“b otexnolog yanin əsaslari” fənnindən

Neomitsinlər. Neomitsin 1949-cu ildə Vaksman və Leşevale tərəfindən Str. 
fradiae  bakteriyasından  alınmışdır.  Sonralar  müəyyən  edilmişdir  ki,  onun  tərkibi 
çoxlu  qarışıqlıqlardan  ibarətdir.  Bu  qarışıqlıqların  hər  biri  antibiotik  xassəli  olub 
neomitsin  A,  B,  C,  D,  E  və  F  adlanırlar.  Neomitsinlər  Str.  albogriseolis,  Str. 
kanamycesticus kulturaları tərəfindən də sintez olunur, lakin praktikada Str. fradiae 
kulturasından alınır. Qrammüsbət və qrammənfi bakteriyalara qarşı fəallıq göstərir. 
 
Kanamitsinlər.  Yapon  alimi  Umezava  1957-ci  ildə  kanamitsini  Str. 
kanamyceticus  kulturasından  almışlar.  Sonralar  kanamitsinin  üç  maddənin 
qarışığndan  ibarət  olduğu  aşkar  edildi:  kanamitsin  A,  B  və  C.  Bakteriyalara, 
xüsusən Mycobacterium tuberculosus və E. coli-yə öldürücü təsiri göstərir. 
 
Gentamitsinlər.  Bu  antibiotiklər  qrupu  (gentamitsin  A,  C,  C1  və  C2) 
Micromonospora  purpurea  kulturası  tərəfindən  sintez  edilir.  Qrammüsbət  və 

qrammənfi bakteriyaların, o cümlədən Proteus, Pseudomonas cinsli bakteriyaların 
inkişafını dayandırır. 
 
Hiqromitsin.  Antibiotik  1953-cü  ildə  Str.  hydroscopicus  kulturasından 
ayrılmışdır.  Qrammüsbət,  qrammənfi,  asidofil  və  bəzi  budaqlanan  bakteriyaların 
inkişafını dayandırır. 
 
Tetratsiklin və xloramfenikol tipli antibiotiklər.  Tetrasiklin 
tipli 
antibiotiklərə 34 kimyəvi birləşmə aiddir. Onların bəzilərini nəzərdən keçirək. 
 
Xlortetratsiklin. Bu antibiotiki 1948-ci ildə Str. aureofaciens kulturasından 
ayırmış və kulturanı aqarlı və duru qida mühitində becərməklə sənayedə biomitsin, 
aureomitsin, duomitsin adı altında almışlar. 
 
Yüksək antibiotik aktivliyi turş (pH=3,5-4,0) mühitdə göstərir. Qrammüsbət 
və qrammənfi, asidofil bakteriyalara, rikketsilər, viruslar və ibtidai heyvanlara təsir 
edir. 
 
Oksitetratsiklin.  Oksitetratsiklini  Str.  rimosus,  Str.  griseoflavus,  Str. 
armilatus,  Str.  aureofaciens  kulturalar  sintez  edirlər.  Praktikada  onu  Str.  rimosus 
növünü  nişastalı  qida  mühitində  becərməklə  alırlar.  Xlortetratsiklindən 
molekulunda xlor əvəzinə hidroksil (OH) qrupu olması ilə fərqlənir. 
 
Tetratsiklin.  lk  dəfə  xlortetratsiklinin  katalitik  xlorsuzlaşdırması  yolu  ilə 
alınmışdır.  Sonralar  müəyyən  edilmişdir  ki,  Str.  viridifaciens  və  Str.  aurofaciens 
təbii tetratsiklin sintezetmə qabiliyyətinə malikdirlər. Antibiotiklik xassəsinə görə 
xlortetratsiklin və oksitetratsiklindən heç də fərqlənmir. 
 
Xloramfenikol.  Bu antibiotik  1947-ci ildə  Erlix tərəfindən  Str.  ucnezuelae 
növündən alınmışdır. Kulturanı qliserinli dərin qida mühitində becərməklə 4 mq/l 
xloramfenikol almaq olur: 
 
Xloramfenikol  qrammüsbət  və  qrammənfi  bakteriyalara  bakteriostatik  təsir 
göstərir. 

 
Antinomitsinlər.    Antinomitsin  ilk  dəfə  Vaksman  tərəfindən  1940-cı  ildə 
Str.  antibioticus  kulturasından  kristal şəklində alınmışdır.  Hazırda onu  sintezedən 
20-yə qədər aktinomiset məlumdur: Str. chrysomallus, Str. flavus, Str. purvus, Str. 
griseus  və  s.  Elmə  aktinomitsinlərin  100-dən  çox  növü  məlumdur  və  aşağıdakı 
ümumi kimyəvi quruluşa malikdirlər: 
 
Eritromitsinlər.  Bu  qrup  antibiotiklərə  eritromitsin  A,  B  və  C  aiddir. 
Eritromitsin  A  ilk  dəfə  1954-cü  ildə  Str.  erytrees  kulturasından  alınmışdır. 
Eritromitsinlər  stafilokokk,  stretokokk  və  pnevmokokklara  bakteriosid  təsir 
göstərirlər. 
 
Rifamitsinlər.  Rifamitsinlərin  A,  B,  C,  D  və  E  formaları  məlumdur. 
Rifamitsin  Str.  mediterranei  kulturasından  ilk  dəfə  1959-cu  ildə  alınmışdır. 
Qrammüsbət bakteriyalara güclü təsir göstərir. 

MÜHAZ RƏ  11:”FERMENTLƏR N  B OS NTEZ   VƏ  FERMENT 
PREPARATLARININ ALINMASI” 
PLAN 
1. Ferment preparatlarının fiziki-kimyəvi xüsusiyyətləri, substrat spesifikliyi.  
2. Mikroorqanizmlərdə fermentlərin biosintezi.  
3. Mikrob fermentlərin alınması.  
4. Mikroorqanizmlərin sənayedə becərilməsi.  
5. Produsent  və onun  becərilmə şəraitinin seçilməsi.  
6. Fermentlərin qida mühitindən ayrılma, təmizlənmə və saxlanması 
7. Fermentlər və onların produsentləri 
 
Ə
dəbiyyat 
 1.Qənbərov X.Q., Abişov R.A.,.Ibrahimov A.Ş. “Biotexnologiyanın əsasları”, 
Bakı-1994,-284s. 
2.Грачева  И.М.,  Кривова  А.Ю.  Технология  ферментных  препаратов.  –  М.: 
Изд
-во "Элевар", 2000. – 512 с.  
3.Диксон М., Уэбб Э. Ферменты/ Пер. с англ. Л.М. Шнодмана, М.И. Левлент; 
под
 ред. В.К. Антонова и А.Е. Браунштейна: В 3-х т. – М.: Мир, 1982. 
4. Елинов Н.П. Основы биотехнологии. – СПб: Изд-во фирма "Наука", 1995. – 
600 с.  
5.Микробные  ферменты  и  биотехнология/  Под  ред.  В.М.  Фогарти.  –  М.: 
Агропромиздат
, 1986. – 318 с. 
6.Самарцев 
М
.А. 
Применение
 
иммобилизованных
 
ферментов
 
в
 
промышленных
 процессах / М.А. Самарцев, Н.В. Беляков, А.И. Кестнер. М.: 
ОНТИТЭИмикробиопром
, 1984. 
7.  Слуцкая  Т.Н.  Биохимические  аспекты  регулирования  протеолиза.  Тинро- 
Центр
. Владивосток, 1997 г., 148 с.  
8.  Фершт  Э.  Структура  и  механизм  действия  ферментов.  –  М.:  Высш.  шк., 
1993. – 496 с. 

 
 
Bütün 
canlılarda, 
cümlədənmikroorqanizmlərdə, 
maddələrmübadiləsifermentləriniştirakı  ilə  gedir.  Yüksək  temperature  və  təzyiq 
tələb  edən  kimyəvi  proseslərdən  fərqli  olaraq,  fermentlərin  iştirakı  ilə  gedən 
reaksiya  adi  atmosfer  təzyiqi,  60-70º  C-dən  yüksək  olmayan  temperature  və 
normal  turşuluqda  asanlıqla  aparılır.  Kimyəvi  katalizatorlardan  fərqlənən 
fermentlər  (biokatakizatorlar)  yüksək  substrat  spesifikliyinə  malikdirlər.  Ən 
başlıcası,  kimyəvi  katalizatorlardan  fərqli  olaraq  biokatalizatorlar  reaksiyaların 
sürətini ən azı 10 milyon, ən çoxu isə 100000 milyard dəfə artırırlar. 
 
Son  illərə  qədər  fermentləri  əsasən  müxtəlif  heyvan,  bitki  toxumaları  və 
mikroorqanizmlərdən alırlar. Bəzi heyvan toxumalarında, məsələn, mədənin selikli 
qişasında  çoxlu  miqdarda  fermentlər  vardır.  Lakin  bu  toxumalardan  fermentlərin 
geniş  istehsalını  təşkil  etmək  xammal  bazasının  məhdudluğu  ilə  əlaqədar  olaraq 
mümkün  deyildir.  Məsələn:  ölkəmizdə  pendiristehsalı  üçün  250  t  proteolitik 
fermentlər  (rennin)  lazımdır.  Bu  qədər  fermenti  almaq  üçün  10  milyon  buzov 
mədəsi tələb olunur. 
 
Sənaye 
miqyasında 
fermentlərin 
sintezi 
üçün 
ə
sas 
mənbə 
mikroorqanizmlərdir. Bu, hər şeydən əvvəlonunla əlaqədardırki, elmə məlum olan 
bütün  ferment  tipləri  mikroorqanizmlər  tərəfindən  asanlıqla,  ucuz  xammallar 
hesabına, qısa müddət ərzində və çoxlu miqdard asintez olunur. 
 
Mikroorqanizmlərdə fermentlərin biosintezi. 
Elmə 
hazırda 
2000-ə 
qədər  ferment  məlumdurki,  onlarında  əksəriyyətini  mikroorqanizmlər  sintez  edir. 
Fermentlərin  600-dən  çoxu  təmiz  halda  öyrənilmiş,  100-dən  çoxu  isə  kristal 
şə
klində alınmışdır. 
 
Mikroorqanizmlərin  sintez  etdikləri  ferment  komplekslərinin  tərkibivə  ya 
onların 
bu  və  ya 
digər 
fermenti 
sintez 
etmək 
xassəsi, 
ə
sasən 
onlarınirsixüsusiyyətləriilə  bağlıdır.  Hər  bir  fermentin  sintezini  xromosomda 
yerləşən xüsusi gen və ya genlər tənzim edir. 

 
Fermentlər  hüceyrədaxili  və  xarici  olmaqla  iki  qrupa  bölünürlər.  Sintez 
olunduqdan  sonra  yalnız  sitoplazmada  toplanan  və  hüceyrə  daxilində  gedən 
prosesləri idarə edən fermentlərə hüceyrədaxili fermentlər deyilir. Belə fermentlər 
hüceyrə xaricinə yalnız hüceyrə lizisə uğradıqdan sonra çıxa bilirlər. Sintez edilib 
hüceyrə xaricinə ifraz olunanlar hüceyrəxarici fermentlər adlanır. 
 
Son  tədqiqatlar  nəticəsində  müəyyən  olunmuşdur  ki,  bəzi  hüceyrəxarici 
fermentlər sintez olunduqdan sonra periplazmatik boşluqda toplanır və ya hüceyrə 
divarı ilə  əlaqədar  olur.  Deməli,  hüceyrəxarici  fermentlər plazmatik  membrandan 
kənara  çıxıb  periplazmatik  boşluqda  toplanır,  hüceyrə  divarı  ilə  bağlı  olur  və 
hüceyrədən xarici mühitə ifraz edilirlər. 
Hər  bir  ferment  adətən  müəyyən 
spesifik reaksiyanı aparır, ona görə də hər hansı bir maddənin tam parçalanmasının 
təmin edən proseslər çoxlu fermentlər və ya ferment komplekslərinin iştirakı ilə və 
bir neçə mərhələdə gedir. Məsələn: sellülozanın qlükozaya çevrilməsi prosesində 4 
ferment iştirak edir . 
 
Endoqlukanaza  fermenti  sellülozanı  müxtəlif  sahələrdən  parçalayıb 
oliqosaxaridlər  əmələ  gətirir.  Bu  zaman  qlükoza  da  əmələ  gələ  bilər. 
Ekzoqlükozidaza  isə  həm  sellüloza,  həm  də  oliqosaxaridlərdən  spesifik  olaraq 
ancaq  qlükoza  əmələ  gətirir.  Sellobiohidrolaza  sellüloza  və  oliqosaxaridlərdən 
spesifik olaraq ancaq sellobioza əmələ gətirir. Sellobiaza və ya β-qlükozidaza isə 
sellobiazanı 2 molekul qlükozaya parçalayır. 
 
Müxtəlif  fermentləri  sintez  etmək  xassəsinə  malik  olmasına  baxmayaraq 
mikrob hüceyrəsində lazım olan bütün fermentlər sintez edilmir. Müəyyən spesifik 
fermentləri  ancaq  bəzi  mikroorqanizmlər  sintez  edə  bilirlər.  Məsələn,  aromatik 
karbohidrogenləri  oksidləşdirən  fermentləri  əsasən  Pseudomonas  və  Nocardia 
cinsli bakteriyalar və bəzi Candida cinsli maya göbələkləri sintez edirlər. Aromatik 
həlqəni  parçalayan  dioksigenazalar  isə  əsasən  Pseudomonas  cinsli  bakteriyalara 
xasdır. 

 
Mikrob fermentlərinin alınması.  Sənayedə  mikroorqanizmlərdən  20-yə 
qədər təmiz ferment, 40-a qədər texniki ferment preparatı alınır. 
 
Fermentl_ərin_qida_mühitind_ən_ayrılma,_t_əmizl_ənm_ə_v_ə_saxlanması'>Fermentlərin alınma biotexnologiyası aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: 
1.produsent və onun becərilmə şəraitinin seçilməsi; 
2.produsentin fenmentasiyası (becərilməsi); 
3.fermentin qida mühitindən ayrılma, təmizlənmə və saxlanması 
Fermentlərin  sənayedə  istehsalı  və  tətbiqi  onların  canlı  orqanizmlər 
tərəfindən sintez olunmaları və canlı hüceyrədən kənarda spesifik xüsusiyyətlərini 
saxlaya bilmələri kimi mühüm xassələrinə əsaslanır. 
 
Produsent və onun becərilmə şəraitinin seçilməsi. Ferment istehsalının ilk 
mərhələsi çoxlu miqdarda istənilən fermenti sintezedən produsentin seleksiya yolu 
ilə seçilməsidir. Produsent aşağıdakı tələbləri ödəməlidir: 
1.fermenti  hüceyrədən  xaricə  sintez  edilməlidir.  Hüceyrəxarici  fermentlərin 
alınması hüceyrə divarının parçalanmasını tələb etmir, çox asan və ucuz başa gəlir; 
2.az müddət ərzində çoxlu ferment sintez etməlidir; 
3.əmələgələn fermentin ayrılması asan getməlidir. Deməli, produsent əlavə ferment 
və  zülallar  sintez  etməməli  və  ya  az  miqdarda  sintez  etməlidir,  belə  olduqda 
fermenti asanlıqla ayırırlar; 
4.ştamm antibiotik və toksin əmələ gətirməməlidir. 
Fementin sintezinə ciddi genetik nəzarət edildiyi və bu nəzarətin hüceyrəyə 
lazım  olan  miqdardan  çox  ferment  sintez  olunmasına  imkan  vermədiyindən  təbii 
ş
tammlar  çoxlu  miqdarda  ferment  əmələ  gətirə  bilmirlər.  Lakin  bəzi  konstitutiv 
fermentlər mikrob hüceyrələri tərəfindən çoxlu miqdarda sintez olunur. Sənayedə 
istifadə  olunan  fermentlərin  əksəriyyəti  indusibel  fermentlərdir.  ndusibel 

fermentləri  almaq  üçün  produsent  induktor  olan  mühitdə  yetişdirilir,  məsələn: 
amilaza fermentinin alınmasında nişasta induktor kimi qida mühitində daxil edilir. 
 
Produsentlərin çoxlu miqdarda ferment sintez etməsi üçün genetik nəzarətin 
pozulması  tələb  olunur,  yəni  mutant  ştammlar  alınır.  Hətta  elə  mutantlar  almaq 
mümkündür  ki,  onlarda  induktor  olmadan  xeyli  miqdarda  indusibel  fermentlər 
sintez olunur. Belə mutantlara requlyator mutantlar deyilir. 
 
Fermentlərin  biosintezi  adətən  onların  təsirindən  alınan  son  məhsul 
tərəfindən  tormozlanır  (repressiya  olunur).  Repressiyanı  aradan  qaldırmaq 
məqsədilə  son  məhsulun  mühitdən  tez-tez  ayırmaq  və  toplanmasına  imkan 
verməmək  lazımdır.  Son  məhsulu  ferment  biosintezini  tormozlayan  mutantlar 
almaqla  da  repressiyanı  aradan  qaldırmaq  olur.  Belə  mutant  ştammlar  konstitutiv 
mutantlar adlanır. 
 
Produsentlər elə qida mühitində yetişdirilməlidirlər ki, həm çoxlu miqdarda 
ferment sintez olunsun, həm də fermentlər fəallığını saxlasınlar. 
 
Mikroorqanizmlərin sənayedə becərilməsi. 
 Fermentlərin 
alınması 
üçün  mikroorqanizmləri  iki  üsulla:  bərk  substratlar  səthinə  yetişdirməklə  (bərk 
fazalı  fermentasiya)  və  duru  qida  mühitlərində  dərin  fermentasiya  yolu  ilə 
becərirlər. 
 
Bərk  fazalı  fermentasiya  vasitəsilə  əsasən  göbələklərdən  texniki  ferment 
preparatları alınır. 
 
Fermentlərin  əksəriyyətini  aerob  periodik  dərin  fermentasiya  üsulu  ilə 
alırlar.  Hələlik  təkcə  qlükozoizomeraza  fermenti  fasiləsiz  kulturalar  vasitəsilə 
Baccillus coagulans bakteriyasından alınır. 
 
Fermentlərin  qida  mühitindən  ayrılma,  təmizlənmə  və  saxlanması.
 
Bərk  fazalı  fermentasiya  zamanı  hüceyrəxarici  fermentləri  bufer  məhlulu 
vasitəsilə ekstraksiya edirlər (ayırırlar). 

 
Dərin  fermentasiya  zamanı  fermenti  kultura  mühitindən  ayırmaq  üçün  ilk 
növbədə  onu  fermentin  fəallığına  təsir  etməyən  metodların  köməyi  ilə  az 
qatılaşdırır, dekantasiya ilə kənar hissəciklərdən təmizləyirlər. Sonra məhlula üzvi 
həlledicilərdən  etanol,  aseton  və  ya  (NH
4
)
2
SO
4
  əlavə  etməklə  fermentləri 
çökdürürlər;  bu  zaman  fiziki-kimyəvi  xassələri  oxşar  olan  bütün  zülallar  çökür. 
Sentrifuqa  və  ya  filtrasiya  vasitəsilə  ferment  kütləsi  məhluldan  ayrılır.  Vakuum 
altında və  ya  ultrafiltrasiya  yolu  ilə  fermentdən kiçik  molekullu hissəciklər  və  su 
tamamilə  ayrılır.  Bu  üsulla  alınmış  ferment  preparatındakı  kənar  zülallar  əsas 
fermentativ  reaksiyaya  mane  olmursa  preparat  istifadə  üçün  yararlı  sayılır  və 
texnki ferment preparatı adlanır. 
 
Fermentləri  təmiz  halda  almaq  üçün  onları  xromotoqrafiya  üsulları  ilə 
təmizləyirlər.  Fermentləri  istifadə  olunana  qədər  saxlamaq  məqsədilə  onlara 
stabilizatorlar  əlavə  edirlər.  Stabilizator  kimi  Ca  və  Mg  duzları,  NaCl,  zülallar, 
nişasta  hidrolizatı,  şəkərlər,  mannit,  sorbit  və  s.-dən  istifadə  olunur.  Fermentlərin 
mikroblar tərəfindən xarab edilməsinin qarşısını almaq üçün onlar pasterizə edilir, 
qatı duz və şəkər məhlulu əlavə olunur və aşağı temperaturda saxlanılır. 
 
Fermentlər və onların produsentləri. 
 Amilaza,  proteaza,  sellülaza, 
pektinaza,  lipaza,  invertaza  və  dekstranazalar  həm  təmiz,  həm  də  texniki 
preparatlar şəklində alınan fermentlərdir. 
 
Amilaza.  Amilazalar nişastalı birləşmələri parçalayan fermentlər olub iki: α 
və  β  formalarına  malikdir.  α  –  amilazalar  (α-1,4-qlükanaza  və  α-1,6-qlükanaza) 
nişastanı  əsasən  7-10  qlükoza  qalığı  olan  oliqomerlərə  qədər  parçalayırlar.  Bu 
fermentləri  sənaye  miqyasında  Aspergillus  oryzae  göbələyi  Bacillus 
amyloliguifaciens,  B.  subtilis,  B.  licheniformis  bakteriyalarından  alırlar.  α-
amilazalar 
təsirindən 
nişastadan 
alınan 
oliqomerlər 
qlükoamilaza 
(amiloqlükozidaza) fermenti vasitəsilə qlükozaya çevrilirlər. Qlükoamilazan α-1,4-
qlikozid əlaqələri parçalayır. Bu fermentin alınması sənayedə çox ucuz başa gəlir 
və  onu  Aspergillus,  Mucor,  Rhizopus,  Endomyces  cinsli  göbələklər,  Aerobacter 
clostridium cinsli bakteriyalar ifrat dərəcədə sintez edirlər. 

 
Nişasta molekulundakı α-1,6 – qlükozid əlaqələri yalnız pullulanaza (α-1,6-
qlükanaza)  fermenti  vasitəsilə  parçalanır.  Ferment  pullunan  polisaxaridini 
maltotrioza  və  maltozaya  qədər  parçalayır,  amilopektin,  qlikogen  və  dekstrinlərə 
də  təsir  göstərir.  Pullulanazanı  Aerobacter,  Streptomyces,  Klebsiella  cinsli 
mikroorqanizmlər sintez edir, onu Klebsiella aerogenes bakteriyasından da alırlar. 
 
Proteaza.    Proteazalar  zülal  parçalayan  fermentlər  olub,  kazein,  jelatin, 
fibrin və s. zülal maddələrini parçalaya bilirlər. 
 
Mikrob proteazaları təsir mexanizminə görə 4 qrupa bölünürlər: 
1.Turş proteazalar, 
2.Serin və ya qələvi proteazalar, 
3.Metalloproteazalar 
4.Tiolproteazalar. 
Turş  proteazalar  turş  mühitdə  (pH=1-5)  yüksək  fəallıq  və  stabillik 
göstərməklə böyük əhəmiyyət kəsb edirlər. Göbələklərdən alınan turş proteazalar 2 
qrupa  ayrılırlar:  pepsinə  və  penninə  oxşarlar.  Pepsinə  oxşar  proteazaları 
Aspergillus niger, A. awamari, A. usami, A. saitoi
 göbələkləri eləcə də Pencillium, 
Rhizopus
  cinsli  göbələklərin  bəzi  nümayəndələri  ifrat  dərəcədə  sintez  edirlər. 
Hazırda  yuyucu  tozlara  əlavə  etmək  üçün  35ºS  temperaturda  bitən  Bacillus 
licheniformis  bakteriyasından  alınan  turş  proteazadan  istifadə  olunması  təklif 
edilir. Bu ferment yüksək temperaturda böyük stabillik göstərir. Proteolitik ferment 
preparatları  terrizin  və  orizin,  müvafiq  olaraq,  Aspergillus  terreus,  A.  orhizie 
göbələklərindən  alınır.  Penninəbənzər  turş  proteazalar  Mucor  miehei  və  M. 
pusillus göbələklərindən alınır. 
 
Serin  proteazalar  qələvi  mühitdə  (pH=9,5-10,5)  yüksək  fəallıq  göstərir  və 
spesifik  olaraq  aromatik  amin  turşuları  (tirozin,  fenilalanin,  leysin)  qalığını 
parçalayırlar.  Onlar  Bacillus  subtilis  bakteriyası  və  Aspergillus  cinsli 
göbələklərdən alınır. 

 
Metalloproteazalar  stabilliklərini  tez  itirə  bildikləri  üçün  turşu  və  qələvi 
(serin)  proteazalara  nisbətən  az  əhəmiyyət  kəsb  edirlər.  Bu  fermentlərin  aktivlik 
mərkəzində  adətən  sink  (Zn)  ionu  yerləşir,  yüksək  fəallığa  əsasən  normal 
turşuluqda  (pH=7)  malikdirlər.  Bəzi  metalloproteazalar  qələvi  mühitdə  (pH=8) 
yüksək  aktivlik  göstərirlər.  Neytral  metalloproteazalar  termolizin  Bacillus 
termoproteoliticus  bakteriyasından  alınır.  Termolizin  80ºS  temperaturda  1  saat 
ə
rzində fəallığı 50% saxlamaqla böyük termostabillik göstərir. Metalloproteazaları 
Aspergillus,  Streptomyces  cinsli  mikroorqanzimlər  də  çoxlu  miqdarda  sintez  edə 
bilirlər. 
 
Tiolproteazalar  praktiki  əhəmiyyətə  malik  olmadıqları  üçün  onların 
biosintezi az öyrənilmişdir. 
 
nvertaza.  nvertaza  (saxaroza,  β-fruktozidaza)  saxarozanı  qlükoza  və 
fruktozaya çevirir: 
 
Saxaroza + H 
2
O→ D-qlükoza + D-fruktoza 
 
nvertaza  fermentini  bir  çox  mikroorqanizmlər  sintez  edirlər,  sənayedə  isə 
onu Saccharomyces cerevisiae, S. carlsbergensis maya göbələklərindən alırlar. 
 
Laktaza.  Laktaza  (β-qalaktozidaza)  süd  şəkəri  olan  laktozanı  qalaktoza  və 
qlükozaya  parçalayır.  Mikroorqanizmlərin  əksəriyyəti  bu  fermenti  sintez  etmək 
qabiliyyətinə  malikdir.  Onu  əsasən  Saccharomyces  fragilis,  Zygosaccharomyces 
lactis, Candida pseudotropicales göbələklərindən alırlar. 
 
Qlükoziozomeraza.  Qlükoizomeraza  qlükozanı  daha  çox  şirinliyə  malik 
olan  fruktozaya  çevirir.  Sənayedə  onu  Bacillus  coagulans,  Actinoplanes 
missouriensis  və  Stretomyces  cinsli  bakteriyalardan  alırlar.  Ferment  yüksək 
termostabilliyə malik olub 4 həftəyə qədər 60ºC-də öz fəallığını saxlaya bilir. 
 
Dekstranaza.  Dekstranaza  dişlərin  kariesinə  səbəb  olan  dekstrin  şəkərini 
parçalayır və əsasən Penicillium cinsli göbələklərdən alınır. 

 
Penisillinasilaza.  Penisillinatsilaza  fermenti  G  və  V  penisillinləri  G-
aminopenisillin turşusuna çevirir. G-penisillini transformasiya edən ferment E. coli 
bakteriyası,  V-penisillini  transformasiya  edən  ferment  isə  Pseudomonas 
acidovorans, Bovista plumbea mikroorqanizmlərindən alınır. 
 
Pektinaza.  Pektinli  maddələri  parçalayan  pektinazalar  əsasən  fitopatogen 
mikroorqanizmlər  tərəfindən  sintez  olunur.  Bu  fermentləri  sənayedə  Aspergillus, 
Rhizopus,  Sclerotinia  cinsli  göbələklərdən  alırlar.  Sənayedə  3  tip  pektinaza 
preparatı  istehsal  edilir:  pektofoetidin  –  QZX  Aspergillus  foetidus  göbələyindən 
səthi  fermentasiya,  pektofoetidin-10PX  A.  foetidus  göbələyindən  dərin 
fermentasiya yolu ilə və pektavamorin-PX  A. awamori göbələyindən alınır. 
 
Lipaza. Lipazalar yağları (lipidləri) qliserin və yağ turşularına qədər hidroliz 
edir,  bakteriya,  maya  və  kif  göbələkləri  tərəfindən  sintez  olunurlar.  Sənayedə 
onları  Streptococcus,  Lactobacillus,  Aspergillus,  Candida,  Mucor,  Rhizopus, 
Penicillium cinsli bakteriyalardan alırlar. 
 
Fosfolipaza  mürəkkəb  molekullu  fosfolipidləri  parçalayır.  Fosfolipidlərin 
tərkibindəki müxtəlif efir əlaqələrinə təsir etməsindən asılı olaraq fosfolipazaları 4 
qrupa bölürlər: A(2), B(1), C(3) və D(4). A(2) 2-ci, B(1) 1-ci, C(3) 3-cü, D(4) isə 
4-cü efir əlaqələrini parçalayır. Fosfolipaza-A(2) ilan zəhərinin tərkibinə daxildir. 
Lakin  bəzi  mikroorqanizmlər,  məsələn,  Bacillus  cereus,  B.  subtilis,  E.  coli  də bu 
fermenti sintez  edə bilirlər.  Fosfolipaza-B(1)  əsasən  mikroorqanizmlərə xas  olub, 
E.  coli  bakteriyasından  alınır.  Hüceyrəxarici  fosfolipaza  –  C(3)  fermenti 
Clostridium  perfingences,  Acinetobacter  calcoaceticus,  Staphylococcus  aureus 
bakteriyaları  və  Aspergillus  niger,  Penicillium  chryzogenium,  Mucor  racemosus 
göbələkləri  tərəfindən  aktiv  sintez  olunur.  Fosfolipaza-D(4)  Corynobacterium 
pseudotuberculosus, Saccharomyces cerevisiae, Fusarium polycephalum tərəfindən 
sintez edilir. 
 
Litik  xassəyə  malik  lizofosfolipazalar  bioloji  membranı  həlledən 
lizofosfoqliseridləri  parçalamaqla  hüceyrəni  lizisdən  mühafizə  edirlər.  Bu 

fermentlər Aspergillus niger, Penicillium notatum, Serratia plimuticum göbələkləri 
tərəfindən fəal sintez olunur.