“b otexnolog yanin əsaslari” fənnindən

 
Neft  parafinləri,  spirtlər  və  qaz  maddələrindən  mikrobioloji  zülal 
alınması. Yemi əvəzedən zülali biokütlələrin alınmasında istifadə edilən substrata 

müvafiq  olaraq  onlara  texniki  adlar  verilmişdir.  Parafinlərdən  alınan  yem  zülalı 
paprin,  etil  spirtindən  alınan  eprin,  metil  spirtindən  alınan  meprin,  təbii  metan 
qazından alınan qaprin və s. adlanır. 
 
Birhüceyrəli mikroorqanizmlərdən (həm göbələk, həm bakteriya) zülali yem 
məhsulu alınma texnologiyasının ümumi sxemi belədir. 
1.Qida mühitinin hazırlanması; 
2.Qida mühitinin sterilizə olunması; 
3.Su vasitəsilə fermentyorun soyudulması; 
4.Fermentyora vurulan hava; 
5.Havanı sterilizə edən filtr; 
6.Fermentyor; 
7.Biokütlənin seperatorda ayrılması; 
8.Biokütlənin sentrifuqa ilə çökdürülməsi; 
9.Biokütlənin qurudulması; 
10. Hazır yem məhsulu. 
 
Normal parafinlərdən alinan zülali biokütlə.   Rus alimi Tauson ilk dəfə 
olaraq göstərmişdir ki,  Candida  cinsli maya göbələkləri neftdən alınan parafinləri 
asan  mənimsəyirlər.  Sənaye  miqyasında  ilk  dəfə  olaraq  maya  göbələyinin 
kütləsinin  alınması  erusalimski  və  Skryabin    tərəfindən  praktiki  olaraq  həyata 
keçirilmişdir.  Bu  üsulla  alınan  biokütlədə  zülaldan  başqa  çoxlu  miqdarda 
vitaminlərdə olduğu üçün zülal vitamin kansentratı adlanır.  Hazırda hər il  1mln 
tondan  çox  zülal  vitamin  konsentratı istehsal  edilir.  Neftin tədricən tükənməsi ilə 
ə
laqədar parafin ehtiyatının azalması paprin istehsalının genişləndirilməsinə imkan 
vermir ki, nəticədə yeni xammalın axtarılması tələb olunur. 
 
Metil və etil spirtindən alinan zülali biokütlə.  Metil  və  etil  spirtləri 
ZVK-nın  alınması  üçün  əlverişli  xammaldır.  Maya  göbələkləri  bu  spirtləri 
asanlıqla mənimsəyib çoxlu miqdarda biokütlə əmələ gətirirlər. 

 
Bakteriyalar  da  spirtləri  asanlıqla  mənimsəyirlər.  Hal-hazırda  ingiltərədə 
yem  məqsədilə  metil  spirtində  becərilən  bakteriyalar  kütləsində  fermentasiya 
prosesilə 5600 litr həcmli fermentyorlarda zülali biokütlə istehsal olunur. 
 
Metan və hidrogen qazlarindan alinan zülali biokütlə. 
Metan 
və 
hidrogen  qazları  səmərəli  substratlar  kimi  yalnız  bakteriyalar  tərəfindən 
mənimsənilir.  Pseudomonas  cinsli  bakteriyaların  köməyi  ilə  qazşəkilli 
karbohidrogenlər,  o  cümlədən  metandan  zülali  biokütlənin  alınması  çoxdan 
məlumdur. 
 
Kimyəvi çevrilmə 
 
Bakteriya monokulturası 
 
Qarışıq bakterial kulturalar 
Bu üsulla alınan zülal normal parfinlərə nisbətən daha ucuz başa gəlir. Həm 
də  parafinlərdən  zülal  alınarkən  benzipiren  kimi  konserogen  qarışıqlar  və  çoxlu 
nukleotidlər əmələ gəldiyi halda, metandan alınan zülalda bu qarışıqlar olmur. Belə 
zülali  biokütləni  əlavə  təmizləmək  tələb  olunmur  və  onun  tərkibində  bütün  əvəz 
olunmayan amin turşuları vardır. 
 
Molekulyar  hidrogeni  oksidləşdirməklə  alınan  enerji  hesabına  biosintez 
prosesləri  aparan  mikroorqanizmlər  hidrogen  bakteriyalardır  (Hydrogenamonas 
eutropha,  H.  Pantotropha,  H.  Facilis  və  s.).  Onlar  hidrogenin  oksidləşməsindən 
alınan enerji hesabına karbon qazını mənimsəyib üzvi maddələr sintez edirlər: 
H
2
+ O
2
 + CO
2
 = H
2
 O + (CH 
2
O)n 
 
Hidrogen  bakteriyalar  vasitəsilə  alınan  zülali  kütlə  metan  qazından  alınan 
biokütlə kimi ucuz başa gəlir və maya göbələyindən alınan ZVK-nı tam əvəz edir. 
Bu prosesin mənfi cəhəti odur ki, hidrogen qazının alınması prosesində dəm qazı 
ə
mələ gəlir və bu dəm qazı bakteriyaların əksəriyyəti üçün kəskin zəhərdir. Yaxşı 
olar ki bu məqsədlə istifadə istifadə olunan hidrogen suyun elektrolizi ilə alınsın. 

 
Bitki  substratlarindan  mikrob  zülali  ilə  zəngin  yem  məhsullarinin 
alinmasi. Təbii sərvətlər ehtiyatının azalması və yanacaq böhranının yaranması ilə 
ə
laqədar  bitki  tullantılarından  geniş  istifadə  edilir.  Yer  üzərində  hər  il  2•109  ton 
bitki qalığı  toplanır. Bunlar  pambıq bitkisinin  gövdəsi, bitkilərin budama  çöpləri, 
cecələr  və  digər  bitki  qalıqları  toplanır.  Bitki  tullantılarının  40-50%-ni  sellüloza, 
20-30%-ni  hemisellüloza,  2,5%-ə  qədərini  zülallar  təşkil  edir.  Bu  bitki  qalıqları 
yem kimi istifadəyə yararsızdır. 
 
Mikroorqanizmlərin  köməyilə  bu  təbii  polimerləri  parçalamaqla  bitki 
qalıqlarını  zülal,  yağ,  vitamin  və  digər  faydalı  maddələrlə  zəngin  yemə  çevirmək 
olar. Bu məqsədlə bitki qalıqlarını aşağıdakı üsullarla fermentasiyaya uğradırlar: 
1. 
Dərin fermentasiya; 
2. 
Fermentativ silolaşdırma; 
3. 
Bərk fazalı fermentasiya. 
Göbələk  mitselisinin  tərkibində  mineral  və  azotlu  maddələr,  vitaminlər, 
fermentlər, zülal və s. olması ondan heyvanlar üçün keyfiyyətli yem kimi istifadə 
etməyə  imkan  verir.  Filtratın  tərkibi  şəkərlər,  üzvi  turşular,  vitamin  və  mineral 
elementlərdən  ibarətdir  ki,  onlarda  mikroorqanizmlər  üçün  qiymətli  qida  mühiti 
olmaqla ümumiyyətlə tullantısız texnoloji proseslərin təşkilində tədbiq olunur. 

MÜHAZ RƏ    9:  “V TAM NLƏR  VƏ  V TAM NL   PREPARATLARIN 
ALINMA B OTEXNOLOG YASI” 
PLAN:  
1.Suda və  yağda həll olan   vitaminlərin alınması və tətbiqi.  
2. B6  vitamininin produsentləri, onun alınması və tətbiqi.  
3. Riboflavinin produsentləri, onun alınması  və  tətbiqi.  
4. Flavanoidlərin alınması.  
5. Ергостеринляриналынмасы.   
6.  Mikroorqanizmlər  tərəfindən    karotinoidlərin  sintezi  və  onların  sənayedə  
alınması. 
 
Ə
dəbiyyat 
1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”, 
Bakı-1994,-284s. 
2.БекерМ.Е., 
ЛиепиньшГ
.К., 
РайпулисЕ
.П. 
Биотехнология
. 
– 
М
.: 
Агропромиздат
, 1990 
3.Варфоломеев  С.Д.,  Калюжный  С.В.  Биотехнология:  Кинетические  основы 
микробиологических
 процессов. – М.: Высшая школа, 1990. – 296 с. 
4.Голубев В.Н., Жиганов И.Н. Пищевая биотехнология. М.: ДеЛи принт, 2001 
г
.  
5. Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – С.-Пб.: Наука, 1995.  
 
 
Təbiətdə  vitaminləri  əsasən  bitki  və  mikroorqanizmlər  sintez  etmək 
qabiliyyətinə  malikdirlər.  Bu  xassə  mikroorqanizmlər  arasında  daha  geniş 
yayılmışdır.  nsan  və  heyvanlar  isə  adətən  vitaminləri  hazır  qidalardan  alırlar. 
Heyvanlar  bəzi  vitaminlərlə  mədə-bağırsaq  sistemlərində  fəaliyyət  göstərən 
mikroblar vasitəsilə təmin olunurlar. 

 
Həyat üçün vacib olan maddələri ilk dəfə 1881-ci ildə rus alimi Lunin kəşf 
etmiş,  sonralar  isə  Polşa  alimi  Funk  bu  maddələrə  vitamin  (“həyat  amini”)  adını 
vermişdir. Elmi cəhətdən bu ad özünü doğrultmasa da (vitaminlərin çoxunda amin 
qrupu yoxdur) indiyə qədər öz əhəmiyyətini itirməmişdir. 
 
Vitaminlər orqanizmdə aşağıdakı funksiyaları daşıyırlar: 
1.katalitik və ya koferment funksiya; 
2.antimutagen funksiya; 
3.qeyri-koferment funksiya. 
Vitaminlər  bir  çox  fermentlərin  kofermentləri  olub,  müxtəlif  reaksiyaların 
gedişində  iştirak  edirlər  ki,  bu  da  onların  katalitik  funksiyasını  müəyyən  edir. 
Qeyri-koferment  funksiya  isə  vitaminlərin  bir  çox  zülallar  və  nuklein  turşuları 
sintezinin tənzim olunması, müxtəlif maddələrin hüceyrəyə daxil olmasında böyük 
rol oynamalıdır.  Bəzi  vitaminlər  (vitamin C,  α-tokoferol, β-karotin)  canlılar  üçün 
antimutagen funksiya daşıyırlar. 
 
Mikroorqanizmlər  tərəfindən  vitaminlər  iki:  passiv  və  aktiv  yolla  əmələ 
gəlir.  Passiv  yol  mikrobların  torpaq  və  su  hövzələri,  insan  və  heyvanların  mədə-
bağırsaq  sistemlərində  vitaminlər  sintez  etməlidirlər.  Bununla  yanaşı  çoxlu 
miqdarda vitaminlər mikrob hüceyrəsinin avtolizi nəticəsində ətraf mühitə yayılır. 
Aktiv  yol  isə  vitaminlərin  laboratoriya  və  zavodlarda  müəyyən  məqsədlə 
alınmasıdır.  Bu  halda  xüsusi  şərait  yaratmaq  və  mutant  formalar  almaqla 
mikrobları çoxlu miqdarda vitamin sintez etməyə “məcbur” edirlər. Məhz ona görə 
də belə vitamin sintezinə aktiv sintez deyilir. 
 
Mikroorqanizmlər  təbii  halda  vitaminləri  amin  turşuları,  antibiotik  və  s. 
metabolitlərə nisbətən 1000 dəfə az sintez edirlər. Demək olar ki, mikrob hüceyrəsi 
tərəfindən vitaminlərin sintezi minor (əlavə və ya qeyri-əsas) sintez kateqoriyasına 
daxil  olaraq  onun  həyat  fəaliyyətinin  mütləq  məhsulu  sayılmır.  Laboratoriya 
şə
raitində  mikrob  hüceyrəsindən  çoxlu  miqdarda  vitamin  alınması,  ilk  növbədə, 

vitamin sintezi tənziminin mikrob hüceyrəsi üçün faydalığının pozulması hesabına 
başa gəlir. 
 
Vitaminlər 2 böyük qrupa bölünürlər: 1) suda və 2) yağda həll olanlar. 
 
Suda  həll  olan  vitaminlərin  alınması.  Suda  həllolan  vitaminlərə  B  qrupu 
vitaminləri: B
1
 (tiamin), B
2
 (riboflavin), B
3
 (pantoten turşusu), B
5
 (piasin və PP), 
B
6
 (piridoksin), B
9
 (fol turşusu), B
12
 (kobalamin), B
7
 (biotin), vitamin C (askorbin 
turşusu)  və  vitamin  P  (rutin)  aiddir.  B  qrupu  vitaminləri  müxtəlif  fermentativ 
reaksiyalarda koferment funksiyası daşıyırlar, yəni apofermentlə birləşib tam fəal 
ferment əmələ gətirirlər. 
 
Vitamin  B12.    Vitamin  B
12
  və  ya  kobalamin  mərkəzində  kobalt  (Co)  olan 
mürəkkəb quruluşlu üzvi maddədir. 
 
Şə
kil 1. Vitamin B
12
 ( sianokobalamin) strukturu. 
 
Onun  insan  orqanizmində  çatışmaması  nəticəsində  hüceyrədə  DNT-nin 
biosintez mexanizmi pozulur və “pernitsioz anemiya” xəstəliyi yaranır. Xəstəliyin 
müalicəsi  üçün  dərman  olan  B
12
  vitamini  1947-ci  ildə  qaraciyərdən  alınmışdır. 

Xəstəliyin müalicəsi məqsədilə hər gün tələb olunan 1-2 mkq vitamin almaq üçün 
120-240 q qaraciyərdən istifadə olunmalıdır. 
 
Kobalamin  1962-ci  ildə  K.  Berinqaur,  L.  Smit,  A.  Conson  tərəfindən 
kimyəvi  yolla  sintez  oluşmuşdur.  Lakin  kimyəvi  sintez  prosesi  37  mərhələdən 
ibarət  olub,  mürəkkəbliyinə  görə  praktikada  tətbiq  sahəsi  tapa  bilməmişdir.  B
12
 
vitaminə  heyvan  toxumlarında  (ən  çox  qaraciyərdə)  və  mikroorqanizmlərdə 
təsadüf  olunur.  Bitkilərdən  ancaq  kök  yumrusu  bakteriyaları  ilə  simbioz  həyat 
sürən  paxlalılarda  kobalamin  sintez  olunur  ki,  bu  da  bakteriyaların  hesabına 
mümkündür. 
 
Ə
vvəllər kobalaminin ancaq bakteriyalar tərəfindən sintez olunduğu güman 
edilirdi.  Lakin  sonralar  müəyyən  edildi  ki,  B
12
  vitamini  bir  çox  maya  və  kif 
göbələkləri tərəfindən də sintez olunur. 
 
Sənaye  miqyasında  kobalamin  almaq  üçün  Aerobacter  aerogenes, 
Agrobacterium  radiobacter,  Rhizobium  meliloti,  Bacillus  megaterium,  B. 
circulans,  B.  coagulans,  Butyribacterium  rettgeri,  Flavobacterium  dvorans, 
Micromonospora  purpureae,  M.  fusca,  Pseudomonas  denitrificans
  kulturaları 
təklif  olunmuşdur.  Bunların  əksəriyyəti  12-20  mq/l  kobalamin  sintez  edirlər. 
Streptomyces  olivaceus  və  Propionobacterium  freudenreichi  növlərinin  bəzi 
ş
tammları  58  mq/l  vitamin  əmələ  gətirirlər.  Biosintez  prosesində  bu 
mikroorqanizmlər şəkərlərdən qida mənbəyi kimi istifadə edirlər. Lakin sənayedə 
qida üçün yayarlı xammallardan istifadə edilməsi məqsədəuyğun olmadığından bu 
kulturalar  praktikada  tətbiq  olunmur.  Sənayedə  metil  spirti  (metanol),  propandiol 
və  qliserin  kimi  maddələri  mənimsəyib  kobalamin  sintezedən  mikroorqanizmlər 
işlədilir,  məsələn:  Pseudomonas  sp.  AM  –  1  metanolda  bitərək  156  mkq/l, 
Microcyclus evurneus isə 102 mkq/l vitamin sintez edirlər. 
 
Hazırda  sənayedə  kobalamin  mikrobioloji  sintez  yolu  ilə  bakteriyalardan 
alınır.  Təbabətdə  istifadə  edilən  təmiz  (kristalik)  B
12
  preparatı  propion  turşusu 
qıcqırma  törədən  Propinobacterium  freudenreichii  bakteriyasından  alınır.  Bu 

qrammüsbət  bakteriyalar  hərəkətsiz,  sporsuz  qısa  çöplər  olub  anaerob  şəraitdə 
laktoza, süd turşusu, süd cövhəri, qliserin, melassa, ksiloza, dekstran, nişasta kimi 
substratları mənimsəyərək kobalamin sintez edirlər. 
 
Kobalaminin alınma texnologiyası aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: 
1.bakteriyanın qida mühitində becərilməsi; 
2.vitaminin qida mühiti və ya hüceyrədən ayrılması; 
3.vitaminin təmizlənməsi; 
4.onun kristallaşması. 
Bakteriyalar  mühit  turşuluğu  pH=6,8-7,4,  temperaturu  28-30ºS  olan 
mikroaerofil şəraitdə becərilir və fermentasiya 96-120 saat davam edir. Kobalamin 
hüceyrədaxili  vitamin  olduğu  üçün  pH=4,5-5,0  olan  su  vasitəsilə  hüceyrələrdən 
ekstraksiya  etməklə  ayırırlar.  Ekstraksiya  zamanı  vitaminin  stabilliyini  təmin 
etmək  üçün  suya  0,25%  NaNO
2
  əlavə  edilir.  Məhluldakı  lazımsız  zülallar 
çökdürülür,  vitamin  isə  üzvi  həlledicilərə  keçir.  Həlledici  buxarlandırıldıqda 
çöküntü şəklində vitamin alınır, sonra onu asetonda həll edib kristallaşdırırlar. Bu 
üsulla  alınan  kobalamin  ölkəmizdə  tibbi  tələbatı  tam  ödəyir.  Ondan  pernitsioz 
anemiya, mədə yarası, qastrit, sarılıq və bir çox psixoloji xəstəliklərin müalicəsində 
istifadə edirlər. 
 
Heyvandarlıqda  yemə  qatmaq  üçün  təmiz  vutamin  deyil,  vitaminli 
preparatdan  istifadə  edilir.  Sənayedə  belə  preparatı  metan  əmələgətirən 
Metanobacterium  cinsli  anaerob  bakteriyalar  qarışığından  alırlar.  Proses 
metanotenklərdə aparılır və B
12
 vitaminindən başqa çoxlu miqdarda B
2
, PP, B
5
, B
7
, 
fol və pantoten turşusu  vitaminləri, amin turşuları və zülal sintez edilir. Heyvanlar 
üçün  belə  konsentratın  istifadəsi  çox  böyük  səmərə  verir.  Konsentratın  texniki 
(sənayedə) adı “KMB-12”-dir. 
 
Vitamin  B 
2
.  Vitamin  B
2
  və  ya  riboflavin  insan  və  heyvanlar  üçün  böyük 
ə
həmiyyətə  malikdir.  nsanın  bu  vitaminə  olan  gündəlik  tələbatı  2,0-2,5  q-dır. 

Riboflavinin  insan  orqanizmində  çatışmaması  dodaqlarda  çatların  əmələ  gəlməsi, 
gözlərin  zədələnməsi,  tüklərin  tökülməsinə  və  dermatitə  (dəri  iltihabına), 
heyvanlarda isə boyatma və inkişafın tormozlanmasına səbəb olur. 
 
Kimyəvi tərkibinə görə B
2
 vitamini aromatik, pirazin və pirimidin həlqələri 
olan mürəkkəb üzvi birləşmələrdir. 
 
Şə
lik 2. B
2
 vitamininin quruluşu. 
 
B
12
  vitamini  kimi  o  da  kofermentlik  xassəsi  daşımaqla  müxtəlif 
hüceyrədaxili biokimyəvi proseslərdə mühüm rol oynayır. 
 
Riboflavin  ilk  dəfə  1933-cü  ildə  süd  cövhərindən  alınmışdır.  Təbiətdə  onu 
ali  bitkilər,  maya  və  kif  göbələkləri,  bakteriyalar  sintez  edirlər. 
Mikroorqanizmlərin  əksəriyyəti  onun  koferment  formaları  olan  flavinləri-
flavinamiddinukleotid  (FAD)  və  flavinmonofosfatnukleotidi  (FMN)  sintez  edə 
bilirlər. 
 
Mikrobakterlər  və  asetobakterlərin  1q  biokütləsində  10-100  mkq, 
Propionibacterium  shermanii-nin    1q  biokütləsində  220  mkq  B2  vitamini  sintez 
olunur.  Fəal  kif  göbələklərində  (Aspergillus  niger,  A.  oryzae)  bu  miqdar  10-92 
mkq-dir.  Mayaya  bənzər  Eremothecium  ashbyii  (2,5  mq/l),  Aschbyii  gossypii  (6 
mq/l)  göbələkləri  yüksək  miqdarda  riboflavin  sintez  etmək  qabiliyyətinə 
malikdirlər. 

 
Riboflavin  biosintezi  üçün  ilkin  maddə  quaninli  birləşmələrdir.  Hüceyrədə 
ə
vvəlcə  quanintrifosfat  (QTF)  sintez  olunur,  sonra  isə  QTF  5-6  biokimyəvi 
çevrilməyə məruz qalaraq riboflavinə çevrilir. 
 
Biosintez  prosesinin  tənzimi  (requlyasiyası)  induksiya  və  repressiya 
mexanizminə tabedir və repressor kimi Fe+ ionu tənzimdə böyük rol oynayır.  frat 
sintezə malik ştammlarda biosintez konstitutiv gedir. 
 
Riboflavin  və  onun  koferment  törəmələri  (FAD,  FMN)  həm  kimyəvi,  həm 
də  mikrobioloji  sintez  yolu  ilə  alınır.  Sənaye  əhəmiyyətli  riboflavin 
produsentlərinə  Eremothecium  ashbyii,  Aschbyii  gossypii  göbələklərini  misal 
göstərmək olar. 
 
Göbələkləri  dərin  fermentasiya  üsulu  ilə  26-28ºC  temperaturda  aerob 
şə
raitdə  şəkər,  parafin  və  yağlar  olan  mühitlərdə  becərirlər.  E.  ashbyii  daha  çox 
vitamin sintez etməsinə baxmayaraq biosintetik xassəsini tez itirir, A. gossypii isə 
ona nisbətən yüksək stabillik göstərir. Vitamin biosintezi göbələyin çoxalmasından 
asılı  olmadığı  üçün  çoxalmayan  hüceyrələrdən  karbon  və  enerji  mənbələrinə 
ehtiyacları olmur. 
 
Riboflavin hüceyrədaxili metabolit olduğu üçün onu hüceyrələrdən su buxarı 
vasitəsilə  ekstraksiya  edir  və  suyu  yenidən  buxarlandırmaqla  kristal  şəklində 
riboflavin alırlar. Alınan təmiz riboflavin təbabət, çörəkbişirmə, qida məhsullarını 
sarı-çəhrayı rəngə boyamaqda istifadə edilir. 
 
Sənayedə  FAD  və  FMN  alınması  üçün  E.  ashbyii,  Sarcina  lutea, 
Brevibacterium ammoniagenes mikroorqanizmlərindən istifadə edilir. 
 
Rusiyada yem məqsədilə istifadə olunan riboflavin E. ashbyii göbələyindən 
alınır.  Göbələyi  dərin  fermentasiya  şəraitində qarğıdalı  və  soya  unu, texniki bitki 
yağlarında  becərirlər.  Alınan  kultural  mühiti  30-40%  quru  maddə  qalana  qədər 
buxarlandırır,  sonra  xüsusi  qurğularda  qurudub  vitamin  konsentratı  alırlar. 
Konsentratın tərkibində B2-dən başqa zülal, yağ, amin turşuları və s. metabolitlər 
olduğundan onun yemə əlavə edilməsi böyük fayda verir. Yem rasionun 1 tonuna 

5-8  q  B
2
  əlavə  etdikdə  heyvanlar  normal  inkişaf  edir,  quşların  yumurtalanması 
artır. 
 
Riboflavin konsentratın alınması prosesi hələlik baha başa gəlir. Buna görə 
də  yeni  mutant  ştammların  alınması  ucuz  optimal  qida  mühitinin  seçilməsi, 
produsentin bitmə şəraitinin optimallaşdırılması sahəsində aparılan elmi axtarışlar 
böyük əhəmiyyət kəsb edir. 
 
Vitamin B
1
. Vitamin  B
1
  və  ya  tiamin  ilk  dəfə  K.  Funk  tərəfindən  1911-ci 
ildə alınmış və onun müalicəvi əhəmiyyəti göstərilmişdir. 
 
1936-cı  ildə  kimyəvi  üsulla  sintez  olunmuş  və  daha  sonra  onun  yüksək 
aktivliyə malik forması olan tiamin-difosfat alınmışdır. Bioloji sistemlərdə tiamin 
koferment  fordama  müşahidə  edilir.  Bu  da  onun  geniş  koferment  funksiyasını 
göstərir. 
 
Mikroorqanizmlərdən  E.  coli,  Proteus  vulgaris,  Aerobacter  aerogenes, 
Bacillus  mesentericus,  Alcaligenes  faecalis  və  s.
  növlər  çoxlu  miqdarda  tiamin 
sintez  edirlər.  Buna  baxmayaraq  tiamin  hazırda  kimyəvi  sintez  yolu  ilə  alınır. 
Kimyəvi  texnologiya  ilə  rəqabət  apara  bilən  biotexnoloji  proses  hələlik 
tapılmamışdır,  daha  doğrusu  tiaminin  mikroorqanizmlər  vasitəsilə  alınması  çox 
baha başa gəlir. B1 vitaminindən təbabətdə və heyvandarlıqda geniş istifadə edilir. 
Hətta bəzi mikroorqanizmlər (Lactobacterium fermenti, Clostridium botulinum və 
s.) tiaminə böyük ehtiyac duyurlar. 
 
Vitamin B
7
.  Vitamin  B
7
  və  ya  biotin  (ona  vitamin  H  da  deyilir)  ilk  dəfə 
yumurta  sarısından  alınmışdır.  Quru  yumurta  sarısının  250  q-da  1,1  mq  biotin 
vardır. 
 
Mikroorqanizmlər  ucuz  biotin  mənbəyi  kimi  daha  böyük  əhəmiyyət  kəsb 
edirlər. Biotinə münasibətinə görə mikroorqanizmlər üç qrupa bölünürlər: 
1.hazır biotinə ehtiyac duyanlar (Lactobacterium casei, L. plantarum,  Neurospora 
crassa); 

2.bioton sintez etməyən, lakin onun törəmələrini biotinə transfarmasiya etməklə öz 
tələblərini  ödəyənələr,  məsələn:  Corynebacterium  diphteria  pimelin  turşusunu, 
maya  göbələkləri  və  Propiono-bacterium  pentosaceum  isə  destiobiotini  biotinə 
çevirirlər; 
3.sadə  birləşmələrdən  sərbəst  biotin  sintez  edənlər.  Onlara  Psedomonas, 
Azotobacter cinsli bakteriyalar, Phycomyces, Rhodotorula cinsli göbələklər və bəzi 
yosunlar aiddir. Ph. blaxesleanus göbələyi 7-11 mkq/q, Spirulina platensis yosunu 
isə  1,2  mkq/q  biotin  sintez  edir.  Bəzi  Pseudomonas  cinsli  bakteriyalar  30  mq/l 
destiobitin əmələ gətirirlər ki, bu da biotin almaq üçün ən səmərəli ilkin maddədir. 
Biotinin  mikroorqanizmlər  vasitəsilə  alınması  prosesinin  praktikada  həyata 
keçirilməsi  ilk  növbədə  biotin  çıxımının  az  olması  ilə  əlaqədardır.  Bu  sahədə 
sənaye üçün ifrat sintezə malik mutant ştammların alınması tələb olunur. 
 
Vitamin C. Vitamin  C  və  ya  askorbin  turşusu  ilk  dəfə  1932-ci  ildə  Sent 
Dyerdyi tərəfindən limon şirəsindən alınmışdır. 
 
tburnuda 10 mq/q, qırmızı şirin istioda isə 2,5 mq/q bioloji aktiv askorbin 
turşusu vardır. Bitki və ya heyvanların əksəriyyəti vitamin C sintez edirlər.  nsan 
və bəzi heyvan orqanizmində isə bu vitamin sintez olunmur. 
 
Lipomyces  starkeryi,  Aspergillus  niger,  Streptococcus  thermophilus
 
mikroorqanizmləri  214  mkq/q  askorbin  turşusu  əmələ  gətirirlər.  Acetobacter 
xylinum,  Gluconobacter  oxydans  bakteriyaları  qlükozanı  transformasiya  yolu  ilə 
askorbin turşusuna çevirirlər:  
qlükozanı  –  sorbit  →  L-sorboza  →  keto  –  L  –  qulon  turşusu  →  L—askorbin 
turşusu. 
 
Askorbin  turşusu  yeyinti  sənayesi,  təbabətdə  və  antioksidant  kimi  geniş 
istifadə edilir. 
 
Öyrənilmiş mikroorqanizmlər çox az miqdarda vitamin sintez etdikləri üçün 
onun mikrobioloji istehsalı hələlik tətbiq olunmamışdır. 

 
Yağda həllolan vitaminlərin alınması. 
 Yağda həllolan vitaminlər və ya 
terpenlərə  A,  D,  E,  və  K  vitaminləri  aiddir.  A  və  D  vitaminlərindən  başqa  qalan 
vitaminlər  mikroorqanizmlər  tərəfindən  sintez  olunurlar.  Bu  iki  vitamin  insan  və 
ali heyvan orqanizmindən sintez olunub xüsusi funksiya daşıyır, onlar hormonlara 
daha  yaxındırlar.  Müstəsna  olaraq  Golobacterium  cinsli  bakteriyalar  A  (retinal) 
vitamini sintez edə bilirlər.