Torpaqşünaslıq fənninin məqsədi, medodları və inkişaf tarixi

7. Genetik torpaqşünaslığın yaranması mərhələsi. Torpaqşünaslıq bir elm kimi Rusiyada 
yaranmışdır. Bu ölkədə onun elmi əsaslarının və tədqiqinin əsas metodları işlənmişdir. 
Rusiyanın zəngin və rəngarəng torpaq örtüyü olan geniş əraziləri və yaxşı inkişaf etmiş 
əkinçiliyi torpağın hərtərəfli tədqiqinə marağın yaranmasını təmin edirdi. Torpaq 
örtüyünün öyrənilməsində yeni bir mərhələ olan elmi torpaqşünaslığın inkişafında 
bütövlükdə təbiətşünaslıq sahəsində, xüsusən də geologiya, kimya, bitki fiziologiyası və 
mikrobiologiyada əldə edilmiş nailiyyətlərin böyük əhəmiyyəti olmuşdur. 
V.V.Dokuçayev ilk dəfə müəyyən edib ki, torpaq – müstəqil təbiət cismidir və onun 
formalaşması beş təbii torpaqəmələgətirən amilin - iqlim, relyef, bitki və heyvanat 
aləminin, torpaqəmələgətirən süxurun və ölkənin yaşının mürəkkəb qarşılıqlı təsiri ilə baş 
verir. O, sübut etmişdir ki, torpaq zaman və məkan daxilində fasiləsiz dəyişir. 
V.V.Dokuçayev şimal yarımkürəsi torpaqlarının təsnifat sxemini hazırlamışdı. Həmin 
sxemdə, hər biri müəyyən qrup torpaqların yayılması, aşınma prosesləri, qrunt, iqlim 
şəraiti, bitki və heyvanat aləmi, relyefin xüsusiyyətləri ilə səciyyələnən beş coğrafi zona 
(boreal, tayqa, qaratorpaq, areal, laterit) ayrılmışdı.V.V.Dokuçayev torpaqşünaslığın 
əsaslarını yaratmış, tədqiqat metodlarını işləmiş, torpaqəmələgəlmənin bir çox 
qanunauyğunluqlarını müəyyən etmiş və torpağın effektiv münbitliyinin artırılmasına 
xidmət edən bir sıra praktiki tədbirləri təklif kimi irəli sürmüşdür.V.V.Dokuçayev 225 çap 
vərəqi həcmində çox böyük ədəbi irs qoymuşdur. 
8. Torpaq haqqında Dokuçayev təliminin intensiv inkişafı, onun differenisasiyası və 
torpaqşünaslıq daxilində müxtəlif istiqamətlərin yaranması mərhələsi. Rus 
torpaqşünaslığının inkişafında yeni mərhələ XX əsrin ilk illərində, kənddə kapitalist 
münasibətlərinin yüksəlişi, təbəqələşmənin yaranması və kəndlilərin şərqə köçürülməsi ilə 
başlayır. Dokuçayev metodlarından istifadə etməklə geniş miqyasda torpaq tədqiqatları 
aparılır, kəndlilərin köçürülməsi üçün nəzərdə tutulmuş rayonlara ekspedisiyalar təşkil 

---

8 
olunur. Qeyd edilən tədqiqatların səciyyəvi xüsusiyyəti – torpaqların genezisinin, təsnifat 
və nomenklaturasının izahında regional yanaşmaya üstünlük verilməsi idi. Bu zaman 
Regional torpaq məktəbləri yaranırdı. Eyni zamanda torpaqəmələgəlmə prosesinin 
mahiyyətini açmaq və torpaqların su xassələrini öyrənmək məqsədilə torpaqların 
hərtərəfli kimyəvi və fiziki-kimyəvi tədqiqi aparılırdı.