpanja yumshatgich 10-12 sm chuqurlikda ishlatiladi. G’o’za qator oralarining qanday kenglikda (60 yoki 90 sm) bo’lishidan qatiy nazar kultivasiya qilishda 8-10 sm kenglikda himoya zonasi qoldiriladi. Keyingi kultivasiyada yumshatuvchi ish organlarining chetdagi pichog’i 8-10 sm, o’rtadagisiniki esa 14-26 sm chuqurlikda ishlatiladi. Ikkinchi, uchinchi va keyingi kultivasiyalarda himoya zonasi 10-12 sm gacha kengaytiriladi. Har galgi sug’orishdan so’ng yer yetilishi bilan kultivasiya o’tkazish lozim. Bu namlikni saqlashni taminlaydi. G’o’za o’suv davrida 4-5 marta kultivasiyalanadi. Ko’p o’t bosgan hamda ildizpoyali begona o’tlar tarqalgan dalalar chopiq qilinadi. O’simliklarga ishlov berishni oziqlantirish bilan birga qo’shib olib borish kerak. G’o’za rivojlanishining birinchi davrida azot va fosforni, shonalash davrida azotni va gullash-hosil tugish davrida azot va fosforni ko’proq talab qiladi. Xo’jalikning tuproq iqlim sharoitiga qarab, mavsumda g’o’za 3-7 marta va undan ortiq, har xil sxemalarda sug’oriladi. Har galgi sug’orishdan oldin okuchniklar yordamida 18-22 sm chuqurlikda egatlar olinadi.
b) yoppasiga ekilgan kuzgi ekinlarni parvarish qilish. Sug’oriladigan dehqonchilik sharoitida ekiladigan kuzgi boshoqli ekinlarga kuzgi bug’doy va kuzgi arpa kiradi. Kuzgi bug’doy, arpa kuz-qishki va bahorgi nam zaxirasidan yaxshi foydalaniladi. Biologik kuzgi navlari erta kuzda ekilganda, eng yuqori hosil olinadi. Kuzgi bug’doy bu muddatda ekilganda qishgacha ildiz tizimi baqquvat rivojlanadi, yaxshi tuplaydi va shu fazada normal qishlab chiqadi.
Kuzgi bug’doy nay chiqarish va boshoqlash davrida suvga eng talabchan bo’ladi. Tuproqning namligi optimal darajada saqlansa, u garmseldan zararlanmaydi. Erta kuzda ekilgan don ekinlariga kuz-qish davrida yaxob suvi beriladi. Kuzgi bug’doy va arpani o’suv davrida 2-3 marta sug’orish kerak. O’zbekiston sharoitida kuzgi don ekinlarini bahorda o’z vaqtida sifatli boronalash natijasida tuproq namni yaxshi saqlaydi, havo almashinishi yaxshilanadi, mikroblar faoliyati faollashadi, bir yillik begona o’tlar 3-8 marta kamayadi va hosil gektariga 1,5-2,0 s/ga ortadi. Ekinzorlarda bir yillik begona o’tlarni yo’qotishda gerbisidlardan granstar, xussar, pardner bir yillik begona o’tlarga, ko’p yillik begona o’tlarga qarshi fyuzilad super qo’llash yaxshi natija beradi. Kuzgi don ekinlarini to’planish va nay chiqarish fazasida azot bilan oziqlantirish muhim ahamiyatga ega.
v) Yoppasiga ekilgan bahorgi ekinlarni parvarish qilish. O’zbekiston sharoitida yoppasiga ekiladigan bahorgi ekinlarga bahorgi bug’doy, arpa, ko’p yillik o’tlardan beda va boshqa o’simliklar kiradi. Bu ekinlar ekilgandan keyin yer kamroq ishlanadi. Hozirgi vaqtda bahorgi arpa va bug’doy ekinlari deyarli ekilmaydi, asosan kuzda ekilmoqda.
Malumki, beda, suli yoki arpa bilan aralashtirilib ekiladi. Ikkinchi va uchinchi yili beda tuproqning yuqori qatlamini biroz zichlashtiradi. Natijada tuproqning suv o’tkazuvchanligi, aerasiyasi susayadi. Bedapoya erta bahorda og’ir zig-zag borona bilan boronalanadi. Birinchi yili bedapoya boronalanmaydi ham, disklanmaydi ham. Dastlabki yili bedani o’t bosib, uning namlik va mineral moddalariga sheriklik qiladi. O’t bosgan maydonda beda siyraklanadi, ayniqsa ildizpoyali ko’p yillik begona o’tlar o’sgan yerda esa keskin kamayadi. Bedapoyadagi begona o’tlarga qarshi kurashda birinchi o’rimni barvaqt va past o’rish katta ahamiyatga ega.
Bedani ikkinchi va uchinchi yili og’ir tishli boronada boronalash yoki disklash katta ahamiyatga ega. Bu ishni bahorda, xali beda ko’karmasdan, yer yetilishi bilanoq bajarish kerak. Ikki marta sifatli qilib boronalash yaxshi natija beradi. Bedapoya boronalanganda yoki disklanganda yer yumshab, nam yaxshi singadi va yaxshi saqlanadi, o’na boshlagan begona o’tlar quriydi. Shuningdek, tuproq aerasiyasi yaxshilanadi, fitonomus bilan zararlanish kamayadi, bedaning ildiz bug’zidagi kurtaklar o’yg’onib, qo’shimcha poya chiqaradi va hosilining sifati yaxshilanadi. Ikkinchi va uchinchi yili bedapoya surunkasiga boronalanmasa yoki diskalanmasa, bedapoyada begona o’tlar ko’payib, oqibatda beda siyraklashib ketadi.
Beda dukkakli o’simlik bo’lgani uchun fosforli va kaliyli o’g’itlarga talabi katta. Bedaning ikkinchi va uchinchi yili o’sish davrida erta bahorda gektariga 100 kg fosfor, va 75-100 kg kaliy o’g’iti sepiladi. Mineral o’g’itlar solingandan keyin diskli borona bilan uni yaxshilab ko’mish kerak. Yer sug’orilganda o’g’itlar erib, ildiz oziqlanadigan qatlamga o’tadi. Beda nam sevar o’simlik. Shuning uchun 2-3 yillik bedani har o’rimdan keyin sharoitga qarab 2-3 marta sug’orish yuqori hosil olishda asosiy omildir.
4. Qishloq xo’jalik ekinlarini ekish usullari , qishloq xo’jalik ekinlarini o’z vaqtida va sifatli ekishning ahamiyati. Ekish muddatlari, ekish chuqurligi, urug’ ekish meyori va o’simliklarni oziqlanish maydoni.
Ekinlardan yuqori va barqaror hosil yetishtirishda navdor urug’lik bilan bir qatorda, uni o’z vaqtida va sifatli qilib ekish ham katta ahamiyatga ega.
Urug’ni ekishgacha bo’lgan barcha zaruriy chora-tadbirlarni (urug’ni tozalash, xillash, xo’jalik jihatidan yaroqliligini aniqlash, kasallik va zarar kunandalarga qarshi dorilash va boshqalarni) to’liq amalga oshirish, uni bir tekis undirib olish bilan bir qatorda barcha maydonlarda ko’chatlar to’liq bo’lishini ta’minlaydi. Yuqori hosil, asosan, ma’lum ko’chat qalinligini hosilni yig’ib terib olish vaqtiga qadar qanchalik saqlab qolishga bog’liq. Lekin, ko’chat qalinligi ekinlarning biologik xususiyatlariga bog’liq holda har xil bo’ladi. Masalan, ko’chatlarning o’rtacha qalinlikda bo’lishi uchun, g’o’za o’simligi gektariga 100 ming tup, bug’doy 5 mln tup, kanop ekini 1,6 mln tup va urug’lik kanop 200 ming tup, makkajo’xori don uchun 45-60 ming tup bo’lishini ta’minlash kerak. Ko’chatlar qalinligi u yoki bu ekinlar uchun yuqoridagiga qaraganda keskin kam yoki ortiq bo’lishi, vegetasiya davrida barcha tadbirlarga to’g’ri amal qilinganda ham hosilga salbiy ta’sir etadi. Shuning uchun ko’chatlar kerakli qalinlikda bo’lishi va uni to’la saqlab qolish tadbirlari ekin ekishdan boshlanadi. Maysalarni qiyg’os unib chiqishi va keyinchalik ularning normal o’sishi hamda rivojlanishi, ekish usullari, muddatlariga, ekish me’yorlariga, urug’ning ko’milish chuqurligiga va yerni tayyorlash sifatiga hamda ekish agregatlarining qanchalik normal ishlashiga bog’liq.
Ilgari vaqtda barcha ekinlar asosan qo’lda sochib ekilar edi. Bu usulda urug’ dalada bir tekis taqsimlanmaydi va bir xil chuqurlikka tushmaydi. Shuning uchun urug’ning bir qismi normal chuqurlikka tushib, bir qismi esa, kech chiqar ba’zilari esa umuman chiqmas edi. Natijada ko’chatlar siyrak bo’lib ularning o’sishi va rivojlanishi turlicha bo’ladi. Bundan tashqari, qo’lda sochib ekilganda, ekish me’yori buziladi va ekinni parvarish qilish va hosilni yig’ishtirib olishda mexanizasiyadan foydalanish qiyinlashadi. Shuning uchun ham hozir ekinlar turli xil konstruksiyadagi seyalkalarda qatorlab ekiladi.
Yoppasiga qatorlab ekish. Bu sulda SD-24, SEN-24, kombinasiyalashtirilgan SUK-24 va boshqa seyalkalarda arpa, bug’doy, javdor, suli va boshqa ekinlar ekiladi, qatorlar orasi 13-15 sm, o’simliklar orasi, 1,2-1,5 sm bo’ladi.

Yüklə 18,75 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   152




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin