Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

Məlikşahın hakimiyyətinin sonuna yaxın Şirvanşahlar
yenidən qüvvətlənməyə başlamışdılar. Bu zaman I
Fəriburz, daha sonra isə onun oğulları II Mənuçöhr  
və I Afridun ölkəni müstəqil idarə edirdilər.

---

91 
Səlcuq türklərinə qarşı mübarizədə gürcü
çarları şirvanşahlarla yaxınlaşmağa çalışırdılar. Gürcü
çarı Qurucu IV David (1089 – 1125) bu məqsədlə
qızı Tamarı şirvanşah I Afridunun oğlu III
Mənuçöhrə vermişdi (1111). Şirvanşahlarla
qohumluğun digər bir səbəbi də gürcü taqavorlarının
Azərbaycanın qərb torpaqlarını ələ keçirmək istəyi ilə
bağlı idi. Məkrli bir siyasət yeridən gürcü və
ermənilər Bizans imperiyasına, həmçinin Qərbi Avropa
səlibçilərinə arxalanaraq türk – müsəlman əhalisini
Qafqazdan sıxışdırıb çıxarmağa, Azərbaycan
torpaqlarını öz aralarında bölüşdürməyə çalışırdılar.
III Mənuçehr 1120-1160-cı illər arasında dövləti 
idarə etdi. III Mənuçehrin hakimiyyəti zamanı geniş 
miqyaslı abadlıq işləri aparıldı - qədim Bakının qala 
divarları ucaldıldı, Kür çayı üzərindəki Bağilan bəndi 
yenidən quruldu, köhnə şəhərlər möhkəmləndirildi, yeni 
şəhərlər salındı.
I
II Mənuçehrin İraq Səlcuqilərindən asılılığı 
sikkələr üzərindəki yazılardan görünür. Lakin 1121-ci ildə 
Trialetdə, Didqori döyüşündə səlcuq soltanının birləşmiş 
qoşunlarının darmadağın edilməsi və bir il keçmiş IV 
Davidin Tiflis və Dmanisi şəhərlərini tutmasından sonra 
şirvanşah soltanla əlaqəni pozub, gürcülərin tərəfini 
tutdu; soltan xəzinəsinə ildə 40 min dinar məbləğində 
vergini ödəməkdən imtina etdi. Bu addım soltan 
Mahmudun 1123-
cü ildə Şirvana hücumu ilə nəticələndi. 
IV David yerli hakimiyyətin müdafiə qabiliyyətinin 
zəifliyindən istifadə edərək, ölkəyə bir neçə dəfə 
hücumlar etdi, Gülüstan qalasını tutdu, sonrakı ilin 
aprelində Şabrana hücum etdi, avqustunda isə Şamaxı 
şəhərini, Buğurd qalasını və ətraf bölgələri ələ keçirdi. 
Şirvanın gürcülər tərəfindən 5 ay davam edən işğalı 
1125-
ci il yanvarın 24-də IV Davidin qəfil ölümü ilə başa 

---

92 
çatdı. Bu hadisədən dərhal sonra III Mənuçehr Şirvanda 
öz hakimiyyətini bərpa etdi. Şirvanşahlarla IV Davidin 
oğlu I Demetrenin başçılıq etdiyi gürcü hökmdar sülaləsi 
ara
sında sülh və dostluq münasibətləri dövrü başlandı.
Şirvanın öz istiqlaliyyətini bərpa edə bildiyi bu 
illərdə Şirvanşahlar dövləti III Mənuçehrin başçılığı ilə 
gücləndi və çiçəkləndi. 1160-cı ilin sonunda III Mənuçehr 
qəflətən vəfat etdi. Onun ölümü ölkədə çox da uzun 
sürməyən siyasi böhrana və parçalanmaya səbəb oldu. 
Sarayda hakimiyyət uğrunda mübarizə qızışdı.
Eldənizlərin köməyi ilə Axsitan Şirvan taxtına sahib 
oldu. I Axsitanın hakimiyyət dövrü Şirvan dövlətində 
iqtisadiyyatın böyük yüksəlişi, Şəhərlərin çiçəklənməsi, 
sənətkarlığın və ticarətin inkişafı ilə əlamətdar idi.
İraq Səlcuq soltanlığının üstünlüyünü başa düşən 
Axsitan soltana xərac verir, səlcuq soltanlarının adlarını 
sikkələrdə zərb etdirirdi. Lakin Şirvan dövlətinin vassal 
asılılığı formal səciyyə daşıyırdı. XII əsrin II rübündən 
monqol hücumlarınadək olan dövrdə Şirvanşahlar güclü 
mərkəzləşdirilmiş dövlətin tam hüquqlu və müstəqil 
hökmdarları olmuşlar. 1192-ci ildə Şamaxıda baş vermiş 
zəlzələ nəticəsində xeyli əhali həlak oldu. Şamaxı 
dağıldıqdan sonra Şirvanşah öz iqamətgahını Bakıya 
köçürdü. XII əsrdə Şirvanın ictimai və mənəvi həyatında 
baş verən dirçəliş Şirvan cəmiyyətinin bütün əvvəlki 
inkişafından irəli gələn tarixi qanunauyğunluq idi.