Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи

QEYRİ  – ÜZVİ   MADDƏLƏR 
 
Hüceyrə  tərkibinə  daxil  olan  elementlərdən 
hidrogen,  oksigen,  azot  və  karbon  üzvi  maddələrin  – 
zülalların, 
yağların, 
karbohidratların, 
nuklein 
turşularının  və  s.  tərkibinə  daxil  olurlar.  Digər    qeyri- 
üzvi  elementlərdən  kükürd bir çox    zülalların  tərkibinə 
daxil olur, fosfor-nuklein turşularnın, ATF-in əsas tərkib 
hissəsini  təşkil edir. 
Maqnezium-xlorofilin,  dəmir-hemoqlobinin,  mis 
bir  çox  oksidləşdirici  fermentlərin,  yod-tiroksinin 
(qalxanvari vəzin hormonu), kobalt- B
12
 – vitaminin və 
s. tərkibinə daxil olur. 
Hüceyrədəki  digər  elementlər  qeyri-üzvi  duzların, 
bəzi üzvi maddələrin tərkibinə daxil olurlar. Hüceyrədə 

---

 
90 
ən geniş yayılmış kation K
+
,  Na
+
,  Ca
++
, Mg
++
,  anionlar 
isə  HPO 
2-
,  H
2
PO
4
-
,  HCO
3
-
dir. 
Hüceyrədə  və  hüceyrənin  xarici  mühitində  kation 
və anionların miqdarı adətən bir-birindən fərqlidir. Belə 
ki,  K
+
-un  miqdarı    hüceyrədə  çox  Na
+
    isə  az  olur. 
Əksinə  hüceyrəni  əhatə    edən  mühitdə  (qanda,  dəniz 
suyunda) K
+
  az,  Na
+
 çox olur. 
Əzələ hüceyrəsində   K
+
  qandakından  30  dəfə  çox 
olur.  Na
+
  isə    10  dəfə  xarici  mühitdəkindən  az  olur. 
Məməlilərin  hüceyrələrində  K
+
  ionu  50-dən  çox 
fermentin  fəallığı  üçün  tələb  olunur,  Na
+
  fizioloji  rolu 
isə orqanizmdə ancaq izotonik mühiti yaratmağa kömək 
etmək  və  ion  kanalları  vasitəsi  ilə  membran 
potensialının  tənzimlənməsində  iştirak  etməkdir.  K
+
  və 
Na
+
  ionlarının    qatılığındakı  fərq  hüceyrə  yaşadığı 
müddətdə həmişə saxlanır. Hüceyrə öləndən sonra K
+ 
və 
Na
+
-un  hüceyrədə  və  interstisial  mühitdəki  qatılığı 
bərabərləşir.  Odur  ki,  hüceyrədə  və  xarici  mühitdə 
qeyri-üzvi ionların miqdarının hüceyrənin normal həyat  
fəaliyyəti üçün böyük əhəmiyyəti vardır. 
Hüceyrələrdə  mineral  duzlar  adətən  suda  həll 
olmuş  vəziyyətdə  mövcud  olurlar.  Lakin  bəzi 
hüceyrələrdə  duzlar həll olmayan  birləşmələr şəklində  
də  mövcud  olurlar.  Məsələn,  sümük  toxumasının, 
ilbizlərin  çanağının  möhkəmliyinin  səbəbi    onların 
tərkibində    həll  olmayan  kalsium  fosfat  duzunun 
olmasıdır.  Əgər  insan  və  heyvanların  qidasında 
bitkilərin  tərkibində  qeyd  edilən  elementlər  (P,  K,  Na, 
Ca, Cu, Y, Co, Mn və s)  kifayət qədər  olmasa sümük 
toxumasının  yaranması  prosesi  pozular,  nuklein 

---

 
91 
turşuları, hemoqlobin, xlorofil, tiroksin və s.  həyat üçün 
zəruri  olan  birləşmələrin  sintezi  pozular  və  nəticədə 
müxtəlif    xəstəliklər  baş  verər,  böyümə  və  inkişaf 
gecikər və s.