B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

к = -
К . 
N 
.
R - universal gaz doimiysi; N - Avogadro soni.
Ikkinchi xulosa, 
har qanday manfiy o 'z -o ‘zicha ketmaydigan ja- 
rayonni juda kichik bo‘lsa ham, biror ehtimollikka ega bo'lganligi 
uchun termodinamikaning ikkinchi qonunini absolyut deb boMmaydi. 
Shu bilan u birinchi qonundan farq qiladi.
83

---

7.4. K im yoviy reaksiyalar tezligi haqida
Kimyoviy kinetika kimyoviy reaksiyalar tezligi haqidagi ta ’limot 
bo‘lib, bunga XIX asrning 80-yillarida gollandiyalik olim Vant- 
G off va shvetsariyalik olim S. Arreniuslar asos soldilar. U 1901-yil 
kimyoviy dinamika va eritmalar xossalarini o ‘rganish sohasida qil­
gan ishlari uchun Nobel mukofotini olgan. Peterburglik ximik N. A. 
Menshutkin birinchi bo‘lib organik moddalar tuzishining reaksiya 
tezligiga ta ’sirini o ‘rganib, organik reaksiyalar kinetikasini rivojla- 
nishiga katta hissa qo‘shdi.
Reaksiya sodir bo'lishiga zarrachalarning faollashish energiyalari 
ta’sir etadi. Bundan reaksiya tezligi energiya va uning to'planish 
ehtimolligiga bog‘liqligi kelib chiqadi. Faollashish ehtimolligining 
to'planish ehtimolligiga bogMiqligi Bolsman formulasi orqali ifodala- 
nadi:
Eakt- faollanish energiyasi, 
к - Bolsman doyimiysi;
T - absolyut harorat;
W - energiyaning to ‘planish ehtimollari.
Reaksiya tezligi haroratga bog‘liq. Harorat har 10°C ga oshgan- 
da, tezlik 
2 - \
marta ortadi. Arrenius reaksiya tezligining haroratga 
bog‘liqligini ifodalaydigan quyidagi tenglamani keltirib chiqardi:
Bu yerda, К - reaksiyaning tezlik koeffitsienti;
A - faollashish energiyasi;
Z - integrallash konstantasi.
XIX 
asrning 80-yillarida kimyoviy kinetikani o ‘rganish bilan 
Osvald shug‘ullandi. Osvald ‘‘reaksiya tezligini o ‘zgartiradigan,
A
*
К
=
z * e
R T
84

---

ammo reaksiya mahsuloti tarkibiga kirmaydigan modda katolizator”, 
deb ta’rif beradi. 1909-yili kimyoviy muvozanat shart-sharoitlarini 
o ‘rganganligi uchun Osvald Nobel mukofoti laureati boMgan.