Б о ш к а р у в п с и х о л о г и я с и


Компетенция ва компетентлик тушун чалари



Yüklə 6,33 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/12
tarix21.02.2020
ölçüsü6,33 Mb.
#30502
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Каримова В.М. Ҳайитов О.Э.Бошқарув психологияси. Ўқув қўлланма

Компетенция ва компетентлик тушун чалари
Замонавий  фанда  ходимларни  бошдариш  назарияси  ва 
амалиётини  тахдил  дилишда  компетенция  тушунчасига  мудим 
адамият берилмодда. Компетенция -  ходимнинг компания кута- 
ётган  даражада  ва  белгиланган  таркибда  ишлаб  чидариш 
хулдини  мунтазам  равишда  намойиш  дилишга  тайёрлик 
добилияти.  Компетенциялар  тизимини  яратишда  ташкилот  хо­
ди мл арнинг фаолиятига тааллудли мудим мезонлар мажмуасини 
стандарт  талабларга  асосан  тузади.  Шунингдек,  компетенция 
ходимларнинг  ташкилотда  дам  профессионал,  дам  ижтимоий 
жидатдан тенглиги хусусида гувохдик беради.
XX  асрнинг  90-йилларида  мутахассисларга  малакавий  та- 
лабларни  дуювчи  Халдаро  меднат  ташкилоти  малака  ошириш 
дамда  бошдарув  ходимларни  касбий  дайта  тайёрлашда  «таянч 
компетенция»лар  деган  тушунчани  фанга  киритди.  Таянч  компе­
тенциялар  турли  хил  касбий  бирлашмаларда  мутахассисларнинг 
ижтимоий-профессионал жидатдан таъминланипхи дамда фаолият- 
га  мослашишида  ходимларнинг  хизмат  вазифаларидан  келиб 
чидиб узига хос характер касб этади.
Таянч  компетенциялар  даторида  фанда  маданий  компетен­
ция тушунчаси дам мавжуд. Бу компетенция менежернинг танлаш 
имконияти  мавжуд  булмаган  холларда,  дар  хил  маданий узилиш- 
ларда муваффадиятли ишлаш имконини беради.
Маданий компетенция ташкилот менежерининг бошдарув 
маданияти малакаларини узлаштириш даражасини анидлайди.
Компетенцияларнинг аницланиши
Компетенциялар -  (1) ташкилот мидёсида дабул дилинган 
стандарт хулд-атвор; (2) менежернинг ташкилот мидёсида дабул 
дилинган стандартларга мувофид иш кура олиш добилияти.
Компетентлик  (билимдонлик)  -   (1)  у  ёки  бу  саволнинг 
жавобидан  хабардорлик;  (2)  ишда  керакли  натижаларни  дулга 
киритиш  юзасидан  зарур  дарорларни  дабул  дила  олиш 
добилияти.
Компетенция  шахснинг  юриш-туришини  бадолашга  оид 
109

билимлар  мажмуи  булиб,  у  ордали  биз  ташкилотни  самарали 
ривожланиши  йулида ходимнинг уз  фаолиятини  амалга ошири- 
ш ида  дандай  даражадаги  муваффадиятларга  эришаётганлигини 
анидлашимиз  мумкин.  Компетенцияларнинг  мавжудлиги  одат­
да,  шахе  хулд-атворини  улчовчи  (индикаторлар  ёрдамида)  му- 
айян  холатлар  ордали  дайд  дилинади  (яхши шаклланган  хулдий 
малакалар).
Купинча кундалик мулодотда биз «компетенция»  ёки «би- 
лимдонлик»  тушунчаларини  тез-тез  ишлатамиз.  Айнидса,  «про­
фессионал  компетенция»  тушунчаси  купрод  диддатни  тортади. 
Лекин,  баъзан  инсонлар  билан  ишлаш  борасида  «коммуникатив 
компетенция»  тушунчаси  дам  ишлатилади.  Бу  аслида  узгалар 
билан  тил  топиша  билиш,  уз  нутдини  равон  ва  бир  текисда ту- 
зиш  ордали  фикрларини  бошдаларга  етказа  олиш  каби  мудим 
хусусиятлар  билан  богланади.  Психология  фанида,  хусусан, 
унинг  «Бошдарув  психологияси»  содасида  охирги  пайтларда 
«ижтимоий-психологик  компетенция»  феномени  ажратилмод- 
даки,  модиятан  у  -   коммуникатив  компетенциядан  кенгрод  ва 
купдамровлирокдир.
Бош царувчининг т аянч ком пет енциялари
Г.Миролюбова  узининг  «Менежерлар  маданий  компетен- 
цияларининг  ривожланиши»  (2005)81  деб  номланган  удув-услу- 
бий  дулланмасида  бошдарувчининг таянч  компетенциялари  ху- 
сусида  замонавий,  илмий  жидатдан  асосланган  датор  фикр- 
мулодазаларини  таъкидлаб  угади.  Шу  боис  дам,  даъвогарнинг 
лавозимга  ло й и ц л и к   мезонлари  хусусида  ran  кетганда,  мута­
хассислар  олдида бошдарувчи шахеига хос дуйидаги таянч ком- 
петенцияларни  анидлаш  ёки  )фганиш  масаласи  кундаланг  ту- 
ради:  [1]  Профессионал  компетенция  —  бу  узи  бошдараётган 
сода фаолиятини  мукаммал даражада  йулга дуйиш учун  ташки­
лот  миссиясини  анидлаштиришга  хизмат  дилувчи  мавжуд 
маълумот, билим дамда малакаларга эга булишликдир.  [2]  Услу- 
бий  компетенция  -   бу  радбарнинг  билган  нарсалари,  шахсий
81Развитие  культурной  компетешдин  менеджеров:  М етодические  указания  и   иллюстративный 
материал  по  дисциплине  «Развитие  организационной  культуры»  /   П С .  М н р о л ю б о ва.  -   Екатерин­
бург. год. И П К УГГУ , 2005. - С .   54-56.
110

малака ва куникмалари, турли лойихалар хусусидаги маьлумот- 
лар  хамда  топширидларни  тез,  тугри  ва  тушунарли  (оператив) 
тарзда  ходимларга  етказа  олиш  добилияти.  [3]  Ижтимоий- 
психологик  компетенция  -   бу  шахенинг  ижтимоий-психологик 
додисалар  хамда  муомала  донуниятлари,  узгаларни  билиш, 
т^гри  идрок  дилиш,  дилидагини  англаш  ва  шу  асосда  узаро 
хамкорликни ташкил дилиш борасидаги саводхонлигидир.
«Амалий  ижтимоий  психология»  (1998)82  китобининг му- 
аллифлари  ижтимоий-психологик  компетенциянинг 3  та асосий 
таркибий  дисмларини  ажратиб  кУрсатишади:  (а)  коммуникатив 
компетенция;  (б) перцептив компетенция;  (в)  интерактив ком­
петенция.
Агар диддат билан бу тизимга даралса, у Г.Андреевагзнинг 
уч  тизимли  мулодот  тугрисидаги  назарий  дарашларидан  келиб 
чидданлигига  гувох  булишимиз  мумкин  (коммуникатив,  пер­
цептив  ва  интерактив).  ХдР  калай,  бундай  ёндашув  психология 
фанидаги  машхур  купдиррали  мулодот  жараёнининг  асосий 
содаларини дамраб олганлиги билан характерланади.
22.1-расм. М аъм ури й  б ош карув  д ар а ж а л а р и га  хос проф ессионал
84
у к у в л и л и к
82Прикладная  социальна«  психология.  /   П од  ред.  А .Н .С у х о ва  и  А .А .Д еркача.  -   М.:  И зд-во 
«Институт практической психологии»;  Воронеж: И зд-во НПО «М ОДЭК»,  1998. -  688 с.
83А н д реева  Г .М .  Социальная  психология:  Учебник  для  высших  учебны х  заведений.  -   М.: 
А спект Пресс, 2000. — С.  54-110.
“ Организационное  поведение:  проблемное  видение:  Учебное  пособие.  Издание  второе  /  
О .И Д у н а е в , Ф .С .И с м а ги л о в а   -  Екатеринбург:  изд. И П К УГТУ , 2000. -  С. 80.
>.  *

Инструктор
Урта даражадаги 
бошкарув
Ю кори даражадаги 
бошкарув
Бошкарув даражалари
111

Шахснинг,  биринчи  навбатда,  рахбарнинг  ижтимоий- 
психологик билимдонлигини аниклаш учун турли методлар иш- 
латилади.  Булар  уша  биз  билган  куплаб  шахснинг  мулодотга 
киришувчанлик  сифатларини  аниклаш  методларидир.  Лекин 
уларнинг  купчилиги  назарий  нуктаи  назардан  диагностик  иш- 
ларни  амалга  ошириш  учун  мадсадга  мувофид  эмас.  Барча 
методик  усуллар  ичида,  айнан,  шахснинг  узгалар  билан  тез  ва 
анидлик билан ишчанлик дамда шахсий мулодотни урната олиш 
ордали бошдаларга таъсир курсата олиш малакасини анидловчи 
КОС-1  метода  таддидотчиларда  борган  сари  купрод  ишонч 
уйготмокда.  Методнинг  дулайлиги  шундаки,  у  куп  вадтни 
олмаган долда (10-15 дадида) респондентдан 40 та саволга «да» 
ёки «йуд» деб жавоб беришни тадозо этади.
Ижтимоий-психологик компетенция нафадат радбар томо­
нидан узини-узи англаши (билиши), балки аутопсихологик ком­
петенция билан дам боглид.  [4] Аутопсихологик компетенция — 
бу 
радбардаги 
шундай 
мал акал ар 
мажмуики, 
улар 
бошдарувчини уз касбий дамда шахсий сифатларини диагности- 
калаш,  яъни  узини-узи  диагностика  дилиш,  узини-узи  тузата 
олиш  (коррекциялаш),  узини-узи  такомиллаштира  олиш,  узига- 
узи  мотивация  бера  олиш,  дар  дандай  маълумотдан  самарали 
фойдалана  олиш,  психолингвистик  компетенциялар  билан 
боглид добилиятдир.  [5] Ижтимоий-информацион компетенция 
-   бу  радбардаги  ахборот  технологиялари  билан  ишлай  билиш 
дамда ижтимоий информацияларга нисбатан тандидий муносат- 
да  була  олишга  эгалиги.  [6]  Коммуникатив  компетенция  -   бу 
бошдарувчининг турли  тилдаги  огзаки  ва  ёзма  муомала  техно- 
логияларини  узлаштирганлиги  дамда  компьютерда  дастурлаш 
ва  Интернет  ордали  муносабатга  кириша  олиш  добилияти.  Ай­
рим мутахассислар томонидан ижтимоий-психологик компетен­
ция  тушунчаси  купинча  ОАВда  «.коммуникатив  компетенция» 
тушунчаси  билан синоним  сифатида дам  ишлатилади.  Бевосита 
коммуникатив  компетенцияни  анидлаш учун  «Мулодотга кири- 
шувчанлик даражаси»,  «Фикрни  баён эта олиш»  каби  датор  ме- 
тодикалар дамда узини данчалик назорат дила олишини билиш- 
да  М.Снайдершшг  махсус  тести  дУлланилади.  [7]  Когнитив 
компетенция — бу радбарнинг маълумот даражасини  оширишга 
тайёрлиги,  узининг  шахсий  имкониятларини  фаоллаштиришга
112

эхтиёжмандлиги, янги малака ва билимларни мустадил равишда 
яратиш  хамда 
узини-узи 
ривожлантириш  добилияти  демакдир. 
[8]  Махсус  компетенция  -   бу  бошдарувчининг  профессионал 
хатги-даракатларни  мустадил  тарзда бажаришга тайёрланиш  ва 
уз меднати натижаларини бахолай олиш добилияти.  [9] Маданий 
компетенция -  бу  менежернинг ташкилот нормалари  ва дадри- 
ятлари оркали хулд-атворини  бошдаришга тайёрлик кобилияти- 
га эгапиги. Шунингдек, муносиб булмаган вазиятлардаги хатти- 
харакатларда мадсадга эришиш  учун  стандарт вазиятларни  сад- 
лаб долиш ва зарур булганда уларни янгилари билан алмаштира 
олиш саводхонлиги.
23-мавзу: Бошкарувчилар билан боглик 31 хил компе­
тенция
Профессионал  фаолият  шахсдан  жуда  куп  билимларни 
дамда  малакаларни  талаб  дилади.  Нима  учун  у  ёки  бу  касбни 
танлаганини  англаб  етган  шахе  (мотивлар  муаммоси),  энди  уз 
фаолияти ва добилиятларини бошдара билиши ва уз устида мут- 
тасил  ишлаб,  малакаларини  орттириб  бориши  шарт.  Профес­
сионал  компетенция  шу  нудтаи  назардан  шахе  умумий  мада- 
ниятининг  шундай  йуналишики,  унга  фадат  касбига  тааллудли 
булган  билимлардан  ташдари,  шу  билимларнинг  досил  булиш 
йуллари ва малакаларнинг такомиллашувини таъминловчи пси­
хологик жараёнлар ва холатларни билишни хам тадозо этади. Бу 
психологияда  билиш  жараёнлари,  уларнинг  мохияти  ва  кечи- 
шини  англаш  демакдир.  Куйида  илмий  таддидотлар  оркали 
дУлга киритилган натижаларга асосланувчи хамда профессиона- 
лизмнинг шаклланишига хизмат дилувчи  бошкарувчилар билан 
боглик 31  хилдаги компетенциянинг ижтимоий-психологик тас- 
нифи баёнини келтирамиз.85
1.  Мацсаднинг 
-  ташкилотнинг бизнес мацеадларига мос
куйилиши 
келувчи вазифаларини ишлаб чгща олиш ва
уни бошцапарга етказиб бера олиш.
Ушбу компетенцията эга рахбар: (а) уз булими мадсадлари
**Карнмова  В.М Н  р е н е т о в   О.Э.,  У марова  Н .Ш .  Бошкарув  сохдскдаги  профессионал  компе­
тенция асослари.  Монография.  /  Проф.  В.М.Каримова тахрири остнда.  -  Т.:  ТДИУ  «Талаба»,  2007.  -  
Б. 78-95.
113

билан  бутун  ташкилот  стратегияси  мувофидлигини  таъминлаш 
мадсадида фаолият  юритади;  (б)  булимдаги ходимларни  уз  иш- 
ларининг бизнес  мадсад билан алодадорлигини тушунишларини 
назорат  дилиб  боради;  (в)  дар  бир  ходим  булим  мадсадларини 
англаши  ва  узини  бунга  мослаштириб  боришини  назорат 
дилади;  (г)  ташкилот  мадсадига  эришиш  учун  дар  бир 
булимнинг уз режасини ишлаб чидиши устида мониторинг юри­
тади.
2. М от ивацией 
-   ходимларнинг  уз  ишига  садоцатини
куллаб-кувватлаш  мустаукамлай олиш.
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  ходимларнинг 
ютудларини  тан  олади  ва  уларни  таддирлайди;  (б)  ходимларга 
бажарган  ишлари  учун  миннатдорчилик  билдиради;  (в) 
ходимлар  уз  ютудларидан  донидиш  досил  дилишлари  учун 
гурух  билан 
фахрланишини  очиддан  очид  айтади; 
(г) 
ходимларнинг  ишдан  хурсанд  булишлари  учун  турли  ижодий 
усулларни  уйлаб  топади;  (д)  барча  мудим  тадбирларда  шахсан 
узи  датнашади;  (е)  зидциятли  вазиятларни  тез  дал  этади  ва 
йудотади;  (ж)  ходимлар  фаолиятини  жонлантириш  учун 
судбатлар ва презентация (такдимот)лар утказади.
3. Командада иш - 
-  агар  бу  инсон  тез-тез команда аьзоси 
ла ш  куникмаларини  булиб ишласа, унда бошца аъзолар билан 
тарбиялаш 
цамкорликда  ишлаш  хоциши  мавжуд
булади ва бунинг уддасидан чицади; агар 
у   команда  лидери  булса, 
бу  цолда  у
гуруцни  биргаликда ишлашга  ургатиш
орцали  узининг  цизщиш,  куникма  ва 
муваффациятини намойиш этади.
Команда аъзосининг хулц-атвори
Команда  аъзоси:  (а)  команданинг  бошда  аъзолари 
гояларини  эшита  олади;  (б)  команданинг  бошда  аъзолари  так­
лиф  ва  гояларини  дуллаб  дувватлайди;  (в)  команданинг  бошда 
аъзолари  билан  уз  муаммоларини  очид  ойдин  булишади;  (г)  уз 
норозилигини  конструктив  равишда  ифода этади;  (д)  команда­
нинг  бошда  аъзолари  ютудларини  дуллаб  дувватлайди;  (е)  ко­
манданинг  бошда  аъзолари  билан  уз  фикрларини  адолатли  ва 
конструктив булишади;  (ж)  команданинг барча аъзолари дуллаб
114

дувватлайдиган  дарорлар  учун  астойдил  курашади;  (з)  касбий 
билим  ва  тажрибаларини  команданинг  бошда  аъзолари  билан 
булишади;  (и)  билим  ва  тажрибага эга  булиш  мадсадида  гурух 
таркибида  ишлаш  имкониятларини  дидиради;  (й)  команданинг 
бошда 
аъзолари 
билан 
муносабатларни 
урнатиш 
ва 
мустадкамлаш  мадсадида  уларга  ёрдам  хдмда  зарур  маълумот- 
ларни таклиф дилади.
Команда лидерининг хулц-атвори
Команда  лидери:  (а)  ходимларга  командада  ишлаш 
имкониятларини  яратиб  беради;  (б)  дар  бир  ходимни  фаол 
иштирок  этишга  чадиради;  (в)  бошда  булимлар  билан 
дамкорликни ташкил этади; (г) команданинг хар бир аъзоси бир- 
бири билан  адолатли муомалада булишаётганини назорат дилиб 
боради;  (д)  дамкорликда  ишлашни  мувофидлаштирувчи  хулд- 
атворни тан олади ва уни ривожлантиради.
4. Ходимларга 
-  ишчиларга цийин масалаларни %ал этиш,
ваколатларни 
мунозарали саволларни ечиш ва мацсадлар
такримлаш 
'  йулида муваффакиятга эри-шиитари учун
танлов эркинлигини бериш 
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  ходимларга  уз  фао- 
лияти доирасида дарорлар дабул дилишда кенг имконият яратиб 
беради;  (б)  бошдаларнинг  дарор  дабул  дилишлари  ва  масъули- 
ятни  уз  буйнига  олишларига йул  дуйиб  беради;  (в)  алодида хо­
дим ёки ходимлар гурудига компания миссиясига мос келадиган 
уз мадсадларини урнатишларини  дуллаб дувватлайди;  (г)  ишчи- 
ларнинг  муваффадиятга  эриШишга  додирликларига  ишонч  бил- 
диради; (д) муаммоларни гуруднинг узи мустадил дал дилишини 
ва бир дарорга келишини ривожлантиради.
5.  Узгаришларни 
-   ташкилотнинг  самарали  ишлашини
бошцариш 
ошириш учун  зарур  буладиган  ташкилий
узгаришлар  ва  инновацияларни  куллаб- 
кувватлай  олиш,  ташкилий  узгаришлар­
ни татбщ цилиш, %омийлик цилиш уамда 
уларнинг 
муваффадиятли 
боришида 
бошкаларга ёрдам бериш.
Менежер ёки лидернинг хулц-атвори 
Менежер  ёки  лидер:  (а)  инновацион  дарорлар  ишлаб 
чидиш  устида  дул  остидагилар  билан  биргаликда  ишлайди;  (б)
115

бизнес,  дамкорлик,  сиёсий  курс  ёки  алгоритмнинг  янги 
йуналишларини  яратишга  бошчилик  килади;  (в)  бутун  корхона 
ёки  ташкилотнинг  бирор 
булими 
келгусидаги 
фаолият 
йуналишини  танлашга  таъсир  курсатиш  учун  барча  имконият- 
лардан  фойдаланади;  (г)  ташкилий  узгаришлар  вадтида  ходим­
ларнинг,  энди дандай  йул тутишларига тугри  келишини  анид ва 
равшан  тушунишларига  ёрдам  беради;  (д)  танаффуслар  (муло- 
дот,  удитиш,  тренинг)ни  бошдариш  билан  боглид  фаолиятнинг 
турли туман булишини дуллаб  дувватлайди  ва татбид этади;  (е) 
узгаришларни  кетма-кет  татбид  этишни  режалаштириш  ва 
бошдариш учун анид тузилма ва жараёнларни урнатади;  (ж) се- 
зиларли  узгаРишлаР  билан  боглид  хавотирларни  енгишда 
алодида ходим  ёки  гурудцан  уз  ёрдамини  аямайди;  (з)  команда 
ёки  гурудга ижодий  фикрлаш  ва муаммоларни  ечиш  жараёнида 
янгича  услуб,  тузилма,  тизим  ва  ёндашувларни  татбид  этишда 
ёрдамлашади.
6. Кул остидаги- 
-  масъулиятни цис этиш,  командада  иш-
ларнинг имкони- 
лаш,  ходимларунинг  имкониятларини  ри-
ят ларини ривож - 
вожлантиришга ёрдам бериш. 
лант ириш
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  дар  бир  ходимнинг 
характеридан  келиб  чиддан  долда  муомалада  булади;  (б)  дул 
остидагиларининг купрод муваффадиятга эришишларига ёрдам- 
лашиш  мадсадида маълумот,  масладат  ва таклифларни  булиша­
ди  дамда  тренингнинг  самарадорлигини  таъминлайди;  (в)  хо­
димларнинг  имкониятларини  оширишга  кумаклашадиган  топ- 
ширидларни бера олади; (г) дул остидагиларнинг ривожланиши- 
ни  тадлил  дилиш  учун  мунтазам  равишда  улар  билан  учрашиб 
туради; (д) касбий усиш (карьера) ва комилликка йуналтирилган 
хатти-даракатларни  кенгайтиради;  (е)  дул  остидагиларнинг  му­
ваффадиятга эриша олишларига ишонч билдиради.
7. М еунат си- 
—  узи  ва  кул  остидагиларнинг  бутун  фао-
фатини бош- 
лияти  масъулиятини уз  зиммасига  ола  би-
цариш 
лиш,  аник, мацсадлар ва истщболларни бел-
гилаш.
Оддий иш чининг хулц-атвори
Оддий  ишчи:  (а)  уз  менежери  билан  биргаликда  конкрет, 
даддоний,  аммо  мураккаб  мадсадларни  олдига  дуяди  ва  унга
116

эришиш  режа  (графиги)ни  ишлаб  чидади;  (б)  менежери  билан 
биргаликда ундан  нима  кутилаётгани  ва  бунга  дандай  эришиш 
мумкинлигини  анидлаштириб  олади;  (в)  ишни  самарали  бажа­
риш  учун  дерак  буладиган  таълим,  ахборот  ва  ресурслар  дойр 
янги  маълумотларга  эга  булишда  уз  менежерининг  ёрдамига 
таянади;  (г)  ишни  самарали  бажариш  учун  керак  буладиган 
таълим,  ахборот ва ресурслар  каби маълумотлар  билан  менеже- 
рини уз вадтида таъминлаб боради; (д) иш жараёнида бирга иш- 
лайдиган  дамдасбларидан  дам,  менежеридан  дам  бир  хилдаги 
муносабатни дутади;  (е) анид мадсадлар ва уларга эришиш муд- 
датларини  уз  ичига  олган  касбий  усиш  (карьерограмма)нинг 
шахсий режасини тузиб чидади; (ж) айни пайтдаги ёки келажак- 
даги  ишнинг самарали  бажарилиши учун зарурий  касбий сифат 
(ЗКС)лар даражасини сезиларли оширишни йулга дуяди.
Менежернинг хулц-атвори
Менежер:  (а)  ишчиларнинг  анид  мадсад  ва  масъулиятга 
эга эканликларини текшириб туради;  (б)  дул  остидагилар билан 
биргаликда  меднат  сифатининг  конкрет  улчамларини  келишиб 
олади ва Урнатади; (в) ишчиларнинг мадсадга эришишга даракат 
дилишларини дуллаб дувватлайди; (г) расмий ва норасмий усул- 
лар  ёрдамида  уз  ишчилари  фаолиятидаги  узгаришлар  дадида 
доимий хабардор  булиб туради;  (д) ишнинг маълум босдичи ту- 
гаши  билан,  унинг  бажарилиши  буйича  ижобий  ёки  тузатувчи 
фикрлар  киритади;  (е)  меднат  сифати  билан  боглид  муаммолар 
юзага  келган  шароитларда  тез  ва  анид  дарорлар  дабул  дилади 
дамда ходимларга улардан  дачон ва дандай  натижа  кутилаётга- 
нини хабар беради.
8.  Мулокртга 
-   керакли ходимларнинг маълумотлар  би-
эътибор 
лан  таъминланиш  жараёнини  назорат
цилиб бора олиш.
Ушбу  компетенцията эга  радбар:  (а)  лойиданинг  дар  бир 
датнашчисини  келгуси  режалари  ва  фаолиятига  дойр  содир 
булиши  мумкин  булган  водеа-додисалардан  олдиндан  хабардор 
булиб боришларини кузатиб боради; (б) бошлиднинг уз режала- 
рини  дамкасблари  ва  бошда  алодадор  ходимлар  билан 
уртодлашишини  кузатиб  боради;  (в)  мудим  хабарларни  етка- 
зишда  барча  турдаги  алода  воситалар  (иш  юзасидан  хат, 
йигилиш,  электрон  почта)  дан  унумли  фойдаланади;  (г)  кутил-
117

маган кунгилсизликлардан дочиш мадсадида ишнинг бориши ва 
учраши  мумкин  булган  дийинчиликлар  дадида  бошдарувчини 
доимий  хабардор  дилиб  боради;  (д)  маълумотлар  алмашиш 
узаро  келишилган  долда  ва  доимий  равищца  амалга  ошишини 
кузатиб боради.
9.  Огзаки 
—  биргаликда  фаолият  юритаётганда  ва
мулоцот 
суцбат пайтида у з фикрларини аник, ифода
эта олиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  уни  осон  тушуна 
олишлари  учун  барча  товушларни  тугри  талаффуз  дилади;  (б) 
гапни тузишда  аудиториянинг билим даражаси  ва тажрибасини 
дисобга  олади;  (в)  огзаки  нутдца  грамматик  тугри  сузлар  ва 
конструкциялардан  фойдаланади;  (г)  мантидан  тугри  гапиради;
(д)  гояларини дисда ва лунда дилиб ифодалайди; (е) аудиторията 
дараб гапиради.
10. Ёзма 
-   иш  билан  боглик,  ёзувларда  фикрни  ту-
мулоцот 
шунарли цилиб ёза олиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  догозга  фикрларни 
дисда  ва  лунда  дилиб  ёзади;  (б)  фикрларни  догозда  кетма-кет, 
хат бошидан дилиб  ёзади ва корхона тугрисидаги  ахборотларни 
удувчига равон  дилиб  етказади;  (в)  ёзма фикрларни  шундай ту- 
задики,  удувчига  маълумотлар  анид  етиб  боради;  (г)  дийин  ёки 
техник маълумотларни изодлашда графиклар ёки  бошда восита- 
лардан  фойдаланади;  (д)  орфографик  хатоларсиз  ёзади;  (е)  ёзма 
мулодотда  махсус  ёзув  усулларини  (ёзув  тилларини)  дуллайди; 
(ж)  тиниш  белгиларини  тугри  дуяди;  (з)  грамматик  доидаларга 
амал дилади.
11. Иш онтирувчи 
-   керакли  одамларни  ишонтириш  учун
мулокрт  
маълумотларни  (огзаки  ёки  ёзма)  етка-
зиб беришни ташкил эта олиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  эшитувчига  кучли 
таъсир  эта  оладиган  маълумот  ёки  ахборотни  танлай  олади  ва 
уни эшитувчига (ёзма ёки  огзаки)  етказиб  бера олади;  (б)  ауди­
тория даражаси ва тажрибасига мос тилда гапиради ва мисоллар 
келтиради; (в) маълумотларнинг дабул дилинишини осонлашти- 
риш  ва  таъсирини  ошириш  учун  график  рамзлар,  сарлавда  ва 
слайдларни  уйлаб  топа  олади;  (г)  вазиятни  асослаш  учун  бир 
неча далиллар келтиради.
118

12. Бошцаларни 
—  бошцаларнинг  муносабатлари  ва  рис
тушуна олиш  
туйгуларини  олдиндан  билиш,  сеза  олиш,
шунингдек,  эмпатик равишда фикрларини 
бошцаларга маълум цилиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  атрофдагиларнинг  ди- 
зидишларини  тушуна  олади;  (б)  атрофдатлар  дис-туйгуларини, 
уларнинг  узини  тутиши,  юз  ифодаси,  сузларни  танлаши  ва  гап 
одангидан  тугри  тушунади  ва  сеза  олади;  (в)  у  ёхи  бу  долатга 
артофдагиларнинг  жавоб  реакциясини  сеза  олади;  (г)  гоя  ва 
таклифларни  диддат  билан  эшитади;  (д)  атрофдагиларнинг  дам 
кучли,  дам  нозик  томонларини  эътиборга  олади;  (е)  айтиб 
тугатилмаган (эмплицид) маънони тушуна олади; (ж) атрофдагилар 
дандай  мавзуда  гаплашипшаридан  датьий  назар  дизидиш  билан 
муносабатда булиш ордали, уларнинг эътиборини дозонади.
13. Атрофдагиларга  - у з  гоялари, мацсадлари, лойщалари ва 
таъсир ут казиш  
царорларига рамфикр ва цуллаб-цувват-
ловчиларни топа олиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  дар  томонлама  фой- 
дали  дарорларни  топа  олади;  (б)  дуллаб-дувватлашларига  тая- 
ниш  мадсадида  дарор  дабул  дилиш  жараёнига  атрофдагиларни 
жалб  дилади;  (в)  келишувга  эришиш  мадсадида  мудобил 
дарорларни таклиф этади ва фикр алмашади; (г) вазиятнинг бар­
ча датнашувчилари учун  фойдали дарорларни топади  ва таклиф 
килади;  (д)  экспертларни  ёки  учинчи  томонни  бошдаларга 
таъсир  утказишга  дизидтиради;  (е)  атрофдагиларга  таъсир 
курсатишнинг  бошда  билвосита  усулларини  уйлаб  чидади;  (ж) 
кутилган  даракатни  амалга  ошириш  ва  кутилган  натижага  эри­
шиш  эдтимоллигини  ошириш  мадсадида,  водеаларнинг бориши 
ва датнашувчи  одамлар долатини  дисобга олган  долда вазиятни 
таркиб 
топтиради; 
(з) 
атрофдагиларда 
яхши 
таассурот 
долдиришга  даракат  килади;  (и)  дадидатда  дарор  дабул 
диладиган  одамларни,  шунингдек,  узига  таъсир  утказа  олади- 
ганларни  ажратади  ва  бор  кучини  ушаларга  йу нал тиради;  (й) 
ахборот,  интеллект,  карьера,  бизнес  мулодот  ва  ёрдамнинг 
бошда турларини намоён дила оладиган шахслар билан муомала 
урнатишга  даракат  дилади;  (к)  атрофдагиларнинг  шахсий 
даётлари  (масалан,  дизидишлари,  хавотирлари,  оиласи,  дуст- 
лари)  билан  дизидади  ва улар  билан  яхши  муносабатлар  урната
119

олади.
14. Дамкорлик 
— маълумот етказиб бера оладиган,  кумак-
урнат иш  
лашадиган  одамлар  (корхона  ичидаги  ва
шунингдек,  корхона  ташцарисидагилар) 
билан  цамкорлик  алоцаларини  ривожлан­
тириш,  цуллаб-кувватлаш  ва  мустацкам- 
лаш.
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  дамкасбларидан 
шахсий  даёти,  ташвиши,  дизидиши,  оиласи  ва  шу  каби 
маълумотларни  сурайди;  (б)  бирор  умумий  гояни  юзага 
чидариш мадсадида саволлар  беради;  (в) атрофдагиларни фикри 
йуналтирилган  объектлар  билан  дизидади  дамда  уларнинг 
дарашлари  ва  гояларини  тан  олади;  (г)  атрофдагиларнинг 
манфаатлари ва истидболларини тушунади; (д) маълумот ордали 
ёрдам 
курсатганларга 
миннатдорчилик 
билдиради; 
(е) 
дамкасбларини  урганиш,  улар  билан  муносабатларни  яхшилаш, 
узаро  алодаларни  урнатишга  вадт  ажратади;  (ж)  ёрдами  ва 
дуллаб-дувватлаши  асдотиши  мумкин  булган  одамлар  билан 
муносабатлар зфнатишга интилади; (з) дамкорликка асос яратиш 
мадсадида  ёрдам  курсатади  дамда  маълумотлар  билан  дуллаб- 
дувватлайди.
15. Мижозга ён- 
— ички ва ташци мижознинг талабини цон-
дашув 
диришдан мафаатдор эканлигини курсата
олиш.
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  мижознинг  муаммо- 
ларини  тез  ва  самарали  дал  этади;  (б)  мижознинг  натижадан 
данчалик  даражада  донидаётганлигини  анидлаш  мадсадида,  у 
билан  судбат  утказади;  (в)  мижозларга,  уларнинг  талабларини 
дондириш  учун  биргаликда  дамкорлик  дилишга  тайёрлигини 
билдиради;  (г)  мижознинг  донидиш  даражасини  улчаш  ва 
анидлаш  усулларини  топади  дамда ижобий  таъсир  дилиш  йули 
(муомала манёраси)ни яратади.
16. Диагностик 
-  вазиятга аницпик киритиш учун зарур
маълумотларни 
булган  маълумотларни  билти;  бундай
йигиш  
маълумотларни  тегшили  манбалар  ёр-
дамида  цидиришни  амалга  ошириш  (са- 
волни  шундай  бериш  керакки,  маълу- 
мотни  булишишни  хоцламаган  инсон
120

рам  жавоб  берганши  узи  билмай  цол- 
син).
Ушбу 
компетенцията 
эга  радбар: 
(а) 
вазиятни
анидлаштириш  ва  дарорлар  дабул  дилиш  учун  зарур  булган 
махсус  маълумотларни  тан 
олади; (б)  куплаб  манбапарга
мурожаат 
дилган 
долда катта 
мидцорда 
ишончли
маълумотларни  топади;  (в)  зарур  булганда  дамкорлар  учун 
сунъий  далиллар  келтиради;  (г)  ишчилардан  ишлар  дандай 
кетаётганини 
билиш, 
уларнинг 
муаммоларини 
эшитиш 
мадсадида  тез-тез  хабар  олиб  туради;  (д)  атрофдагилар  билан, 
улар  уз  харакат  режасини  данчалик  яхши  тузишганлигини 
бадолаш мадсадида судбатла-шиб туради; (е) вазиятга ойдинлик 
киритиш 
мадсадида 
саволлар 
беради; 
(ж) 
дар 
бир 
датнашувчининг 
фпкрини сурайди; 
(з) 
муаммони
ойдинлаштириш,  маълумотни  дулга  киритиш  учун  билимдон 
(Дйн^^адиияарни топа оящтиций,  тизимли,  кетма-кет  ёнда- 
фикрлаш 
шувлардан  фойдаланган  ролда  муаммони
рал эта олиш.
Ушбу компетенцията эга радбар:  (а) икки ёки ундан ортид 
мудобил  вариантларни  тизимли  таддослайди;  (б)  маълумотнинг 
кетма-кет эмаслиш  ва дарама-дарши эканлигини  сезади;  (в)  ва­
зиятни  тахдил  дилиш  ва дарорлар  дабул  дилишда дисобга оли- 
ниши керак булган томонлар,  параметрлар ва омилларни белги- 
лаб  олади;  (г)  мураккаб  топширидларни  ечишда,  уларни  тарки- 
бий дисмларга ажратади ва дар бирини алодида равишда тадлил 
дилади;  (д)  дарор  дабул  дилишда  муваффакиятга  эришиш  учун 
харажат,  фойда,  имконият Тва  таваккалчиликдан  фойдаланади;
(е)  устувор йуналишларни изчиллик билан анидлайди.
18.  И ст ицболли  -   вазиятнинг  натижаси,  очилмаган  цир-
фикрлаш 
раларини топа стиш ва шунингдек,  юзага ке­
лиши мумкин  булган ролатга  тайёр ту-рши 
учун зарур булган чора-тадбирларни куриш.
Ушбу компетенцията эга радбар: (а) юзага келиши мумкин 
болтан муаммоларни куздан дочирмайди ва уларни ечиш буйича 
бир  неча  режаларни  олдиндан  тузиб  чидади;  (б)  бозордаги  ва 
саноатдаги  тенденцияни  дисобга  олган  долда,  режаларни  шун­
дай тузадики, учраши мумкин булган  муаммолар ва имкониятлар- 
нинг деч  бирини  эътибордан  дочирмайди;  (в)  вазиятнинг натижа- 
сини  олдиндан  сезади  ва  тегишли  режалар  тузиб  боради;  (г)
121

алодида  шахслар  ёки  гурухдарнинг  вазият  ёки  ахборотга  булган 
жавоб  реакциясини  назарда  тутади  ва  тегишли  режалар  ишлаб 
чикади.
19.  Тушунтирувчи 
-   яхлит,  мавхум  ва  назарий  фикрлаш
фикрлаш 
ёрдамида самарали ечимни топа билиш.
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  бир-бирига  алокадор 
булмаган,  мутладо  турлича  вазиятлар  уртасидаги  боглидликни 
топа  олади;  (б)  мураккаб  вазиятда  асосий  муаммоларни  ажратиб 
олади;  (в)  вазиятнинг  тизимли  куринишини  аде  этгирадиган 
диаграмма  ва  графикларни  тузади;  (г)  вазиятни  тушунтириб 
бершцца диёс  ва киноялардан  фойдаланади;  (д)  конкрет  вазиятни 
тушунтиришда керакли назарияларни уз вадтида дуллайди.
20.  Стратегии 
— бозор ва саноатдаги тенденция,  мавжуд
фикрлаш 
ва  кутилаётган  (ички  ва  ташци)  харидор-
лар,  шунингдек,  ташкилотнинг  рацобат- 
чилар билан  солиштирганда кучли ва ожиз 
томонларини  куриб  чщцан  цолда  корхона 
рацобатбардоиглигини тацлил цила олиш.
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  ташкилотнинг  радо- 
батчилар  билан  солиштирганда  кучли  ва  кучсиз  томонларини 
кура  олади;  (б)  ташкилотнинг  радобатбардошлигига  таъсир 
курсатадиган  саноат  ва  бозор  тенденциясини  тушунади;  (в) 
дандай  товар  ва  хизматлар  бозорда  радобатбардош  булишини 
чудур  фадмлай  олади;  (г)  бозор  ва  ишлаб  чидариш  тахдилига 
асосланган,  шунингдек,  радобатчиларга  нисбатан  салодият  им- 
кониятлари  купрод,  узод  мудцатли  (3-5  йиллик)  стратегияни 
яратади ва уни бошдаради.
21.  Техника 
-   техника  соцасидаги  чукур  билим  ва
соуасидаги ком- 
куникмаларини курсата олиш.
петенция
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  бир  датор  муаммо­
ларни  ечишда  техник  билимлардан  унумли  фойдаланади;  (б) 
техниканинг  бирор  содасида  чудур  билим  ва  куникмага  эга 
булади; (в) бундай инсонга худди экспертга хулоса чидариш ёки 
масладат  олиш  учун  мурожаат  дилгандек  мурожаат  дилишади;
(г)  уз содасида сунгги техника ютудлари дадидаги маълумотлар 
билан доимий танишиб боради.
22.  Ташаббус- 
-   тегишли  курсатмалар  олиш  ёки  кучли
корлик 
зарурият  тугилгунга  цадар  нима  цилиш
122

кераклигини кура олиш.
Ушбу компетенцията эга радбар:  (а)  мураккаб вазият юза­
га келишини  олдиндан куриб,  нима дилиш ва дандай  йул тутиш 
кераклигини  билади,  ундан  буни  сурашларини  кутиб  угирмай- 
ди; (б) конкрет вазиятда ишни талаб дилинганидан дам ортидрод 
дилиб  бажаради;  (в)  вазиятнинг  бошда  датнашувчилари  истид- 
болни 
дандай 
кураётганликларига 
дизидади; 
(г) 
водеа- 
додисаларни узгартириш учун мустадил дадам ташлайди.
23.  Тадбиркорлик 
-   фойдали  имкониятларни  цидириш,  то-
цобилияти 
пиш  ва  бизнес мацсадига  эришишда  та-
ваккалчиликка тайёр туриш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  фойдали  имконият­
ларни  сезади  ва  хулдан  бой  бермайди;  (б)  корхона  учун  янги 
имкониятларни  очиб  бериши  мумкин  булган  бизнес,  ишлаб 
чидариш  ва  бозордаги  водеа-додисалардан  доимий  хабардор 
булиб туради;  (в) бизнес-режани амалга ошириш учун таваккал- 
чилик  дилишга  тайёрланиб  боради;  (г)  салодиятли  харидорлар, 
етказиб берувчилар  ва дамкорларга янгидан-янги келишувларни 
таклиф  дилади;  (д)  дамкасбларидаги  тадбиркорлик  хулд- 
атворини дуллаб-дувватлайди.
24. Янгиликларни 
—  янги,  мукаммал  услуб,  товар,  алго- 
маданийлаштириш  ритм  ёки  технологияларнинг  ишлаб
чицарилиши 
ва 
кириб 
келишига 
ромийлик цилиш ва цуллаб-цувватлаш.
Ушбу компетенцията эга радбар: (а) янги товар ёки хизмат 
турини  мустадил  ишлаб  чидади;  (б)  янги  услуб  ёки  ёндашувни 
мустадил  ишлаб чидади;  (в) янги товар,  хизмат,  услуб ёки алго- 
ритмни ишлаб чидаришга татбид этади; (г) янги ёндашув, услуб 
ва технологияларни таклиф дилади;  (д) товарни тез, яхши ва дам 
харажатли ишлаб чидариш усулини яратади; (е) янгиликлар яра­
тиш учун дамкасблар билан тинимсиз иш олиб боради.
25. Натиж ани 
-  узи ёки командаси ишидан  кутилаётган
мулжалга олиш 
натижага  бутун  эътиборини  царатиш,
мураккаб,  лекин  эришса  буладиган  мац- 
садларни  олдига  цуйиш,  бутун  кучини 
шунга сарфлаш, мацсадга ва ратто ундан 
ортигига эришиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  дийин,  аммо  эришса 
буладиган  мадсадларни  олдига  дуяди;  (б)  конференция  ва
123

лойидалар  учун  мадсадни  анид  ишлаб  чидади;  (в)  дар  дандай 
дийинчиликда  дам  ишончни  йудотмайди;  (г)  эришилганларни 
тахдил  дилиш  дамда  улчаш  учун  усуллар  дидиради  ва  топади;
(д)  мадсадга эришиш учун  узлуксиз  ва изчил  чора-тадбирларни 
таклиф  этади;  (е)  ишни  тугаллаш  ва  муаммони  дал  этиш  учун 
тиш-тирноги билан даракат дилади.
26. В иж донлилик 
-  узининг  ва узганинг  иши  тулиц  бажа-
рилгани,  маълумотлар  эса  текширилга- 
нига ишонч цосил цилиш,  тацдимот  (пре­
зентация)  ва  конференцияпарга  цаттиц 
тайёргарлик  куриш,  боища  цамкасблар 
билан  биргаликда  шартномалар  цамда 
мажбуриятлар  тулиц  бажарилаётга- 
нини кузатиб бориш.
Ушбу компетенцияга эга радбар:  (а) бажарилган иш сифа- 
тини  текширишнинг  бирор  усулини  топади;  (б)  иш  сифатини 
кузатиб боради;  (в)  маълумотларни текшириб  боради;  (г) узи ва 
узгаларнинг ишига анидлик киритиш мадсадида текшириб тура- 
ди;  (д)  ташкилотнинг  ишдаги  усишни  ёки  маълумотларни  тек- 
шириш тизимини ишлаб чидади ва татбид этади; (е) бошда фой- 
даланувчилар  учун  зарур  материаллар  ёки  маълумотларни 
йигади  ва  ташкил  этади;  (ж)  ишчиларнинг,  маълумот  маркази 
бошдарувчисининг  ва  бошда  дамкасбларнинг  дисоботларидаги 
маълумотларнинг  анидлигини  синчиклаб  текширади  ва  куриб 
чидади.
27. Ц ат ьият лилик 
-  мураккаб  царорларни  тезликда  цабул
ципа олиш.
Ушбу  компетенцияга  эга  радбар:  (а)  вадт  чегараланган, 
мураккаб ёки номаълум вазиятларда дарор дабул дилишга тайёр 
туради; (б) боши берк кучага кириб долган  муаммони дал этиш, 
вазиятдан чидиб кетиш учун дилинган дарорнинг кафолатини ва 
гурудга  бошчилик  дилишни  уз  зиммасига  олади;  (в)  мураккаб 
дарорлар  дабул  дилади  (булимни  тугатиш,  иш  Уринларини 
дисдартириш,  таваккалчилиюса  асосланган  битимлардан  воз  ке- 
чиш).
28.  Узига 
-  у з  гоялари  ва муваффацият  цозониш  им-
иш онч 
кониятларига  ишонч  цамда  царама-царши
мавцеи (позиция)даги шахе олдида мустацил 
лавозимни эгаллашга тайёр булиш.
124

Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  мадсадларга  эри- 
шишдаги  уз  имкониятларига  ишонади;  (б)  зарур  пайтда  адолат 
мезонлари  асосида,  дак  булган  шахе  ёки  гурудни  дуллаб- 
кувватлай  билади;  (в)  мураккаб  масалаларга  уз  кучига  туда 
ишонч билан ёндашади.
29.  Стрессларни 
— босим утказилганда ва зиддиятли вази- 
бошцариш 
ятларда узини цулга ола билади.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  стрессли  вазиятларда 
тинч  туради;  (б)  бир  вактнинг узида бир  неча муаммо ва масала- 
ларни самарали дал этади;  (в) тандид,  тудмат ва шу кабиларга уч- 
раганда узини назорат дила олади; (г) дийин вазиятларда дам юмор 
кайфиятини  сакдайди;  (д)  стрессларни  камайтариш  ёки  йУдотиш 
мадсадида уз хулд-атворини бошдара олади.
30. И ш ончли 
— узини масъулиятли,  ишончга  арзийдиган
булиш 
шахе эканпигини курсата олиш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  бошланган  ишни 
охирига  етказади;  (б)  ишончли  маълумот  ва  хавф-хатарларга 
эътибор  (дурмат)  билан  дарайди;  (в)  бошдалар  билан  самимий 
ва  тугрисуз  муносабатда  булади;  (г)  уз  хатолари  учун 
бошдаларни  айбламайди,  масъулиятни  уз  буйнига олади;  (д) уз 
ишини  виждонан бажаради;  (е) зарур далиллар,  маълумотлар ва 
билимини уз дамкасблари билан булишади.
31. М ослашувчан, 
-   ишнинг  янгича  усулларига  мослашув-
цайишцоц булиш  
чанлик,  узининг  севимли  ишлаш  услубини
замонавийлаштиришга тайёр туриш.
Ушбу  компетенцията  эга  радбар:  (а)  нафадат  уз  ишига, 
балки  узга дамкасблари  ишига дам  муносиб  булади;  (б) ташки­
лотнинг янги тузилма, усул ва технологияларга хайриходпигини 
билдиради;  (в)  дастлабки  стратегия  муваффадиятсиз  чидса, 
бошдасини  танлай олади;  (г)  дарама-дарши  долат тугри  эканли- 
гига  далиллар  етарли  булса,  олдинги  долатдан  осонликча  воз 
кеча олади.
125

24-мавзу: Давлат солик инспекцияси радбари шахси­
нинг объектив ижтимоий-психологик хусусиятлари
Радбар дар дандай шароитда уз ходимларига таъсир утка- 
зишнинг мадбул шаклларини топа, олиши ва дуллай билиши ке­
рак.  Таъсир  утказиш даражаси  кишиларнинг майл  ва эдтиёжла- 
ридан  фойдаланишга асосланган  тадцирдагина юдори  самарани 
беради.  Шундагина  радбарнинг  буйруд,  фармойиш  ва  топши- 
ридлари кутилмаган натижаларни бериши мумкин.
Сунгги  йилларда  Олий  ва  урта  махсус  таълими,  Халд 
таълими,  Соглидни  садлаш  ва Урта  махсус  касб-хунар таълими 
бошдармалари  ходимларининг  бутун  турмуш  тарзида  катта 
Узгаришлар  булганлигини  алодида  эътироф  этиш  лозим.  Улар­
нинг билим  ва  малака савияси  ошди,  эдтиёж  ва майллари  жид- 
дий  замонавий  рухда  узгарди.  Мутахассисларни  таъкидлашла- 
рича,  дозирги  кунда  ходимларнинг  айрим  профессионал 
гурудлари  майлларини  белгилари  алодида-алодида  эътиборни 
тадозо  этмодди.  Бу  эса радбарга  дар  бир  анид  вазиятда кишига 
ёки ходимлар гурудига дандай дилиб, дайси асосий эдтиёжларни 
дондириш  ордали яхширод таъсир  утказишни тугри дал  этишга 
ёрдам беради.
Адабиётлар  тадлилига  кура,  дали  Давлат  солид  инспек­
цияси  радбарларининг  хатти-даракатларини  профессионал  та- 
лаблар даражасида урганиш  ижтимоий-психологик таддидотлар 
предметига айланмаган.
Ушбу  тажриба-таддидот  ишимизда  Тошкент  шадридаги 
барча  туманлар  Давлат  солид  инспекцияларининг  юдори,  Урта 
дамда дуйи бугин радбарлари  синалувчи  сифатида датнашишди 
(жами  45  нафар).  Асосий  мадсадимиз  радбарнинг  музокаралар 
жараёнига хос  ижтимоий-психологик хусусиятларини  анидлаш- 
дан  иборат булди.  Бу жараённи  амалга ошириш учун  биз ДСИ- 
нинг  барча  тоифа радбарларига  «Эксперт  бсцолаги  анкетаси  -  
Э£4»ни  таддим этдик  ва шу  ордали  айрим  илмий  натижаларни 
дулга киритишга муваффад булдик.
24.1-жадвалда  келтирилган  «Радбар  шахсининг  гоявий- 
сиёсий  сифатлари»ни  ифодаловчи  тушунчалар  модияти  ДСИ- 
нинг юдори,  Урта дамда дуйи  бугин  радбарлари  томонидан  100
126

24.1-жадвал 
Радбар шахсининг гоявий-сиёсий сифатлари87
баллик тизимда дуйидагича бадоланди.86

Тушунчалар моди яти
Балл
1
Принципиаллик
2
Сиёсий саводхонлик
3
F оявий эътикод
4
Жамоат ишларида фаол датнашиш
5
Уз ижтимоий бурчини англаш
6
-- --- !
7
Тарбия муаммосини мухимлигини тушуниш
Ижтимоий-сиёсий масалалар буйича мулохаза 
юритишгаудувчанлик
8
Ташкилотчилик добилияти
24.2-жадвал натижаларидан куринадики «принципиаллик» 
тушунчасининг модиятини  англаш хизмат лавозимларининг па- 
сайиш  даражасига  дамоданг  кам  балл  билан  бадоланган.  «Сиё- 
сий 
саводхонлик» 
тушунчаси 
эса  купрод  урта  бугин 
радбарларида юдори даражада,  яъни  24  балл билан  бадоланган. 
Шунингдек,  «уз  ижтимоий  бурчини  англаш»  параметри  дуйи 
бугин  радбарлари  назарида  «радбар  шахсининг  гоявий-сиёсий 
сифатлари»ни  курсатиб  бера  олувчи  энг  юдори  тушунча  сифа­
тида эътироф этилган.
24.1-расмда келтирилган натижалардан куринадики, «мус- 
тадиллик»  тушунчаси  юдори  бугинда  фаолият  юритаётган 
радбарлар  томонидан  юдорирод  бадоланган  ва  у  борган  сари 
камайиб боришда давом этган.  Таддидот объекта дилиб танлан- 
ган  ДСИ  тизимида  фаолият  юритаётган  барча  тоифа  рах­
барларнинг  эътироф  эташича,  «профессионал  зийраклик»  бу 
радбарнинг  профессионал-мутахассислик  сифатлари  асосини 
ташкил этувчи хусусият дисобланар экан.
«Ахборотларни  йигиш  ва  тахдил  дилиш  фаолияти»  эса,
юИзох:  Мозкур  тадкрщот  ДИТД-3  -   дастури  асосида  бажарилган  А-3-175  ракамлн 
«^збекястонда м аъмурш  бошдарув органлари рахбарларкнннг лавозимга лойшдшгнни бахолаш  ва 
тавсия  этиш  технояогнксини  такомиллашщ ришнннг яжтнмоиЙ-психологих  асослари»  мавзусццагв 
лойиха календар режасшъ мувофик Зггказипган.
^Бонмуродов Н . Рахбар психологияси. Олий таълим, халк таълими, соглнкии саклаш, Урта мах­
сус  касб-хунар таълими бошдармаларинннг  маъмурий  ходимлари  учуа  кулланма.  -   Т.:  «Янги  аср 
авлоди», 2005. -  Б. 63.
127

куйи  бутан  радбарлари  учун  устувор  саналади  ва  бу  уларнинг 
деярли  дар  иш  куни  солик  туловчилар  фаолиятига  хос 
маълумотларни  йиташ,  тадлил  дилиш  дамда  умумлаштириб 
юдори бутан радбарларига таддим этишлари билан изохданади.
24.2-жадвал
Yüklə 6,33 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin