Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту
Yüklə 3,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Filologiya məsələləri – №5, 2014
- FONETİK DƏYİŞMƏLƏR Açar sözlər
- 3) l=r əvəzlənməsi
- 7) p-b əvəzlənməsi
- 2) səsdüşümü (elliziya)
|
1. Abdullayev A. Nitq mədəniyyəti və natiqlik məharəti haqqında. Bakı: Azərnəşr, 1968, 250 s. 2. Əliyev K. Natiqlik sənəti. B., ADU, 1992, 135 s. 3. Kazımov Q. Müasir Azərbaycan dili. Sintaksis. B. Ünsiyyət, 2000, 496 s. 4. Пешковский А.М. Русский синтаксис в научном освещении. М., 1938, 370с. 5. Полищук Г.Г., Сироткина О.Б. О культуре речи лектора. Саратов, 1962, 124 с. 6. Руднев А.Г. Синтаксис современного русского языка. М.: 1963, 304 с. 7. Степанов А., Толмачов. Спутник оратора. М., 1966, 176 с.
Эминли Беюкханум Обращение и высказывание Резюме
Обращение в том или ином случае связано с речевой средой. Речевая среда обращения может состоять из одного или нескольких предложений, с которыми обращение входит в связь. Общие существительные, выступающие в роли обращения выражают специальность, занятие, должность, социальную роль адресата. Часто в роли обращения выступают такие существительные, которые характеризуют адресата, с точки зрения его внутренних особенностей (поло- жительных и отрицательных). А это в свою очередь служит его по- ложительному или отрицательному оцениванию. Обращение с негативным оцениванием увеличивает отрицательное эмо- циональное воздействие. Ключевую роль в семантической последовательности между обраще- нием и высказыванием играют другие, более конкретные элементы, которые присутствуют в их содержание. В этом случае связь между обращением и вы- сказыванием не ослабевает, а наоборот усиливается. Filologiya məsələləri – №5, 2014
67 Eminli Boyukhanim Apply and saying Summary
Apply is connected with the speech atmosphere. Speech atmosphere of apply may consist of one or some sentences with which apply coming ento connection. Common nouns, coming out as apply expressing profession, occupation, po- sition, social role of addresses. In the role of apply come out such nouns as which characterize addresses, from the point of his inner special features (positive and negative). And this in its turn serves his positive and negative marks. Apply with the negative value in creasing negative e motional influence. The main role in semantic successively between apply and saying come out another more concrete elements which are present in their contest in this case connec- tion between apply and saying doesn’t get weaker but at the contrary in creasing.
Rəyçi: Əzəmət Rüstəmov filologiya elmləri namizədi, dosent
Filologiya məsələləri – №5, 2014
68 İLAHƏ MUSAYEVA Sumqayıt Dövlət Universiteti i.musayeva@inbox.ru
məsi.
Key words: “Divani Lyughat-it-Turk”, phonetics, phonem, proteza, elliziya, sound gradation. Ключевые слова: «Диваню-люгат-ит-тюрк», фонетика, фонема, протеза, эллизия, чередование звуков.
Müasir türk dillərinin dəqiq elmi təhlilində, sözlərin inkişaf prosesinin öyrə- nilməsində misli görünməmiş elmi əhəmiyyətə malik olan abidələrdən biri Mahmud Kaşğarinin “Divani-lüğət-it-türk” əsəridir.Yazılmasından yüzilliklər keçməsinə bax- mayaraq, bu əsər ilk lüğət, ilk qrammatika olaraq öz əhəmiyyətini getdikcə artır- maqdadır. Əsərin dili, Mahmud Kaşğarinin şəxsiyyəti haqqında türkoloqların müxtəlif fikirləri mövcuddur. Onun hansı türk qəbiləsinin nümayəndəsi olması çox mübahisəlidir. Mahmud Kaşğarinin şəxsiyyəti və “Divani” ilə məşğul olan tədqiqatçılar onu məhz öz xalqının mənşəyi ilə bağlamağa çalışmışlar. “Divan” ilk dəfə elm aləminə Türkiyədə məlum olduğu üçün birinci növbədə türklər onu özlərinə aid etməyə çalışmışlar. “Divan”ın uyğur dilində yazıldığını iddia edənlər Mahmud Kaşğarini uyğur hesab etmişlər. Bu iddianın ilk müəllifi V.V.Rodlov olmuşdur (3, 17). Belə ki, V.V.Rodlov “Qutadqu bilik” əsərinin uyğur dilində yazıldığını iddia etmiş, buna əsaslanan tədqiqatçılar da “Divan”-ın da həmin dildə yazılmasını nəzərə alaraq, müəllifi uyğur hesab etmişlər. Mahmud Kaşğari XI əsrin ortalarında yazıb-yaratmış, zəmanəsinə görə yüksək təhsil görmüş, ərəb və fars dillərinə dərindən yiyələnmiş, görkəmli türkoloq, tarixçi-etnoqraf və coğrafiyaşünasdır. Mahmud Kaşğari və “Divanı” haqqında ilk məlumata görkəmli türk alimi Katib Çələbinin “Kəşf-üz-zünun” əsərində rast gəlinmişdir. O, əsərdən qısaca olaraq bəhs etmiş, onun ərəbcə yazıldığını, türk əlifbasının 18 hərf üzərində bina edildiyini, kitabın xəlifəyə ithaf və təqdim olunduğunu bildirmişdir (1, 31). O, türk dilinə və türklərə böyük önəm verərək yazır: “Məlum olduğu kimi Qaraxanlılar dövlətinin dövlət dili türk dili hesab edilmişdir. Mahmud Kaşğari bu dili “Xaqaniyyə türkcəsi” adlandırmışdır, türk dillərinin dialekt və ləhcələri arasında Xaqaniyyə türkcəsini ən incə və zərif dil hesab etmiş, onu ədəbi dil kimi səciy- yələndirmişdir”. Mahmud Kaşğari uzun müddət türk xalqlarının yerləşdiyi obaları, kənd və şəhərləri oymaq-oymaq gəzmiş, türk dilinə, türk tayfalarının mədəniyyətinə aid nə varsa, çox diqqətlə, böyük ustalıq və incəliklə toplamaq həm qərb, həm də şərqdə yerləşən türklərin dillərindəki leksik-fonetik və qrammatik fərqləri göstərməyə çalışmışdır. Burada səsdən, şəkilçidən tutmuş, söz, söz birləşmələri, cümlə, nəzm
Filologiya məsələləri – №5, 2014
69 nümunələri, atalar sözləri, bayatılar, ağılar, nəsr parçalarına qədər olduqca zəngin dil materialı vardır. Müəllif özü bu barədə yazır: “Mən bu kitabı hikmət, nəzm, atalar sözü, şeir, rəcəz, nəsr kimi şeylərlə zənginləşdirərək heca hərfləri sırası ilə tərtib etdim. Oxucu onu yaxından tapsın, araya sırasında arasın deyə, hər sözü yerli yerinə qoydum. Dərinlikləri üzə çıxardım, sərliklərini yumşaltdım. İllərcə bir çox çətinliklərə sinə gərdim. Bu lüğət kitabını əvvəldən sonadək 8 fəslə böldüm (1, 56). Mahmud Kaşğari əsərdə daha çox fonetik dəyişmələrə, fərqlərə əsaslanmış dilləri məhz bu cəhətdən təsnif etmişdir. Türkoloq əsəri türk dilinin bir tərəfdən qorunub saxlanması digər tərəfdən isə bu dilin başqa dillərdən o cümlədən ərəb dilindən səviyyəcə aşağı olmamasını elmi cəhətdən sübut etmək üçün yazmışdır. Müəllifin öz sözləri ilə desək “Türk dilinin ərəb dili ilə at başı yürütdügünü” isbat etməyə çalışmışdır. Bu səbəbdən də əsər ərəb dünyası üçün ərəb dilində və ərəb əlifbası ilə yazılmışdır. Divan kiçik girişdən sonra türk dillərinin o vaxt işlətdikləri əlifba haqqında sözlə başlanır, türk dilləri yazısına ərəb əlifbası əsasında olduğu qeyd edilir və bütün türk dillərində işlənən hərflərin sayı 18 olduğu göstərilir. Daha sonra müəllif əlavə edir: Yazılışda yeri olmayan, lakin tələffüzdə gərəkli olub kökdən sayılmayan yeddi hərf dəxi vardır (1, 59). Mahmud Kaşğari yazır ki, “türk olmayanlar bu hərfləri tələffüz etməkdə çətinlik çəkərlər. Bu, kökdən sayılmayan yeddi hərf kökdən olan hərflər şəklində yazılır, ancaq bunlara nöqtə qoymaqla o birlərindən fərqləndirilir (1, 59). Beləliklə, hərəkələrlə verilən saitlər də nəzərə alınarsa, Mahmud Kaşğaridə bu fonemlər var: a) samitlər: b, v, ğ, d, j, z, y, k, g, l, m, n, p, r, s, t, f, x, ç, c, ş; b) saitlər: a, ə, e, i, ı, o, ö, ü, u; c) qovuşuq samitlər: “dh”, “vq”, “nq”. “Divan”da Oğuz dili başqa türk dillərindən ilk növbədə fonetik xüsusiyyətlərinə görə fərqləndirilir: 1) Zaman və məkan isimlərinin sonundakı ğeynlər oğuzlarda “əlif”ə çevrilir. Türklər “gediləcək yerə” “barğu yer”, oğuzlar “barası yer” deyirlər. Türklər oturacaq yerə “turğu oğur”, oğuzlar “turası oğur” deyirlər (3, 33). 2) Oğuzlarla onlara yaxın olanlar sözdəki “A” hərfini “d” hərfinə çevirirlər. Türklər “təvəy”, oğuzlar “dəvəy” deyir (3, 31). Divanda bir sıra səs dəyişmələri, səs əvəzlənmələri vardır ki, ayrı-ayrı türk qəbilələri məhz fonetik əlamətlərə görə qruplaşdırılır. Bu səslər demək olar ki, XI əsrdən əvvəlki və sonrakı dövrdə bütün abidələrimizdə müşahidə edilir, canlı danışıq və şivələrimizdə də rast gəlinir. Əsərdə b-m, d-t, y-z, y-n, t-d, z-y, y-d, k-q, c-s, f-v əvəzlənmələrinə rast gəlinir. 1) d-t əvəzlənməsi: a) sözün əvvəlində: “taş: -daş” - əkməkdə taş çikrədi – çörəkdə daş xırçıldadı (2, 26); “tügün: - düyün” – Tügsin tügün tügüldi; “təmür: -dəmir” – təmür arxı – dəmir pası (1, 116);“tolu: -dolu” – tolı yağdı – dolu yağdı (1, 163);“tonquz: -donuz” – tonqız atı azığladı – donuz atı dişlədi (1, 323); tonq – donmaq (2, 311);toksun – doxsan “tokuz on – doqquz on” (1, 429).
Filologiya məsələləri – №5, 2014
70 b) sözün sonunda: bu xüsusən “t” və ya hər hansı bir kar samitlə bitən sözlərdə dı, di, du, dü xəbər şəkilçiləri qoşularkən baş verir. Şəkilçinin cingiltili ol səsi kar t-ya çevrilir: “ağnattı” – ağnatdı “o atın torpakta ağnatdı – o atını torpaqda ağnatdı;“ulnattı” – sahmanladı “ol okın ulnatdı – o adam sahmana saldırdı;“agelti” – ol anı toğka ağıtte = o onu dağa çıxartdı (1, 254);“onqukte” - ər yüzi onqukte = adamın üzü, rəngi soldu (1, 254);“orpatte” – ürpətti - ər başın orpattı – adam saçını ürpətdi (1, 290);“irpətti” – kəsdirdi – ol yığac ürpətti – o ağac biçdirdi (1, 291); Bu vəziyyəti Mahmud Kaşğari özü belə təsvir edir. “Hər hansı bir feli icbar növə çevirmək istədikdə felə bir t hərfi əlavə edilir və keçmiş zaman şəkilçisinin ol hərfi burada t ilə şiddətlənir, onda t isimləşir: “söz üskürtti” – söz xatırlattı (3, 229);“ettürdi” – bükdürdü “ol anqar belün ettürdi” - o ona fitil bükdürdü(1,296);“üplətti” – talatdırdı, yağma etdirdi “ol anıq tawarın üplətti”(1,294) – o onun malını yağma etdirdi.“olxuttı” – oturtdu “ol məni olxuttı” – o məni oturtdu(1,291); 2) o=a əvəzlənməsi: kağun – qovun “ol nağun oydı – o, qovun oydu” (1, 225);aw – ov “bəg aşna çıktı – bəy ova çıxdı” (1, 225);awn – ovunmaq “ol manqa aşındı – o, mənə alışdı” (1, 247);awla – ovla “bəg aşladı – bəy ov ovladı” (1, 311)2 3) l=r əvəzlənməsi: qarardı -qaraldı “tün qaradı – gecə qaraldı”, ton qarardı - Don qaraldı (5, 77). 4) l-n əvəzlənməsi: taraldı: Saç taraldı = saç darandı (3, 126) 5) v=y əvəzlənməsi: nüyə - güvə”. Veçə və veçəyə bənzər şeyləri yeyən böcək” (2, 167). 6) m-b əvəzlənməsi: mənqiz – bəniz, üz, çöhrə; “kara bənqiz - əsmər bəniz” (1, 130);mənqzə – bənzətmək (2, 338);münqüz – buynuz “münqüz uşi – buynuz kökü(1,111) – burada həmçinin arxa sıra saitin ön sıra saitinə keçməsi də müşahidə olunur. 7) p-b əvəzlənməsi: pürçək –bircək, kəkil, atın yalı (1, 46); pışığ – bişmiş (arğuca) (1, 375) 8) k-q əvəzlənməsi: koltuq-qoltuq (1, 460); konuk-qonaq (1, 427); korkut-qorxutmaq (2, 342); koşa-qoşa (2, 36); koruğçi-qoruqçu (2, 211); konşı-qonşu (1, 427). Divanda həmçinin səsartımı, səsdüşümü hadisələrinə də rast gəlinir. 1) səsartımı (proteza): Müasir Azərbaycan dilində bir sıra i ilə başlanan sözlər var ki, tarixən bunlar i-dən əvvəl “y” səsinin əlavəsi ilə işlənmişdir. Mahmud Kaşğaridə həmin sözlər belə göstərilir. yıl – il (1, 118); yılığ – ilıq (1, 109); yigitlik – igidlik (2, 51);yılan-ilan (on yılan – özünü adamın üstünə on kimi atan ilan (1, 111);ylilklig – ilikli “yiliklig sünqük – ilikli sümük (2, 51); yürəklig – ürəkli “yürəklig ər – ürəkli adam” (2, 51).Bəzi sözlər söz ortasında ğ səsinin əlavəsi ilə də işlənir.yalğan – yalan “yalğan söz – yalan söz” (2, 39);yavğan: yavan “yavğan aş – yavan aş” (2, 39);kasğanc: qazanc (2, 334).
Filologiya məsələləri – №5, 2014
71 kılıç – qılınc (1, 337);örklədi: ol atıq örklədi = o atı örüklədi.aldadı: ol yağını aldadı. səçə – sərçə (2, 208); “çinçü” – inci. Qovuşuq samitlər: “Divan”da əsasən üç “qovuşuq” səs nəzərə çarpır ki, bunlardan biri “sağır nun” adlanır. Müasir işarəsi “nq”-dır. Bu səs “Dədə Qorqud”da, Nəsiminin, Xətainin dilində geniş işlənmişdir. Hal-hazırda Qərb qrupu dialektlərdə də geniş işlənməkdədir. Bu səsə divanda ancaq sözün ortasında və sonunda rast gəlinir. Sağır nun həmin dövrün dilində normal bir hərf və səs kimi işlənir. Minq – min (2, 21); kalkanq – qalxan (324).Yenqgə - yengə böyük qardaşın arvadı (2, 329) Tənqri – tanrı – burada həmçinin arxasıra saitin önsıra saiti əvəzlənməsini də görürük (2, 326) Könqül – könül, qəlb (1, 164); sinqir – sinir (2, 315)Yunq: yun, dəvə və ya qoyun yükü (2, 319)Bəzən nq – qovuşuq səsi yanaşı işləndikdə y səsini də əvəz edir.Könqlək – köynək (2, 305); munquz-buynuz.Hazırda bu səs ədəbi dilimizdə işlənməsə də qərb qrupu dialekt və şivələrimizdə geniş istifadə olunur. Aldınız, gəldiniz, mana, sana və s. Divanda rast gəlinən səs qovuşmasından biri də “dh” səsidir. Bu səs oğuz boylarında “y” kimi bulğar, suvar, yəmən, qıpçaqlarda “z” kimi tələffüz edilir: Məsələn: cigil türkləri “doydu” sözünü todhte, bulğarlar “tozdı” kimi işlədir. Adhak – ayaq (1, 134); kodh – qoymaq (3, 378).Adhrek: ayrıq otu ərəblər buna “sil deyirlər” (1, 162).Kudhu – quyu (1, 163); kudruk – quyruq (1, 348).Adhıl – ayılmaq (1, 241) (əsrün adhıldı – sərxoş ayıldu).Adhrıl – ayrılmaq (1, 281) (yol adhrıldı – yol ayrıldı). Divanda olan bir çox fonetik hadisələrə nəzər saldıqda türk dilinin necə zəngin bir dil olduğunun “Divani-lüğət-it-türk” əsərinin isə türk dünyasına əvəzolunmaz bir töhfə olduğunun şahidi oluruq.
Ədəbiyyat 1. Mahmud Kaşğari. “Divani-lüğət-it-türk”. Bakı, Ozan, 2006, I cild 2. Mahmud Kaşğari. “Divani-lüğət-it-türk”. Bakı, Ozan, 2006, III cild 3. Zeynalov F.R. “Qədim türk yazılı abidələrinin dili. Bakı, 1980 4. Dəmirçizadə Ə. A.Ə.D.T. Bakı, 1979 5. Əlibəyzadə E. Azərbaycan dilinin tarixi. Bakı, 2007 6. Əliquliyev H. “A.Ə.D.T.” Bakı, 1999
Ilaha Musayeva Phonetic changings in Mahmud Kashari s work “Divani-lyughat-it-turk” Summary
In this article it is given short description of the Mahmud Kashary s work “Divani lyughat-it-turk”. Here it is tolked about the meaning of the attaching the importance and about to Turkish. It is showed the reasons this work s writning. Also here it is talked about the language of the work and about the reasons of the
Filologiya məsələləri – №5, 2014
72 choosing exactly this language. Bringing the examples of the processes of the ad- ding or taking away of the sounds observing in Turkish. With the different examples it is showed the phonems changings in the art s language.
Илаха Мусаева Фонетические изменения в произведении Махмуда Кашкари «Диваню-люгат- ит-тюрк» Резюме
В статье дается краткое описание произведения Махмуда Кашкари «Диваню-люгат-ит-тюрк». Говорится о значении придаваемом автором тю- ркскому языку. Показываются причины написания этого произведения. Также здесь говорится о языке произведения и о причинах выбора именно этого язы- ка для него. Указываются исползованные здесь фонемы и сдвоенные звуки. Приводятся примеры процесса выпадения или добавления звуков наблю- дающегося в тюркском языке. Отдельными примерами показана замена фонем в языке произведеня.
Rəyçi: Əzəmət Rüstəmov filologiya elmləri namizədi, dosent Filologiya məsələləri – №5, 2014
73
ADNA aynur@mail.ru TEACHING SPEAKING
öyrətmək, şifahi nitq, şagird, müəllim qayda, cümlə, münunə, səhv inkişaf etdirmək
hear, to teach, oral speech, learner, teacher, rule, sentence, pattern, mistake, to develop
учить, устный речь, ученик учитель, правило, предложение, образец, ошибка, развивать.
Of all the four skills (listening, speaking, reading and writing), speaking seems the most important: people who know a language are referred to as, spea- kers” of that language, as I speaking included all other kinds of knowing; and many if not most foreign language learners are primarily interested in learning to speak. A large percentage of the world’s language learners study English in order to develop proficiency in speaking. The ability to speak a second or foreign language well is a very complex task if we try to understand the nature of what appears to be involved. To begin with, speaking is used for many different purposes, and each purpose involves different skills. When we use casual conversation, for example, our purposes may be make social contact with people, to establish rapport, or to engage in the harmless chitchat that occupies much of the time we spend with friends. When we engage in discussion with someone, on the other hand, the purpose may be to express opinions, to persuade someone about something, or to clarify information. In some situations, we use speaking to give instructions or to get things done. We may use speaking to describe things, to complain about people’s behavior, to make polite requests, or to entertain people with jokes and anecdotes. Each of these different purposes for speaking implies knowledge these different purposes for speaking implies knowledge of the rules that account for how spoken language reflects the context or situation in which speech occurs, the participants involved and their specific roles and relationships, and the kind of activity the speakers are involved in. In the last 20 or so years, linguists have provided a great deal of information on how speakers use language appropriately in different situations and clarified the complex nature of what is involved in developing spoken fluency in a second or foreign language. Language came into life as a means of communication. It exists and is alive only through speech. When we speak about teaching a foreign language, we first of all have in mind teaching it as a means of communication. Speech is a bilateral process. It includes hearing, on the one hand, and speaking, on the other. When we say “hearing” we mean auding or listening and comprehension. Filologiya məsələləri – №5, 2014
74 Speaking exists in two forms: dialogue and monologue. We may represent it as follows: Oral language {hearing speaking {dialogue monologue The syllabus requirements for oral language are as follows: 1. to understand the language spoken; 2. to carry on a conversation and to speak a foreign language within the topics and linguistic material the syllabus. This is the practical aim in teaching oral language. But oral language is not only an aim in itself, it is also a mighty means of foreign instruction. It is a means of presenting linguistic material: sounds, words and grammar items. It is also a means of practicing sentence patterns (grammar) and vocabulary assimilation. Finally, it is used for developing pronunciation habits and skills, and therefore, for reading and writing since they are closely connected with learners’ ability to pronounce correctly what they read and write. This speaking is the most important part of the work during the lesson. Oral language is a means of testing learners’ comprehension when they hear or read a text. Properly used oral language ensures progress in language learning and, consequently, arouses interest in the subject. Consequently oral language is: an aim when learners make use of the target language is used for 1. Teacher, - Learner communication in the classroom; 2 Learners’ communication when talking on a topic under teachers’ supervision; 3. Learners’ communication when working at a text – discussing the problems touched in it; 4. Learners’ communication during out-of-class activities in the target language; A means of teaching and learning a foreign language when it is used 1. within the methods of acquisition of new information about a linguistic or language phenomenon and drill and transformation to form pronunciation, lexical, grammar, etc. habits in learners; 2. for checking learners’ comprehension. Speaking a foreign language is the most difficult part in language learning because learners need ample practice in speaking to be able to say a few words of their own in connection with a situation. This work is time-consuming and learners rarely feel any real necessity to make themselves understood during the whole period of learning a new language. The stimuli the teacher can use are often feeble and artificial. The learner repeats the sentence he hears, he completes sentences that are in the book, he constructs sentences on the pattern of a given one. These mechanical drill exercises are, of course, necessary; however, when they go on year after year without any other real language practice they are deadening. There must be occasions when the learners feel the necessity to inform someone of something, to explain something and to prove something to someone. This is a psychological factor which must be taken into account when teaching learners to speak a foreign language. Another factor of no less importance is a psycho-linguistic one; the learner needs words, phrases, sentence patterns, and grammatical forms and structures stored up in his memory ready to be used for expressing any though he wants to. In teaching speaking, therefore, the teacher should stimulate his learners’ speech by
Filologiya məsələləri – №5, 2014
75 supplying them with the subject and by teaching them the words and grammar they need to speak about the suggested topic or situation. The teacher should lead his learners to unprepared speaking through prepared speaking. We must distinguish speech and oral exercises for they are often mixed up by the teacher. Speech is a process of communication by means of language. For example: 1. a learner tells the class a story about something which once happened to him. 2. the teacher asks questions on the story read by the learners at home and starts a discussion; 3. learners speak on the pictures suggested by the teacher, each tries to say what others have not mentioned; 4. learners listen to the story and get some new information from the text; 5. they see a sound film and learn about something new from it, etc. Oral exercises are used for the learners to assimilate phonetics, grammar and vocabulary. They are mostly drill exercises and the teacher turns to them whenever he works at enriching learners’ pronunciation, etc. for example, reciting a rhyme or a poem is considered to be an excellent oral exercise for drilling pronunciation and for fixing a sentence pattern and words which fit the pattern in the learners’ mind. Making statements with the words or phrases the teacher gives is another valuable oral exercise which allows the teacher to retain them in his learners’ memory through manifold repetitions. Oral exercises are quite indispensable to developing speech. However, they only prepare learners for speaking and cannot be considered to be “speech” as some teachers are apt to think and who are often satisfied with oral exercises which learners perform following the model. They seldom use stimuli for developing learners’ auding and speaking in the target language. In order to get a better understanding of what speech is we are to consider the structure of oral language activity, the psychological and linguistic charac- teristics of speech. The structure of oral language activity as psycholinguistics states comprises: 1. motive, what induces a person to say. Some methodologists say that the key problem is not how to teach the foreign language, but how to motivate the learner motivation is the internal drive caused by the incentives; 2. aim, communication – to inform somebody about something or to get information from somebody; 3. means- verbal means or verbal behavior; 4. condition – reciprocity or mutual action of speaker and hearer in certain situations. There are endless possibilities for situations. In the artificial of teaching and learning a foreign language one can use both real and close-to-real situations (imaginary situations). The teacher must use role-playing and improvisation where the learner is plunged into a situation which requires of him that he react in a linguistically appropriate way. The psychological characteristics of oral language as follows: 1. Speech must be motivated, the speaker expresses a desire to inform the hearer of something interesting, important, or to get information from him. Rule for the teacher: In teaching a foreign language it is necessary to think over the motives which make learners speak. They should have a necessity to speak
Filologiya məsələləri – №5, 2014
76 and not only a desire to receive a good mark. Remember that oral speech should be always stimulated, wish to respond in his own way. 2. Speech is always addressed to an interlocutor. Rule for the teacher: Organize the teaching process to someone, to their friends in particular. The speaker will hold his audience when he says something new, something individual. 3. Speech is always emotionally colored for a speaker expresses his thou- ghts, his feelings, his attitude to what he says. Rule for the teacher: Teach learners how to use intonational means to express their attitude, their feelings tasks as: reason why you like the story; prove something; give your opinion on the episode; or on the problem concerned, etc. 4. Speech is always situational for it takes place in a certain situation. Rule for the teacher: While teaching speaking real and close –to-real situations should be created to stimulate learner’s speech. Think of the situations you can use to make learners’ speech situational. Remember the better you know the class the easier it is for you to create situations for learners to speak about. These are the four psychological factors which are to be taken into account when teaching speech. Oral language as compared to written language is more flexible. It is relatively free and is characterized by some peculiarities in vocabulary and grammar. Taking into consideration, however, the conditions in which the foreign language is taught in schools, we cannot teach pupils colloquial English. We teach them standard English as spoken on the radio, TV, etc. Oral language taught in schools is close to written language standards and especially its monologic form. It must be emphasized that a pupil should use short sentences in monologue, sentence patterns which are characteristics of oral language. We need not teach pupils to use long sentences while describing a picture. There are two forms of speaking: monologue and dialogue. In teaching monologue we can easily distinguish three stages according to the levels which constitute the ability to speak: 1. the statement level; 2. the utterance level; the discourse level. 1. No speech is possible until learners learn how to make statements. To develop learners’ skills in making statements the following procedure may be suggested: Learners are given sentence patterns to assimilate in connection with situations. The sentence pattern is filled with different words. Thus learners can express various thoughts. Learners make statements of their own in connection with the situations suggested by the teacher. When learners are able to make statements in the foreign language within grammar and vocabulary they have assimilated their speech may be more complicated. They should learn to combine statements of various sentence patterns in a logical sequence.
Filologiya məsələləri – №5, 2014
77 2. Learners are taught how to use different sentence patterns in an utterance about an object, a subject offered. First they are to follow a model, then they do it without any help. At this stage learners learn to express their thoughts, their attitude to what they say using various sentence patterns. Thus they learn how to put several sentences together in one utterance about a subject, object, etc. 3. After learners have learned how to say a few sentences in connection with a situation they are prepared for speaking at discourse level. Free speech is possible provided learners have acquired habits and skills in making statements and in combining them in a logical sequence. At this level learners are asked to speak on a picture, a set of pictures, a film, comment on a text they have read or heard, make up a story of their own; of course, this being done within the language material (grammar and vocabulary) learners have assimilated. To help students to speak the teacher supplies them with “what to speak about”. The devices used for the purpose are: visual aids which can stimulate the learner’s speaking through visual perception of the subject to be spoken about including a text read; audio aids which can stimulated the learner’s speaking through auditory perception of a stimulus; audio – visual aids when learners can see and hear stimulus; audio – visual aids when learners can see and hear what to speak about. The three levels in developing pupils’ speaking should take place throughout the whole course of instruction, in junior, intermediate, and senior forms. The amount of exercises at each level, however, must be different. Rule for the teacher: In teaching monologue instruct learners how to make statements first, then how to combine various sentences in one utterance and, finally, how to speak on a suggested topic. A dialogue consists of a series of lead-response units. The most characteristic feature of a dialogue is that the lead, - response units are closely connected and dependent on each other. To develop learners’ skills in dialogue on the level of a lead-response unit learners are taught: 1. how to make responses to the lead within the lead- response unit. 3. how to begin (stimulate) a dialogue. 3. how to carry on a conversation, to confirm, to comment using the following words and expressions: well, look here, I say I’d, you see, you mean, do you mean to say that….and what about, I believe, so, I hope, yes, right, quite right, to be sure, I think, as far as I know, to tell the truth, I mean to say and others. Rule for the teacher: In teaching dialogue use pattern dialogues: make sure that your learners go through the 3 stages from receptive through reproductive to creative, supply them with the subject to talk about. It is important for teachers to correct mistakes made during speaking activities in a different way from the mistakes made during a study exercise. When students are repeating sentences trying to get their pronunciation exactly right, then the teacher will often correct every time there’s a problem. But if the same teacher did the same thing while students were involved in a passionate discussion about whether smoking should be banned on tourist beaches, for example the effect might will be to destroy the conversational flow. If, just at the moment one of the students is making an important point, the teacher says ‘Hey wait, you said “is” but it should
Filologiya məsələləri – №5, 2014
78 be “are”, beaches are…..repeat’, the point will quickly be lost’. Constant interr- uption from the teacher will destroy the purpose of the speaking activity. Many teachers watch and listen while speaking activities are taking place. They note down things, that seemed to go well and times when students couldn’t make themselves understood or made important mistakes. When the activity has finished, they then ask the students how they thought it went before giving their own feedback. They may say that they liked the way student A said this and the way student B was able to disagree with her. They will then say that they did hear one or two mistakes and they can then either discuss them with the class, write them on the board or give them individually to the students concerned. In each case, they will ask the students to see if they can identify the problem and correct it. As with any kind of correction, it is important not to single students out for particular criticism. Many teachers deal with the mistakes they heard without saying who made them. Of course, there are no hard and fast rules about correcting. Some teachers who have a good relationship with their students can intervene appropriately during a speaking activity, if they do it in a quiet non-obtrusive way. But it is a risky enterprise. The general principle of watching and listening so that you can give feedback later is usually much more appropriate.
Used literature 1. Jeremy Harmer: “How to teach English”. Longman-1998. 2. Jeremy Harmer: “The practice of English language Teaching”. Fourth Edition. Longman. 3. G.V.Roqova: “Methods of teaching English”. Moscow-1983. 4. Penny Ur: “A course in language teaching”. Cambridge University Press, 1991.
A.Məmmədova Danışığın öyrədilməsi Xülasə
İngilis dilinin tədrisində ən vacib məsələlərdən biri də danışıqdır. Xarici dili öyrənmək istəyən hər bir şəxs bu dildə mükəmməl danışmağı arzulayır. Danışıq, eşitmə, oxu və yazı kimi böyük əhəmiyyət kəsb edir. Danışıq iki formada olur: dialoq və monoloq şəklində. Bu məqalədə danışığın hər iki forması izah edilmişdir. Danışıq vaxtı çoxlu səhvlərin edilməsi təbii haldır. Müəllimin əsas məqsədlərindən biri də bu səhvlərin qarşısını almaqdır. Mükəmməl danışığı öyrənmək heç də asan deyildir. Xarici dildə qüsursuz danışmaq üçün çox vaxt sərf etmək lazımdır. Bu məqalədə danışıq barədə geniş məlumat verilib.
Filologiya məsələləri – №5, 2014
79 А.Мамедова Обучение разговор Резюме
Разговор –один из важных задач при обучение английского языка. Каждый человек, который хочет изучать иностранный язык, мечтает о грамо- тном разговоре. Разговор имеет также большое значение, как чтение, слу- шание и пропись. Разговор бывает в двух видах: диалог и монолог. В этой статье объясн- яется обе виды разговора. Возможно пропускать ошибок при разговоре. Один из важных цель учителя исправлять ошибок. Изучение грамотного разговора нелегко. Для изучения безупречного разговора иностранных языков, требуется много времени. В этой статье даётся информация о разговоре.
Rəyçi: Sevil Qazıyeva filologiya elmləri namizədi Filologiya məsələləri – №5, 2014
80 KÖNÜL SALMANOVA ADPU konul_salmanova@mail.ru Yüklə 3,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|